Book Title: Laghu Siddhant Kaumudi Part 02
Author(s): Girdhar Sharma, Parmeshwaranand Sharma
Publisher: Motilal Banrassidas Pvt Ltd
________________
६५६ ] सिद्धान्तकौमुदी। [तद्धितेषु स्वार्थिक करोति । विरहीकरोति । विरजीकरोति । २१२२ विभाषा साति कात्स्न्थें । (५-४-५२) विविषये सातिर्वा स्वारसाकल्ये । २१२३ सात्पदाद्योः। (८-३-१११) सस्य षत्वं न स्यात् । दधि सिञ्चति । कृरखं शस्त्रमग्निः संपद्यतेऽनि. सागवति । अग्नीभवति । महाविभाषया वाक्यमपि । 'कास्न्ये किम्-एकदेशेन शुक्लीभवति पटः । २१२४ अभिविधौ संपदा च । (५-४-५३) संपदा कृभ्वस्तिभिश्च योगे सातिर्वा स्याध्याप्तौ । पक्षे कृम्वस्तियोगे चिः । संपदा तु वाक्यमेव । अग्निसारसंपद्यते, अग्निसाद्भवति शस्त्रम् , अनीभवति । जलसात्अन्त्यलोप इह विधीयते। अरूकरोतीति । अनरुः अरुः संपद्यते तत् करोतीत्यर्थः । प्रकृतेरन्त्यलोपे उकारस्य 'च्चौ च' इति दीर्घः। उन्मनीकरोतीति । अनुन्मना उन्मनाः संपद्यते तं करोतीत्यर्थः । च्चौ अन्यलोपः, ईत्त्वं च । उच्चतू. करोतीति । अनुच्चक्षुः उच्चक्षुः संपद्यते, तं करोतीत्यर्थः। च्वौ अन्त्यलोपो दीर्घश्च। उच्चतीकरोतीति । अनुच्छेता उच्चताः संपद्यते, तं करोतीत्यर्थः । च्वौ अन्त्यलोपः, ईत्त्वं च । विरहीकरोतीति । रहो विजनप्रदेशः, विशिष्टं रहो विरहः । अविरहो विरहः संपद्यते तत् करोतीत्यर्थः । च्चौ अन्त्यलोपः, ईत्त्वं च । विरजीकरो तीति। अविरजा विरजाः संपद्यते तं करोतीत्यर्थः । अन्त्यलोपे 'अस्य च्चौ' ईत्त्वं च । विभाषा साति। सातीति लुप्तप्रथमाकम् । विविषय इति । अभूततद्भावे संपद्यकर्तरि कृभ्वस्तियोग इत्यर्थः । सात्पदाद्योः । शेषपूरणेन सूत्रं व्याचष्टे सस्य षत्वं न स्यादिति । सातेरवयवस्य पदादेश्च सस्य षत्वं न स्यादित्यर्थः । 'न रपरसृपि-' इत्यतो 'न' इति 'अपदान्तस्य-' इत्यतो 'मूर्धन्य' इति चानुवर्तत इति भावः । पदादेरुदाहरति दधि सिञ्चतीति । षिचिधातोः 'धात्वादेः षः सः' इति षस्य सः। तस्य 'आदेशप्रत्यययोः' इति षत्वे प्राप्ते अनेन निषेधः । कृत्स्नमिति । सर्वावयवोपेतमित्यर्थः । अग्निसादित्यत्र प्रत्ययावयवसकारत्वात् षत्वे प्राप्ते अनेन निषेधः। अग्नीभवतीति । च्चिप्रत्यये 'चौ च' इति दीर्घः । महाविभाषयेति । 'समर्थानाम्-' इत्यतो वाग्रहणानुवृत्तरित्यर्थः। महाविभाषया सिद्धे इह विभाषाग्रहणं तु अपवादेन मुक्ते औत्सर्गिकच्चेः समावेशार्थम् । अभिविधौ संपदा च । चकारः कृभ्वस्तिसमुच्चयार्थः। तदाह संपदा कृभ्वस्तिभिश्चेति । अभिविधावित्यस्य विवरणं व्याप्ताविति । पक्ष इति । सातिप्रत्ययाभावपक्षे कृभ्वस्तियोगे पूर्वेण शिष्टत्वार्थः । विभाषा साति । विभाष्यते विकल्प्यत इति विभाषा । 'गुरोश्च हलः' इत्यकारप्रत्ययः। ततः टाप्। न त्विदमव्ययम् , 'द्वयोर्विभाषयोर्मध्ये' ‘पयसस्तु विभाषया' इत्यादौ विभक्तेर्दर्शनात् । कृत्स्नमिति । सर्वावयवोपेतमित्यर्थः । अग्निसाद्भवति
Page Navigation
1 ... 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716