________________
. સરત-સુગમ-વિવેચનસમન્વિત: -
*
1
सप्तानां नैगमादिनयानामेकैकश्च प्रभेदतः शतभेदः, एवं सर्वैरपि प्रभेदैः सप्त शतानि भवन्ति । प्रकारान्तरे पञ्चापि नयाः, कदा ? यदा शब्दादिभिस्त्रिभिर्नयैरेक एव शब्दनयो विवक्ष्यते तदा पञ्च, एकैकस्य च शतविधत्वात् पञ्च शतानि नयानाम् । अपिशब्दः पुनरर्थे । षट् चत्वारि च शतानि, द्वे वा शते नयानाम्, कदा ? यदा सामान्यग्राहिनैगमस्य + ગુણસૌમ્યા+
એટલે એ સાતે નયોના ૧૦૦-૧૦૦ ભેદો ભેગા મળીને કુલ - ૭૦૦ નયો થાય... ૦ પાંચસો નય -
બીજા પ્રકારે પાંચ નયો પણ થાય. ક્યારે ? તો કે - જ્યારે શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત - આ ત્રણ નયો એક ‘શબ્દ’ એવા નામે કહેવાય (અર્થાત્ એ ત્રણ નયો શબ્દપ્રધાન હોવાથી, તેઓની ‘શબ્દનય’ તરીકે એકરૂપે વિવક્ષા કરાય), ત્યારે (૧) નૈગમ, (૨) સંગ્રહ, (૩) વ્યવહાર, (૪) ઋજુસૂત્ર, અને (૫) શબ્દ - એમ પાંચ મૂળ નયો ફલિત થાય.
અને એ પાંચે નયોના ૧૦૦-૧૦૦ પ્રકારો હોવાથી કુલ ૫૦૦ નયો થાય...
=
'अन्नो वि અન્યોઽપિ' અહીં મૂળશ્લોકમાં મૂકેલો પિ શબ્દ, પુનઃ અર્થને જણાવે છે... એટલે ૫૦૦ નયો તો થાય, વળી પાછા પ્રકારાંતરે ૬૦૦-૪૦૦-૨૦૦ નયો પણ થાય. (વા ?) ક્યારે ? અર્થાત્ ૬૦૦ વગેરે નયો કઈ રીતે થાય ? એ જણાવવા મહોપાધ્યાયજી મહારાજ કહે છે -
૦ છસો નય -
નૈગમનય બે પ્રકારનો છે : સામાન્યગ્રાહી અને વિશેષગ્રાહી. તેમાંથી સામાન્યગ્રાહી નૈગમનયનો સંગ્રહમાં અંતર્ભાવ કરી દેવો અને વિશેષગ્રાહી નૈગમનયનો વ્યવહારમાં અંતર્ભાવ કરી દેવો...
૧૭૧
આમ નૈગમનયનો સંગ્રહ-વ્યવહારમાં જ અંતર્ભાવ થઇ જવાથી, તેને જુદા માનવાની જરૂર ન રહે. એટલે તેને છોડીને (૧) સંગ્રહ, (૨) વ્યવહાર, (૩) ઋજુસૂત્ર, (૪) શબ્દ, (૫) સમભિરૂઢ, અને (૬) એવંભૂત – એમ છ મૂળ નયો રહે.
-
અને એ છએ નયોના ૧૦૦-૧૦૦ પ્રકારો હોવાથી, કુલ ૬૦૦ નયો થાય.
૦ ચારસો નય -
(વા વત્વારીતિ ?) ક્યારે ચાર મૂળ નયો રહે ? તો કે - નૈગમનયનો સંગ્રહ-વ્યવહારમાં અંતર્ભાવ કરી દેવાથી (૧) સંગ્રહ, (૨) વ્યવહાર, અને (૩) ઋજુસૂત્ર - એ ત્રણ અર્થનય રહે. અને શબ્દ, સમભિરૂઢ અને એવંભૂત - આ ત્રણ નયો શબ્દપ્રધાન હોવાથી, તેઓને ભેગા કરી
–
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
