Satpadadi Prarupana

Author(s): Abhayshekharsuri
Publisher: Divyadarshan Trust

Page 9

સત્પદાદિપ્રરૂપણા વળી આ બધો વિચાર ૩ પ્રકારે થાય છે.
ઉપપાતથી : ભવના પ્રથમ સમયનું ક્ષેત્ર. (આ ક્ષેત્ર, જ્યાં ઉત્પન્ન થયો છે તે ભવની જે માર્ગણા હોય તેનું ગણાય એ જાણવું.)
સમુદ્યાતથી મરણસમુદ્યાત વગેરે સમુદ્યાતથી વ્યાપ્ત થતું ક્ષેત્ર. (આ ક્ષેત્ર પૂર્વના ભવની જે માર્ગણા હોય તેનું ગણાય એ જાણવું.)
સ્વસ્થાનથી ઉપરોક્ત બે થી ભિન્ન- રહેઠાણ તથા ગમનાગમનનું ક્ષેત્ર.
ત્રસનાડીનો ૧૪મો ભાગ કે જે ૧ રાજ લાંબો-પહોળો-જાડો હોય છે તે એક ઘનરાજ કહેવાય એ જાણવું.
(૪) સ્પર્શના ક્ષેત્રમાં, જીવથી અવગાહિત ક્ષેત્રનો વિચાર હોય છે જ્યારે સ્પર્શનામાં એ ક્ષેત્ર ઉપરાંત એને સ્પર્શીને રહેલા આકાશપ્રદેશોનો પણ સમાવેશ હોય છે. તેથી સ્પર્શના ક્ષેત્ર કરતાં કંઈક અધિક હોય છે.
જીવસમાસ ગ્રન્થમાં ક્ષેત્ર અને સ્પર્શનાનો આવો ભેદ બતાવ્યો છે કે વિવક્ષિતકાળે એક કે અનેક જીવથી અવગાહિત આકાશને ક્ષેત્ર કહેવાય અને સંપૂર્ણ અતીતકાળમાં વિવક્ષિત અવસ્થાવાળા જીવથી અવગાહિત જેટલું આકાશ હોય તે સ્પર્શના કહેવાય. પ્રસ્તુત ગ્રન્થમાં આ અપેક્ષાથી સ્પર્શનાની વિચારણા કરવામાં આવશે એ જાણવું.
સ્પર્શના પણ ક્ષેત્રની જેમ એક જીવ - અનેક જીવ, સૂચિરાજ-ઘનરાજ વગેરે અપેક્ષાએ વિચારવી.
(૫) કાળઃ તે તે અવસ્થામાં રહેવાનો કાળ. આની વિચારણા પણ એકઅનેક જીવાપેક્ષયા જાણવી.
(૬) અંતરઃ તે તે અવસ્થા છૂટયા પછી પુનઃ પ્રાપ્ત થાય, એ બેની વચમાં પસાર થતો કાળ એ અંતર કહેવાય. આની વિચારણા પણ એક-અનેક જીવાપેક્ષા કરવામાં આવે છે.
(૭) ભાગઃ વિવક્ષિત અવસ્થામાં (માર્ગણામાં) રહેલા જીવો સર્વજીવોની અપેક્ષાએ કેટલામા ભાગે છે તેની વિચારણા અથવા તે તે પેટામાર્ગણામાં રહેલા જીવો માર્ગણાગત જીવોની અપેક્ષાએ કેટલામા ભાગે છે એની વિચારણા. આ અનેકજીવાપેક્ષયા જ હોય છે એ સ્પષ્ટ છે. આ દ્વાર સ્પષ્ટ બોધ માટે જુદું પાડેલું છે. અન્યથા, અલ્પબહુવૈદ્વારથી એ સમજાઈ જાય છે. માટે જ તત્ત્વાર્થસૂત્ર વગેરેમાં એના વિના માત્ર ૮ દ્વારા જ દર્શાવેલા છે.
સત્સંધ્યાક્ષેત્રસ્પર્શનાળાન્તરમાવાત્પવદુત્વેશ્ચ (તત્ત્વા૧/૮)