Saptabhangi Nayapradip

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust

Page 220

सप्तभङ्गीनयप्रदीपः +
वर्तमानविषयादृजुसूत्राद् व्यवहारस्त्रिकालविषयावलम्बित्वादनल्पार्थः ४९ । कालादिभेदेन भिन्नार्थोपदर्शिनः शब्दादृजुसूत्रस्तद्विपरीतवेदकत्वान्महार्थः ५० । प्रतिपर्यायशब्दमर्थभेदमभीप्सतः समभिख्ढाच्छब्दस्तद्विपर्ययानुयायित्वात् प्रभूतविषयः ५१ । प्रतिक्रियं विभिन्नमर्थं प्रतिजानानादेवम्भूतात् समभिरूढस्तदन्यथाऽर्थस्थापकत्वान्महागोचरः ५२ । नयवाक्य→ ગુણસૌમ્યા
સૂત્ર : વ્હાલાવિમેવેન મિન્નાર્શ્વપશિનઃ શાદ્નુસૂત્રસ્તદ્વિપરીતવેવત્વાન્માર્થ:
||૭-૬૦૫
૧૭૮
અર્થ : કાળાદિના ભેદથી ભિન્ન-ભિન્ન અર્થને જણાવનારા એવા શબ્દનય કરતાં, તેનાથી વિપરીત અર્થને જણાવનારો (અર્થાત્ કાળાદિના ભેદે પણ તે તે શબ્દોના અર્થને એકરૂપે જણાવનારો) હોવાથી, ઋજુસૂત્રનય મહાન્ અર્થવાળો છે. (૭-૫૮)
सूत्र : प्रतिपर्यायशब्दमर्थभेदमभीप्सतः समभिख्ढाच्छब्दस्तद्विपर्ययानुयायित्वात् પ્રભૂતવિષય: ૭-૬શા
અર્થ : પ્રત્યેક પર્યાયવાચી શબ્દોમાં વ્યુત્પત્તિભેદે અર્થભેદને ઇચ્છનારા એવા સમભિરૂઢ નય કરતાં, શબ્દનય તેનાથી વિપરીત (એટલે કે પર્યાયવાચી શબ્દોમાં પણ અર્થના અભેદની) માન્યતાના અનુસરણવાળો હોવાથી ઘણા વિષયવાળો છે. (૭-૫૧)
सूत्र : प्रतिक्रियं विभिन्नमर्थं प्रतिजानानादेवम्भूतात् समभिरूढस्तदन्यथाऽर्थस्थापकत्वान्महोगोचरः ॥७-५२ ॥
અર્થ : દરેક ક્રિયાએ ભિન્ન-ભિન્ન અર્થને જણાવનાર એવા એવંભૂત નય કરતાં, સમભિરૂઢ નય એ અન્યથા (એટલે કે ક્રિયાભેદે પણ અભેદરૂપે) અર્થનો સ્થાપક હોવાથી મહાવિષયવાળો છે. (સૌથી અલ્પ વિષયવાળો એવંભૂતનય.) (૭-૫૨)
* નયવિષય-અલ્પબહુત્વ કોષ્ટક
નય
એવંભૂત
સમભિરૂઢ
શબ્દ
ઋજુસૂત્ર
વ્યવહાર
સંગ્રહ
નૈગમ
વિષય
અલ્પ
બહુ
બ
બહુ
બહુ
બહુ
બહુ
હેતુ-કારણ
ક્રિયાભેદે અર્થભેદ.
ક્રિયાભેદે અર્થ-અભેદ.
પર્યાયવાચી શબ્દોમાં અર્થ-અભેદ.
કાળાદિભેદે અર્થનો અભેદ.
ત્રણેકાળના વિષયોનો ગ્રાહક હોવાથી.
સમસ્ત સત્તા અંશનો ગ્રાહક હોવાથી.
ભાવ-અભાવ ઉભયાંશગ્રાહી હોવાથી.