Sishupal Vadha

Author(s): Durgaprasad Pandit, Sivadatta Pandit
Publisher: Pandurang Jawaji

Page 488

४७४
शिशुपालवधे
॥ मुरजबन्धः ॥ सा से ना ग म ना र म्भे र से ना सी द ना र ता। ता र ना द ज ना म त
धी र ना ग म ना म या ॥ २९ ॥ ‘सा सेनेति ॥ तारोऽत्युञ्चर्नादः सिंहनादो येषां ते जना यस्यां सा तारनादजना अनामया अव्यथा सा पूर्वोक्ता सेना मत्ता धीरा अदुष्टाश्च नागा गजा यस्मिन्कर्मणि तत्तथा गमनारम्भे रसेन रागेण अनारता अविरता आसीत् । अविच्छिन्नरणरागाभूदित्यर्थः । मुरजबन्धः। तस्योद्धारस्तु-'तिर्यग्रेखा लिखेत्पञ्च नवोस्तित्र पतयः । अष्टकोष्टाश्चतस्रः स्युस्तासु श्लोकं लिखेत्क्रमात् ॥ तत्राद्यद्विवितुर्यासु तुर्यत्रियाद्यपशिषु । आद्यद्वित्रिचतुःपञ्चषट्सप्ताष्टमकोष्ठगः। दृश्यते प्रथमः पादश्चतुर्थश्चैवमेव हि । चतुर्थपतिप्राथम्यात्प्रथमावधिवीक्षणात् । द्वितीयादावाद्यद्वियोतुिये वितुरीयके । तुर्यत्रियोस्तृतीयाये द्रष्टव्योऽनिर्द्वितीयकः ॥ तृतीयोऽतिर्द्वितीयान्ये आद्यसप्तमषष्ठयोः। द्वित्रिपञ्चमयोस्तुर्यषष्टसप्तमयोः क्रमात् । तृतीयान्त्ये च लक्ष्योऽयमथान्यःक्रम उच्यते॥ आद्यन्त्ययुग्मयोः पतयोश्चिन्त्यो गोमूनिकाक्रमः । कृत्वैकं द्वितयं द्वे च द्वयमेकमिति क्रमात् ॥ यद्वा द्वितयमेकं च द्वयमेकं द्वयं पुनः। स्वपङ्गिप्रक्रमादेव विन्यासद्वितयं भवेत् । यद्वा प्रथमतुर्याशी स्वपतयोस्तादनुक्रमात्। द्वितीयोऽशिद्वितीयस्यां क्रमादाद्यचतुष्टये ॥ व्युत्क्रमाच्च तृतीयस्थामाद्यमेव चतुष्टये । व्युत्क्रमेण द्वितीयस्यां तृतीयस्यां क्रमेण च ॥ द्रष्टव्यो हि तृतीयोऽड्रिन्त्यकोष्टचतुष्टये । विन्यासभेदास्त्वन्येऽपि सन्त्येव बहवोऽत्र हि ॥ विस्तरात्तु न लिख्यन्ते स्वयमूह्या विचक्षणैः ॥' इति कलापकम् ॥
धूतधौतासयः प्रष्ठाः प्रातिष्ठन्त क्षमाभृताम् ।
शौर्यानुरागनिकषः सा हि वेलानुजीविनाम् ॥ ३० ॥ धूतेति ॥ क्षमाभृतां राज्ञां प्रतिष्टन्त इति प्रष्टा अग्रेसराः । 'सुपि स्थः' इति कप्रत्ययः । 'प्रष्टोऽग्रगामिनि' इति षत्वे ष्टुत्वम् । धूताः कम्पिताः धौता उत्तेजिता असयो यैस्ते धूतधौतासयः सन्तः प्रातिष्ठन्त प्रस्थिताः। 'समवप्रविभ्यः स्थः' इति तङ् । सा वेला अनुजीविनां शस्त्र जीविनां शौर्यानुरागयोः पुरुषकारस्वामिभक्त्योर्निकषः परीक्षास्थानं हि । अतोऽग्रे स्थातव्यम् । अन्यथा भीरुत्वं स्वामिद्रोहश्च स्यातामिति भावः । वाक्यार्थहेतुकं काव्यलिङ्गम् ॥
दिवमिच्छन्युधा गन्तुं कोमलामलसंपदम् ।
दधौ दधानोऽसिलतां कोऽमलामलसं पदम् ॥ ३१॥ दिवमिति ॥ युधा युद्धेन कोमलाश्चारवः अमलाः शीतोष्णादिदोषरहिताः संपदो यस्यां तां कोमलामलसंपदं दिवं स्वर्ग गन्तुमिच्छन्कः पुमान् अमलां