Sishupal Vadha

Author(s): Durgaprasad Pandit, Sivadatta Pandit
Publisher: Pandurang Jawaji

Page 440

४२८
शिशुपालवधे मुप्रत्ययः । अस्विदत्स्विद्यति स्म । स्विदेलुंङि पुषादित्वादप्रत्ययः । अत्रोप्मविशेषणगत्या स्वेदहेतुत्वाकाव्यलिङ्गम् । वीजनेऽपि स्वेद इति विरोधः । विजिरयं चुरादिप्वन्वेषणीयः ॥ प्रजापतिक्रतुनिधनार्थमुत्थितं व्यतर्कयज्वरमिव रौद्रमुद्धतम् । समुद्यतं सपदि वधाय विद्विषामतिक्रुधं निषधमनौषधं जनः ॥७॥
प्रजेति ॥ जनः सपदि विद्विषां वधाय समुद्यतमुद्युक्तं उद्धतं तीव्रम् अत एवातिक्रुधमधिकक्रोधि । अनौषधम् । अप्रतीकारमित्यर्थः । निषधं निषधाख्यं नृपं प्रजापतिक्रतुनिधनार्थ दक्षाध्वरध्वंसनार्थमुत्थितं रुद्रस्येमं रौद्रं रुदसंबन्धिनं ज्वरमिव वीरभद्ररूपिणमित्यर्थः । व्यतर्कयत् । अन्न राज्ञोऽपि प्रजापतित्वात्पुनः प्रजापतिक्रतुनिधनार्थमुत्थितः साक्षादक्षाध्वरविध्वंसी वीरभद्र इवायमित्युत्प्रेक्षितवानित्यर्थः । उपमा ॥ परस्परं परिकुपितस्य पिषतः क्षतोमिकाकनकपरागपङ्किलम् । करद्वयं सपदि सुधन्वनो निजैरनारतस्रुतिभिरधाव्यताम्बुभिः॥८॥
परस्परमिति ॥ परिकुपितस्यातिक्रुद्धस्य अत एव परस्परं पिंपतः पीडयतः । करद्वयमित्यर्थः । सपदि सुधन्वनो राज्ञः क्षतानां पिष्टानामूर्मिकाणामङ्गुलीयकानां कनकपरागेण सुवर्णचूर्णेन पङ्किलं पङ्कवत् । पिच्छादित्वान्मत्वर्थीय इलप्रत्ययः । 'अङ्गुलीयकमूर्मिका' इत्यमरः । करद्वयं पाणियुग्मं निजैः करद्वयजन्यैरेवानारतस्रुतिभिरविरतस्रावैरम्बुभिः स्वेदोदकैरधाव्यताक्षाल्यत । 'धावु गतिशुद्ध्योः' इति धातोः कर्मणि लङ् । अत्रोर्मिकाणां करद्वयस्य च परागस्वपङ्किलत्वासंबन्धेऽपि संबन्धोक्तरतिशयोक्ती तयोः संकरः ॥ निरायतामनलशिखोज्वलां ज्वलन्नखप्रभाकृतपरिवेषसंपदम् । अविभ्रमद्भमदनलोल्मुकाकृति प्रदेशिनी जगदिव दग्धुमाहुकिः ९
निरिति ॥ आहुकिर्नाम राजा निरायतां प्रसारितां अनलशिखाग्निज्वाला तद्वदुज्वलां ज्वलन्तीभिनखप्रभाभिः कृता परिवेषसंपत्परिधिशोभा यस्यास्ताम् । अत एव भ्रमतोऽनलोल्मुकस्यालातस्येवाकृतिः संस्थानं यस्यास्ताम् । 'अङ्गारोऽलातमुल्मुकम्' इत्यमरः । प्रदेशिनी जगदग्धुमिवेत्युत्प्रेक्षा। अविभ्रमझमयति स । भ्रमेौँ चङ्। दूतसंतर्जनाय भाग्यमाणनखप्रभापटला तर्जनी जगद्दाहाय भ्राम्यमाणालातचक्रवदलक्ष्यतेत्यर्थः ॥ दुरीक्षतामभजत मन्मथस्तथा यथा पुरा परिचितदाहधार्यया । ध्रुवं पुनः सशरममुं तृतीयया हरोऽपि न व्यसहत वीक्षितुं दृशा १०
दुरीक्षतामिति ॥ मन्मथः प्रद्युम्नावतारः कामस्तथा दुरीक्षतां दुर्दर्शनत्वम् । ईक्षतेः खलन्तात्तलप्रत्ययः । अभजत । यथा हरोऽपि पुरा पूर्वजन्मनि परिचित.