Book Title: Shaddarshan Samucchaya Part 01
Author(s): Sanyamkirtivijay
Publisher: Sanmarg Prakashak
View full book text
________________
५६०
षड्दर्शन समुच्चय भाग-१, परिशिष्ट-६, पारिभाषिकशब्दानुक्रमणी
(१४) पूर्वप्रतिपत्त्या तुल्या प्रतिपतिर्यतो भवति तत्पूर्ववदनुमानम् । शेषवन्नाम परिशेषः, स च प्रसक्तानां प्रतिषेधेऽन्यत्र प्रसङ्गासंभवाच्छिष्यमाणस्य संप्रत्ययः । यत्र धर्मी साधनधर्मश्च प्रत्यक्षः साध्यधर्मश्च सर्वदाऽप्रत्यक्षः साध्यते तत्सामान्यतोदृष्टम् । (१५) प्रसिद्धवस्तुसाधादप्रसिद्धस्य साधनम् उपमानम् । अथवा प्रसिद्धसाधर्म्यात्साध्य-साधनमुपमानम्।
(१६) शाब्दं तु प्रमाणमाप्तोपदेशः । आप्त एकान्तेन सत्यवादी हितश्च तस्योपदेशो वचनमाप्तोपदेशः ।
(१७) प्रमेयं तु प्रमाणफलम्, तच्च द्वादशविधम् । आत्मशरीरेन्द्रियार्थबुद्धिमनः प्रवृत्तिदोषप्रेत्यभावफलदुःखापवर्गभेदेन द्वादशविधं प्रमेयम् । (१८) इच्छाद्वेष प्रयत्नसुखदुःखज्ञानादीनामश्रयः आत्मा । (१९) तद्भोगायतनं शरीरम् । (२०) पञ्चेन्द्रियाणि घ्राणरसनचक्षुस्त्वक्श्रोत्राणि । (२१) पञ्चार्था रुपरसगन्धस्पर्शशब्दाः ।
(२२) इन्द्रियार्थसन्निकर्षे सत्यपि युगपज्ज्ञानानुत्पत्तिर्मनसो लिङ्गम् । तत्सर्वविषयं, अणु वेगवदाशुसंचारि -- नित्यं च । (२३) वाग्मनः कायव्यापारः शुभाशुभफलः प्रवृत्तिः । (२४) रागद्वेषमोहास्त्रयो दोषाः । (२५) देहेन्द्रियादिसंघातस्य प्राक्तनस्य त्यागेन संघातान्तरग्रहणं प्रेत्यभावः । (२६) प्रवृत्तिदोषजनितं सुखदुःखात्मकं मुख्यं फलं, तत्साधनं एष एव संसारः तु गौणम् । (२७) पीडासंतापस्वभावजं दुःखम् । (२८) आत्यन्तिको दुःखवियोगोऽपवर्गः।
(२९) यः संदिग्धोऽनेककोटिपरामर्शो प्रत्ययो विमर्शः संशयः ।
(३०) यदर्थित्वात् प्रवर्तते तत्प्रयोजनम् । अथवा यमर्थमधिकृत्य प्रवर्तते तत्प्रयोजनम् ॥ न्यायसूत्र१।१।२४।।
(३१) यो न विवादविषयः स दृष्टान्तः। (३२) शास्त्र प्रतिपादितनियमः सिद्धान्तः । सः चतुर्विधः । तथाहि - १ सर्वतन्त्रसिद्धान्तः, २. प्रतितन्त्रसिद्धान्तः, ३. अधिकरणसिद्धान्तः, ४. अभ्युपगमसिद्धान्तश्च । (३३) सर्वेषां शास्त्राणां संप्रतिपत्तिविषयः सर्वतन्त्रसिद्धान्तः । (३४) समानतन्त्रप्रसिद्धः परतन्त्रासिद्धः प्रतितन्त्रसिद्धान्तः । (३५) यस्य सिद्धान्तस्य प्रक्रियमाणस्य, प्रतिज्ञार्थस्य प्रसङ्गेनाधिकस्य सिद्धि, सोऽधिकरणसिद्धान्तः।
(३६) प्रौढपादिभिः स्वबुद्ध्यतिशयचिख्यापयिषया यत्किचिद्वस्त्वपरीक्षितमभ्युपगम्य विशेषः परीक्ष्यते सोऽभ्युपगमसिद्धान्तः।
(३७) प्रतिज्ञाद्यन्यतमत्वम् अवयवत्वम् । अवयवाः पञ्च । १. प्रतिज्ञा, २. हेतु, ३. दृष्टांत, ४. उपनयः, ५. निगमनं । प्रतिज्ञा पक्षः धर्मर्मिवचनम्,यथा कृशानुमानयं सानुमान् । हेतुः साधनं लिङ्गवचनम्, यथा धूमवत्त्वात् । दृष्टान्त उदाहरणाभिधानम् । तद्विविधम् - १. अन्वयमुखेन, २. व्यतिरेकमुखेन च । उपनयो हेतोरुपसंहारकं वचनम् । यथा धूमवांश्चायम् । निगमनं हेतूपदेशेन साध्यधर्मोपसंहरणम्, धूमवत्त्वात्कृशानुमान्।
(३८) सम्यग्वस्तुस्वरुपानवबोधे किमयं स्थाणुर्वा पुरुषो वेति संदेहः संशयस्तयंस्योपरमे तर्कोऽन्वयधर्मान्वेषणरूपो भवेत् । अथवा अविज्ञाततत्त्वऽर्थे कारणोपपत्तिस्तत्त्वज्ञानार्थमूहस्तर्कः ॥ न्यायसूत्र - १।१।४० ॥
(३९) संदेहतर्काभ्यां उर्ध्वं प्रत्ययो निर्णयः अथवा विमृश्य पक्षप्रतिपक्षाभ्यामर्थावधारणं निर्णयः ।। न्यायसूत्र १।१।४१।।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org

Page Navigation
1 ... 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712