Shaddarshan Samucchaya Part 01

Author(s): Sanyamkirtivijay
Publisher: Sanmarg Prakashak

Page 646

षड्दर्शन समुच्चय भाग-१, परिशिष्ट-५, साक्षीपाठ
३३
(A-60) ".... तारिण्यापच्छरण्ये....." इत्यादि तारास्तवनं स्नग्धरास्तोत्रे द्रष्टव्यम् ।
(A-61) महाव्युत्पत्तौ तथागतस्य बुद्ध-भगवान्-तथागत-अर्हन्-सम्यक्संबुद्ध-विद्याचरण-सम्पन्नादीनि एकाशीति नामानि लिखितानि विद्यन्ते । “सर्वज्ञः सुगतो बुद्धो धर्मराजस्तथागत..." अमर० १।१३ । "बुद्धस्तु सुगतो धर्मधातुस्त्रिकालविज्जिनः । बोधिसत्त्वो महाबोधिरार्यः शास्ता तथागतः ॥" अभिधान० २।१४६ ।
(A-62) "यस्मापनेतानि बुद्धादयो अरिया पटिविज्झन्ति तस्मा अरियसच्चानी ति वुच्चन्ति । यथाह-" चत्तारिमानि भिक्खवे अरियसच्चानि। कतमानि.... पे....इमानि खो, भिक्खवे चत्तारि अरियसच्चानि (सं०५।४२५२६) अरिया इमानि पटिविज्झन्ति तस्मा अरियसच्चानीति वुच्चन्ति । अपि च, अरियस्स सच्चानी ति पि अरियसच्चानि। यथाह-"सदेवके भिक्खवे, लोके.. पे.. मनुस्या तथागतो अरियो, तस्मा अरियसच्चानीति वुच्चन्ती ति" (सं०५।४३५) अथवा एतेसं अभिसम्बुद्धता अरियभावसिद्धितोऽपि अरियसच्चानि । यथाह - "इमेसं खो, भिक्खवे, चतुन्नं अरियसच्चानं यथाभूतं अभिसम्बुद्धता तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो ति वुच्चती" ति (सं० ५।४३३) अपि च खो पन, अरियानि सच्चानीति पि अरियसच्चानि । अरियानी ति अवितथानि । अविसंवादकानीति अत्थो । यथाह-"इमानि खो भिक्खवे, चत्तारि अरियसच्चानि तथानि अवितथानि अनञथानि तस्मा अरियसच्चानी ति वुच्चन्ती" ति (सं०५।४३५) विसद्धि- १६।२०-२१ । "बाधात्मकं दःखमिदं प्रसक्तं दुःखस्य हेतुः प्रभवात्मकोऽयम् । दुःखक्षयो निःसरणात्मकोऽयं त्राणात्मकोऽयं प्रशमाय मार्ग : ॥" सौन्दर० १६।४ । “आर्याणामेव तत्सत्यमिति कृत्वा आर्यसत्यमिति व्यवस्थाप्यते ।" माध्यमिक वृ० पृ० ४७६ ।
(A-63) "इह हि पूर्वहेतुजनिता प्रतीत्यसमुत्पन्नाः पञ्चोपादानस्कन्धाः दुःखदुःखतया विपरिणामदुःखतया संस्कारदुःखतया च प्रतिकूलवर्तित्वाच्च पीडात्मकत्वेन दुःखमित्युच्यते ।"-माध्यमिक० वृ० पृ० ४७९ । “दु इति अयं सद्दो कुच्छिते दिस्सति । कुच्छितं हि पुत्तं दुपुत्तो ति वदन्ति । ख-सद्दो पन तुच्छे। तुच्छं हि आकासं खं ति वुच्चति । इदं च पठमं सच्चं कुच्छितं अनेकउपद्दवाधिट्ठानतो तुच्छं बालजनपरिकप्पितधुवसुभसुखत्तभावविरहिततो, तस्मा कुच्छितत्ता तुच्छता च दुक्खं ति वुच्चति ।" विसुद्धि० १६।१६ ।
(A-64) "सं इति अयं सद्दो, समागमो समेतंति आदि सु संयोगं दीपेति । उ इति अयं, उप्पन्नं उदितं ति आदिसु उप्पत्ति । अयसद्दो कारणं दीपेति । इदञ्चापि दुतियसच्चं अवसेसपच्चयसमायोगे सति दुक्खस्सुप्पत्तिकारणं । इति दुक्खस्स संयोगे उप्पत्तिकारणत्ता दुक्खसमुदयं ति वुच्चति ।" विसुद्धि० १६।१७। “यतो हि हेतोर्दुःखं समुदेति समुत्पद्यते स हेतुः तृष्णाकर्मक्लेशलक्षणः समुदय इत्युच्यते ॥" माध्यमिकवृ० पृ० ४७६ ॥ __(A-65) "चतुत्थसच्चं पन, यस्मा एतं दुक्खनिरोधं गच्छति आरम्भणवसेन तदभिमुखभूतत्ता पटिपदा च होति दुक्खनिरोधप्पत्तिया, तस्मा दुक्खनिरोधगामिनिपटिपदा ति वुच्चति ।" विसुद्धि० १६१९ । "दुःखनिरोधगामिनी आर्याष्टाङ्गमार्गानुगमा प्रतिपत् ... माध्यमिकवृ० पृ० ४७७ ॥
(A-66) "ततियसच्चं पन, यस्मा निसद्दो अभावं, रोध-सद्दो च चारकं दीपेति, तस्मा अभावो एत्थ संसारचारकसङ्घातस्स दुक्खरोधस्स सव्वगतिसुञता, समधिगते वा तस्मि संसारचारकसङ्घातस्स दुक्खरोधस्स अभावो होति तप्पटिपक्खत्ता ति पि दुक्खनिरोधं ति वुच्चति । दुक्खस्स वा अनुप्पादनिरोधपच्चयता दुक्खनिरोधं ति ।" विसुद्धि० १६।१८ । “दुःखस्य च विगमोऽपुनरुत्पादो निरोध इत्युच्यते ।" माध्यमिकवृ० पृ० ४७७। ___(A-67) "श्लोकोऽयं शब्दकल्पद्रुमकोशे आदिशब्द निरुपणावसरे समृद्धृतः।"