________________
ખંડઃ૧: જેનું પેટ ભૂખથી બેસી ગયેલું હતું. ચિંતાની વેલડીઓએ જેનાં શરીર પર ભારે કશતા પેદા કરી હતી. એવા ગરીબ ભીખારીને જોતાં કુમારનું હદય દયાથી ઉભરાઈ આવ્યું. બારીકાઈથી જોતાં લલિતાંગકુમારને ઓળખાણ થઈ, એ હતું એને જૂને મિત્ર સજજન. કર્મની સત્તા–વિષમતા સહુ કોઈને સતાવે છે, ગમે તેમ હોય પણ એક સમયને ભયંકર અટવિમાં મારે સહચારી અને મિત્રભાવનું ભાજન એ દુ:ખી કેમ રહે ? પરમાર્થ રસિક લલિતાંગકુમાર ધીમેથી તેના અપરાધને ગળીને છેડા પણુઉપકારને બદલે આપવા સજજ થયો.
ઉપકર એ અમી છે. અપકાર એ ઝેર છે, અપકારી પર ઉપકાર કરવાથી અપકારનું ઝેર ઉતરી જાય છે અને શત્રુભાવની શતરજ સકેલાય છે. ફાટેલા કપડાં શરીર, મુખ ચિંતાની ચિતાથી શ્યામવર્ણ, ઉદર ભૂખથી ક્ષામ થઈ ગયેલું એવી દશામાં સજજનને જોઈને પરમાર્થમંદિર લલિતાંગકુમારે તે દરિદ્રની પાસે દાસી મોકલી પિતાની પાસે બોલાવ્યા. સજજન કુમારે પૂછયું. “કેમ મને તું ઓળખે છે ?” સૂર્યને કણ ને ઓળખે એમ જવાબ આપી ભૂમિ પર દૃષ્ટિથી મીટ માંડી શરમદે થયેલે સજજન ઊભો જ રહ્યો. કુમારે પુનઃ તેણે ધર્મશ્રદ્ધામાં સ્થિર કરવાના ઈરાદાથી જ જણાવ્યું. “રાજા તરીકે નહિ બીજી રીતે, તારા મિત્ર લલિતાંગને તું ઓળખી શકે છે ? ” લલિતાંગનું નામ સાંભળતાં એણે ધારીને જોયું. સજજનને પૂરી પીછાણ થઈ, અરે હું તે દુઃખ દીવાનલમાં સળગી ગયો આ તે નિરાધાર અને અંધ હોવા છતાં દેવલેકનાં સુખને પામ્યો એમ વિચાર કરતો સજજન લજજા અને ભયથી કાંપે. લલિતાગે સજનને દરેક રીતે સમૃદ્ધ કર્યો.
એક સમય મિત્રની ગાદી વિનોદ ચાલતાં, લલિતાગે સજજનને પૂછ્યું કે, હે મિત્ર! તારી આવી કરૂણાજનક દશા કેમ પ્રાપ્ત થઈ? સજજને લજજાથી કહ્યું કે, હે મિત્ર! તમને વટવૃક્ષની છાયામાં મૂકીને આગળ જતાં ચોરોએ મને લૂંટ્યો, ઘણી જ આજીજીથી જીવતે મૂકે. આપે ઉપકારને મેધ વર્ષા: સજનની આ વાત કરવાની ઢબમાં કેવળ
