________________
ખંડ : ૧ :
હિંસાને છોડીને (પોતાના આશ્રયે જ રહેલા) નિરપરાધીઓની હિંસાને પણ અવસરે ભાગીદાર બની જાય છે. એ જ રીતે ત્રસ જીવોની સાથે સ્થાવર જીવોની હિંસાને પણ જે ગૃહસ્થ સર્વથા ત્યજગારો થાય છે, તે અન્નદિના અભાવે પિતાને તથા પોતાના કુટુંબને જ નાશ કરનારે થાય છે. આરંભાદિ માટે અનિવાર્યપણે થતી હિંસાને પણ તે છેડી દેનારે થાય છે, તે તેથી પણ કુટુંબાદિના નાશને જ નેતરનારે થાય છે. એ કારણે ગૃહસ્થાશ્રમને નહિ છેડી શકનાર ગૃહસ્થ પણ સાધુની જેમ સર્વ જીવોની હિંસાના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞાને પાળવાને તૈયાર થાય છે, તે તેનું પાલન તે કરી શકતું નથી, કિન્તુ સાપરાધી આદિની હિંસાને બદલે નિરપરાધી આદિની હિંસાને સીધી કે આડકતરી રીતે આચરનારે થઈ જાય છે.
જેમ અહિંસા તેમ સત્ય માટે પણ ગૃહસ્થને ધૂલ અસત્ય વર્કવાનું જ વ્રત ફરમાવેલું છે. સાધુની જેમ ગૃહસ્થ પણ જો સર્વ પ્રસંગે સ્કૂલની સાથે સૂક્ષ્મ અસત્યનું વર્જન કરવાને સજજ થાય છે, તે તે વર્જન તે કરી શકતો જ નથી કિન્તુ સૂક્ષ્મ અસત્યના સ્થાને સ્થૂલતર અસત્યોને પણ બોલવાની સ્થિતિમાં મૂકાઈ જાય છે. ગૃહસ્થાશ્રમ એટલે જર, જોરુ અને જમીન એ ત્રણ વસ્તુઓને સંગ, એ ત્રણ કે ત્રણમાંથી કોઈ પણ એક વિના જ્યારે ગૃહસ્થાશ્રમ નભી શકતું જ નથી તે આપત– કાળે એ ત્રણ વસ્તુના સંરક્ષણ માટે પણ તે અસત્ય ન જ બેલે, એ સ્થિતિ તેના માટે શકય જ નથી. એ કારણે શાસ્ત્રકાર ગૃહસ્થને માટે સ્થલ અસત્ય નહિ બલવાને જ નિયમ બતાવે છે જેમ કે, લક્ષ્મીના લેભથી થાપણને ઓળવવી, જમીનના મોહથી ખોટા લખત કરવા, કે પુત્ર-પુત્રીના મેહથી કબૂલેલા વિવાહાદિને ઈન્કાર કરે, ઈત્યાદિ મોટાં અસત્યે કદી પણ ન બેલવા. જગતમાં જેનાથી બેવચનીપણું કે વિશ્વાસધાતીપણું જાહેર થાય એ જાતને અસત્યવાદ કદી પણ ન સેવ. પરંતુ ધન, સ્ત્રી અને પરિવારના મમત્વમાં રહેલો ગૃહસ્થ ભય, લેભ કે મોહના આવેશમાં સૂક્ષ્મ પણ અસત્યો ગૃહસ્થાશ્રમમાં ન જ સેવે
