________________
ખંડ : ૧ :
૧૩
નો એ, એક રીતે સાદી ભાષામાં વ્યવહાર અને નિશ્ચયનય તરીકે ઓળખાય છે. આ બન્ને નયો પરસ્પરની અપેક્ષા રાખીને લેતી-દેતીના વ્યવહાર મુજબ પિતપતાનાં મંતવ્યને રજૂ કરવાપૂર્વક વસ્તુમાત્રમાં અનન્ત ધર્મોને સ્વીકારે છે. આથી તે સુન તરીકે ઓળખાય છે. જગતમાં જેટલાં ધર્મદર્શને, વાદે કે મન્ત હતા છે અને હજુ પ્રચાર પામતા જાય છે, તે સઘળા યે પરસ્પરની અપેક્ષાને સ્વીકારનારા હોય તો તેને સુનયની કોટિમાં મૂકી શકાય છે. આને જૈનશાસનને અનેકાન્તવાદ–સ્યાદવાદ કહેવાય છે. જ્યારે એકબીજાની મર્યાદા ભૂલી. નિરપેક્ષ રીતે વસ્તુધર્મનું પ્રતિપાદન કરનારા વાદ, વચનમાર્ગો કે દર્શને એ કુનયનાં–મિથ્યાદર્શનનાં નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
આટલી પ્રાસંગિક વિચારણું સ્યાદવાદને સમજવામાં કાઈક અંશે માર્ગદર્શક માની અહિં મૂકી છે. આ વિષય ગંભીર અને વિશદ વિચારણું માંગી લે છે, જે આ ટૂંકી પ્રશ્નોત્તરીમાં દરેક બાજુની છણાવટપૂર્વક રજૂ કરવાની શક્યતા નથી.
આપણી મૂલ હકીકત એ છે કે, આત્મા કર્તા કઈ રીતે ?” આનો સીધો સાદો જવાબ એક જ છે. તે એ કે, સંસારી–સકમ આત્મા, મિથ્યાત્વાદિ સહકારી કારણોને પામી પિતે શુભાશુભ કર્મોને કર્તા બને છે; કર્મોને કર્તા આત્મા છતાં કાર્યમાં કારણના ઉપચારથી ૯ પુણ્ય–પાપને કર્તા ” આ પ્રકારની ભાષામાં આપણે આત્માને અંગે એની ઓળખાણ આપીએ છીએ, જે ઔપચારિક છે. વાસ્તવિક રીતે “ કર્મોનો કર્તા આત્મા છે” આ સનાતન સત્ય છે, જે જૈનદર્શનને માનનાર સહુ કોઈએ ઋજુભાવે સ્વીકારેલું છે.
પ્રશ્નકારની બીજી મૂંઝવણ એ છે કે, “જડ એવા કર્મો કર્તા આત્મા કઈ રીતે હોઈ શકે?” આની સામે એના પૂછનારને એ પ્રશ્ન થઈ શકે ‘વારુ ! જડ એવા શરીરરૂપ દારિક પુદ્ગલેનાં બંધનોથી ચૈતન્યસ્વરૂપ અનન્તશકિતનો સ્વયંભૂ આત્મા કેમ બદ્ધ, પરાધીન અને પરવશ બનીને રહ્યો છે?” આ સ્થિતિ પ્રત્યેક સહૃદયને કબૂલવી પડે છે.
