________________
અનુયોગગણાનુજ્ઞાવસ્તુક / સંકલના તેવી નહીં હોવાથી હિંસારૂપ છે માટે અધર્મ છે.” આનો તલસ્પર્શી બોધ કરવાથી વિચારકને સ્થિર નિર્ણય થાય કે ભગવાનની પૂજામાં થતી હિંસા, હિંસાકૃત લેશ પણ કર્મબંધનું કારણ નથી, પરંતુ સંપૂર્ણ નિરવદ્ય એવા સંયમની પ્રાપ્તિનું પ્રબળ કારણ છે, માટે એકાંતે શુભાશ્રવ અને નિર્જરાનો હેતુ છે. આ શુભાશ્રવથી મોક્ષપ્રાપ્તિને અનુકૂળ પુણ્યનો સંચય થાય છે અને નિર્જરાથી ઉત્તરોત્તર ગુણપ્રાપ્તિને અનુકૂળ યોગમાર્ગની ભૂમિકાઓ સુલભ બને છે. આથી મોક્ષના અર્થી જીવે પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં બતાવેલ સ્તવપરિજ્ઞાનો પરમાર્થ જાણવા માટે અવશ્ય યત્ન કરવો જોઈએ, તેમ જ પોતાની શક્તિનું સમાલોચન કરીને જે કાંઈ અનુષ્ઠાન શક્ય હોય તેને શક્તિ ગોપવ્યા વગર પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં બતાવેલ વિધિ પ્રમાણે કરવા માટે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.
આમ, ગ્રંથકારશ્રીએ પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં સ્તવપરિજ્ઞા બતાવી એ રીતે, આચાર્યપદ પર સ્થાપન થયેલા નવા આચાર્યે યોગ્ય શિષ્યો આગળ સ્તવપરિજ્ઞાનું કે અન્ય પણ જ્ઞાનપરિજ્ઞા આદિનું યોગ્યતા અનુસાર વિસ્તારથી વ્યાખ્યાન કરવું જોઈએ, એમ બતાવીને ગ્રંથકારે ગાથા ૯૩૪થી ૧૩૧૪માં અનુયોગઅનુજ્ઞા દ્વાર પૂર્ણ કરેલ છે, અને ત્યારપછી ગાથા ૧૩૧૫થી ૧૩૬પમાં ગણઅનુજ્ઞા દ્વાર બતાવવાનો પ્રારંભ કરેલ છે. તે આ પ્રમાણે :
(૨) ગણઅનુજ્ઞા દ્વાર :
ગણઅનુજ્ઞા દ્વારમાં પ્રથમ ગણધર પદવી આપવા માટે યોગ્ય આચાર્યના ગુણો બતાવેલ છે. ત્યારપછી જેમ ગણધરપદ વિશિષ્ટ પ્રકારની શક્તિવાળા આચાર્યને અપાય છે તેમ પ્રવર્તિનીપદ પણ વિશિષ્ટ ગુણોવાળાં સાધ્વીને અપાય છે, તેથી ગણધરપદને યોગ્ય સાધુના ગુણો બતાવ્યા પછી ગ્રંથકારશ્રીએ પ્રવર્તિનીપદને યોગ્ય સાધ્વીના ગુણો બતાવ્યા છે. ત્યારપછી તે તે ગુણોથી રહિત સાધુને ગણધરપદ આપવાથી, અને તે તે ગુણોથી રહિત સાધ્વીને પ્રવર્તિનીપદ આપવાથી થતા દોષો વર્ણવ્યા છે. ત્યારપછી ગુરુથી પૃથ વિહાર કરવા માટે અધિકારી એવા સ્વલબ્ધિમાન સાધુના ગુણો દર્શાવેલ છે, અને સ્વલબ્ધિક સાધુથી અન્ય અગીતાર્થ સાધુને ગુરુથી સ્વતંત્ર વિહાર કરવાનો નિષેધ કરવામાં આવેલ છે. વળી તે સ્વલબ્ધિમાન ગીતાર્થ સાધુ પણ એકલા પૃથર્ વિહાર કરવાના અધિકારી નથી, પરંતુ ગુરુએ આપેલ યોગ્ય શિષ્યોના પરિવારવાળા તે સ્વલબ્ધિમાન પણ સાધુ જઘન્યથી ચાતુર્માસકાળમાં સાત સાધુઓ સાથે અને શેષકાળમાં પાંચ સાધુઓ સાથે વિચરે છે, અને તેનું જ સ્પષ્ટીકરણ કરવા માટે ગ્રંથકારે જાતકલ્પ-અજાતકલ્પ અને સમાપ્તકલ્પ-અસમાપ્તકલ્પનું શાસ્ત્રાનુસાર સ્વરૂપ બતાવેલ છે. ત્યારપછી ગુરુથી પૃથ વિહાર કરવા માટે અધિકારી એવી સ્વલબ્ધિવાળી સાધ્વીનું સ્વરૂપ દર્શાવેલ છે. તે સ્વલબ્ધિવાળી ગીતાર્થ સાધ્વી પણ જઘન્યથી ચાતુર્માસકાળમાં ચૌદ સાધ્વીઓ સાથે અને શેષકાળમાં દસ સાધ્વીઓ સાથે વિચરે છે, તેમ બતાવેલ છે. આથી નક્કી થાય કે સાધુઓએ પણ જઘન્યથી પાંચ કે સાત સાધુઓ સાથે જ રહેવું જોઈએ, તેનાથી ન્યૂન સાધુઓ સાથે નહીં, અને તેમાં પણ એક સાધુ અવશ્ય સ્વલબ્ધિમાન ગીતાર્થ હોવા જોઈએ; તે રીતે સાધ્વીઓએ પણ જઘન્યથી દશ કે ચૌદ સાધ્વીઓ સાથે જ રહેવું જોઈએ, તેનાથી ન્યૂન સાધ્વીઓ સાથે નહીં, અને તેમાં પણ એક સાધ્વી અવશ્ય સ્વલબ્ધિમાન ગીતાર્થ હોવા જોઈએ, તો જ તેઓનો વિહાર જાતકલ્પ અને સમાપ્તકલ્પ બને.
આટલું કથન કર્યા પછી ગ્રંથકારશ્રીએ ગણધરપદ અને પ્રવર્તિનીપદ આપવાની વિધિ બતાવેલ છે, ત્યારપછી ગણધરપદ ગ્રહણ કરનારા આચાર્યને અપાતી અનુશાસ્તિનું સ્વરૂપ બતાવેલ છે, અને ત્યારપછી ગચ્છને અપાતી અનુશાસ્તિનું સ્વરૂપ બતાવેલ છે. આચાર્યને અપાતી અનુશાસ્તિથી તે નવા ગણધરમાં પોતાને
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
