________________
ખંડ ઃ ૧:
બકે જાણે હિંદી સંસ્કૃતિના વિનાશ માટે જ હોય તેમ વેજાએલા છે, માટેજ આપણે આપણું કૌટુંબિક હિતે, ધાર્મિક હિતે, સ્વરાજકીય હિતિ તેમજ બીજા હિતને સમજવામાં ભૂલ કરતા જઈએ છીએ એટલું જ નહિ પરંતુ પરદેશી સંસ્કૃતિનું ખોટું અનુકરણ કરવાધારા સમાજ, ધર્મ અને દેશને વધુ પરાધીન બનાવતા જઈએ છીએ.
પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ આ વિગત સમજવી મુશ્કેલ છે, પરંતુ આપણું રહેણી, કહેણી અને કરણની તપાસમાં ઊંડા ઉતરીશું તે ખરેખર આપણે ભાનભૂલા છીએ તે સમજાયા વિના નહિ રહે.
આપણું ભૂતકાલીન સામાજિક, ધાર્મિક અને રાજકીય બંધને જે અરસપરસ–પૂર્વાપર વિરોધ રહિત–એકબીજાને હિત કર્તા બની રહે તેવી રીતે રચાએલા હતા. લગ્નબંધને, અણું પરિણ, સીમંત વગેરે રિવાજો વૃદ્ધો અને મોટેરાઓનાં સંબંધમાં પતિ પત્નીની મર્યાદાઓ, વેશપરિધાન બાળઉછેર, જન્મ અને મરણને લગતા રિવાજે વગેરે સામાજિક બંધને દેવવંદન, ગુરુવંદન, પૂજા, પ્રતિક્રમણ વગેરે તેમજ ઉજવણી, ઓચ્છ, જળજાત્રા-રથયાત્રા વગેરે વરઘોડાઓ વગેરે, સાધુ સાધ્વીના ચાતુર્માસે, સાધર્મિવાત્સલ્ય વગેરે ધાર્મિક અનુષ્ઠાને તેમજ માત્ર પ્રજાના જ હિત માટે જાએલા રાજકીય નિયમોના પાલનમાં સમાજ ખરેખર સુખી હત, ધર્મની ઉન્નતિ હતી, રાજ્યની આબાદી હતી અને પ્રજાની આઝાદી હતી.
પરંપરાગત આવેલા તે નિયમના ઐચ્છિક સ્વીકારથી સમાજ, ધર્મ અને દેશનું શિસ્ત સચવાઈ રહેતું હતું. તેમજ તે બંધનરૂપ લાગવાને બદલે તેના પાલન કરવા-કરાવવામાં સૌને આનંદ ઉત્પન્ન થતું હતું. - જ્યારે આજે આપણે શિસ્ત જાળવવાનાં તે નિયમને બંધન તરીકે માનીએ છીએ, પિતાને વાડામાં પૂરાએલા સમજીએ છીએ. કુટુંબમાં ધાર્મિક નિયમોનું પાલન કરવા-કરાવવામાં નિરાદર અને ઉપેક્ષા સેવીએ છીએ એટલું જ નહિં પરંતુ ધાર્મિકતાને ટૅગ માનવા સાથે તેવા પ્રચાર કરવામાં આનંદ માનીએ છીએ. તેમજ સમાજ અને ધર્મના તે બંધનોથી
