Saptabhangi Nayapradip

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashratnavijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust

Page 229

शब्दनयनिरूपणम् :
अस्यापि चत्वारो निक्षेपा अभिमताः ।
द्रव्यनिक्षेपं नेच्छत्ययमिति वादिसिद्धसेनमतानुसारिण:, तेषामुक्तसूत्रविरोधः । न चोक्त एव तत्परिहार एतन्मतपरिष्कार इति वाच्यम्, नामादिवदनुपचरितद्रव्यनिक्षेपदर्शनपरत्वादुक्तसूत्रस्य तदनुपपत्तेः । अधिकमन्यत्र ॥
( भाव =
आदेशान्तरे "यथार्थाभिधानं शब्द" इति त्रयाणां लक्षणम् ।
भावमात्राभिधानप्रयोजकोऽध्यवसायविशेष इति एतदर्थः । तेन न अतिप्रसङ्गादिदोषोपनिपातः
भावनिक्षेप)
नयरहस्यप्रकरणम्
तत्रापि
'नामादिषु प्रसिद्धपूर्वात् शब्दात् अर्थप्रत्ययः साम्प्रतः' इति साम्प्रतलक्षणम् ।
प्रतिविशिष्टवर्तमानपर्यायापन्नेषु नामादिष्वपि गृहीतसङ्केतस्य शब्दस्य भावमात्रबोधकत्वपर्यवसायीति तदर्थः । तथात्वं च भावातिरिक्तविषयांश उक्तसङ्केतस्याप्रामाण्यग्राहकतया निर्वहति । तज्जातीयाध्यवसायत्वं च लक्षणमिति न क्वचिदनीदृशस्थलेऽव्याप्तिः । समभिरुढाद्यतिव्याप्तिश्च अध्यवसाये विषये वा तत्तदन्यत्वदानान्निराकरणीया ॥
सम्प्रदायेऽपि 'विशेषिततरः ऋजुसूत्राभिमतार्थग्राही अध्यवसायविशेषः शब्दः' इत्यापादितसंज्ञान्तरस्यास्य लक्षणम् ।
'इच्छइ विसेसियतरं पच्चुप्पण्णं णओ सद्दो' इति सूत्रम् (अनु. १५२)
अत्रापि ‘तर’प्रत्ययमहिम्ना विशेषिततमाधोवर्तिविषयाग्रहणान्न समभिरूढाद्यतिव्याप्तिरिति स्मर्तव्यम्। ऋजुसूत्राद् विशेषः पुनरस्येत्थं भावनीयः - यदुत संस्थानादिविशेषात्मा भावघट एव परमार्थसत् तदितरेषां तत्तुल्यपरिणत्यभावेनाघटत्वात् ।
अथवा लिङ्ग-वचन-सङ्ख्यादिभेदेनार्थभेदाभ्युपगमाद् ऋजुसूत्रादस्य विशेषः ||
अस्य च उपदर्शिततत्त्वो भावनिक्षेप एवाभिमतः ॥
समभिख्ढनयनिरूपणम् :
૧૮૭
असङ्क्रमगवेषणपरोऽध्यवसायविशेषः समभिरूढः ।
"वत्थुओ संकमणं होइ अवत्थु णए समभिरूढे" इति सूत्रम् ।
“सत्स्वर्थेष्वसङ्क्रमः समभिरूढः इति" तत्त्वार्थभाष्यम् ।
असङ्क्रमेति । तत्त्वं च यद्यपि न संज्ञाभेदेनार्थभेदाभ्युपगन्तृत्वं घटपटादिसंज्ञाभेदेन नैगमादिभिरपि अर्थभेदाभ्युपगमात्, तथापि संज्ञाभेदनियतार्थभेदाभ्युपगन्तृत्वं तत् । एवम्भूतान्यत्वविशेषणाच्च न तत्रातिव्याप्तिः ।