Book Title: Laghu Siddhant Kaumudi Part 02
Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
View full book text ________________
प्रकरणम् ४१ ] बालमनोरमा-तत्त्वबोधिनीसहिता ।
'हुत्रिगर्तषष्ठस्तु कौएडोपरथदाण्डकी । कौष्टुकिजलमानिश्च ब्राह्मगुप्तोऽथ जालकिः ॥'
दामनीयः । दामनीयौ । दामनयः । श्रलपि - श्रौलपीयः । त्रिगर्त - कौण्डोपरथीयः । दाण्डकीयः । २०७० पर्श्वादियौधेयादिभ्यो ऽत्र । (५-३-११७) आयुधजीविसंघवाचिभ्य एभ्यः क्रमादणञौ स्तः स्वार्थे । पार्शवः । पार्शवौ । पर्शवः । यौधेयः । यौधेयौ । यौधेयाः । २०७१ अभिजिद्विदभृ
1
1
[ ६३३
आहुरिति । कौण्डोपरथः, दाण्डकिः, क्रोष्टुकिः, जालमानिः, ब्राह्मगुप्तः, जालकिः इत्येतान् त्रिगर्तषष्ठान् आहुरित्यर्थः । जालकिरिति त्रिगर्तस्य नामान्तरम् । एतेषु षट्सु कौराडोपरथब्राह्मगुप्तशब्दौ शिवाद्यन्तौ । शेष इवन्तः । दामादिगणमुदाहरति दामनीय इति । दामनिरेव दामनीयः । श्रलपीति । प्रकृतिप्रदर्शना ।
पीय इति । श्रलपिशब्दात् स्वार्थे छः । त्रिगर्तेति । त्रिगर्तषष्ठानामुदाहरणसूचनमिदम् । कौण्डोपरथीय इति । कौण्डोपरथशब्दात्स्वार्थे छः । दाण्डकी इति । दाडकिशब्दात् स्वार्थे छः । क्रोष्टुकीयः, जालमानीयः, ब्राह्मगुप्तीयः, जालकीय इत्यप्युदाहार्यम् । पर्श्वादियौधेयादि । एभ्य इति । पर्श्वादिभ्यो यौधेयादिभ्यश्चेत्यर्थः । पार्शव इति । पर्शुशब्दाज्जनपदक्षत्रियविशेषयोर्वाचिकादपत्येष्वर्थेषु ‘यमगध-' इत्यण् । ततोऽपत्यसङ्घविवक्षायामनेन प्रणिति भावः । पर्शव इति । अपत्य सङ्घबहुत्वविवक्षायां प्रकृतस्याणोऽपि तद्राजत्वाल्लुक्, 'ज्यादयस्तद्राजा ः ' इति वक्ष्यमाणत्वादिति भावः । यौधेय इति । युधाशब्दादपत्येऽर्थे 'द्व्यचः' इति त्रिगर्तस्तेभ्य इत्यर्थः । त्रिगर्तवर्गषष्ठकाः के इत्याकाङ्क्षायामाह आहुत्रिगर्तषष्ठांश्चेति । अत्र जानकयस्त्रिगर्तवर्गः तेषु च त्रिगर्तषष्ठेषु प्रथमपञ्चमौ कौण्डोपरथब्राह्मगुप्तशब्दौ शिवाद्यन्तौ शेषास्त्वियन्ताः । केचित्तु तद्धितान्तमेव पञ्चमं ब्रह्मगुप्तशब्दं पठन्ति । कौण्डोपरथीय इति । बहुवचने तु कौराडोपरथा दाण्डकय इत्यादि । पार्शव इति । पर्शुरिति जनपदशब्दस्ततोऽपत्ये 'द्यमगध-' इत्यण् । बहुत्वे तद्राजत्वाल्लुक् । पुनः संघविवक्षायामनेनाग् । अस्याप्यणो बहुत्वे तद्राजत्वाल्लुक् । तदाह पर्शव इति । ननु पर्शुरिति यो जनपदशब्दस्तस्मादेवानेन स्वार्थेऽ विधीयताम्, अपत्यवाचिपर्शुशब्दात्संघविवक्षायामण्विधौ तु स्वार्थिकत्वं न सिध्येदिति चेत् । अत्राहुः - केवलः पर्शुशब्द एव जनपदवाची, न त्वणन्त इति जनपदवाचिनः स्वार्थेऽण् न विधीयते, किं तु 'धमगध-' इत्यणः 'तद्राजस्य बहुषु -' इत्यादिना लुकि बह्वपत्यवाचिपर्शशब्दादेव स्वार्थे विधीयते स्वार्थश्चात्र संघ एव । न च पशुशब्दस्य संघवाचित्वं नेति शङ्खयम्, बहुपत्यवाचित्वे संघवाचित्वध्रौव्यादिति न
1
Loading... Page Navigation 1 ... 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716