________________
-લ્ડ વિ. સં. ૧૬૮૭ ને દુષ્કાળનું છે હજી એક ઐતિહાસિક શબ્દચિત્ર હજી
શ્રી અભ્યાસી વિ. ને ૧૭મે શતક લગભગ આથમવાની તૈયારીમાં હતો. સૌરાષ્ટ્ર-ગુજરાત-મહાગુજરાત વગેરે દેશો જે વેળા ઋદ્ધિ-સમૃદ્ધિથી ભરપૂર અને સમૃદ્ધ હતા, તે કાળે દેવી ઉપદ્રવના કારણે જે દુષ્કાળ પડ્યો હતે તે ભયંકર દુષ્કાળની હદયદ્રાવક હકીકત; તેને નજરે જેનારના શબ્દોમાં અહિં ટૂંકમાં રજૂ કરી છે.
“૧૬૮૭ ના દુષ્કાળે હાહાકાર વર્તાવ્યો હતે, દાતારનું નામનિશાન રહ્યું ન હતું. કેવળ પેટને ખાડે પૂરવાની ખાતર બાપ બેટાને, પતિ પત્નીને વેચી દેવાની સ્થિતિમાં હતા. જેઓ મુનિરાજેની હમેશા વાટ જોતા, અને પોતાને ઘેર વહોરવાને લઈ આવવા જેઓ માગમાં આડા ઉભા રહેતા, તેઓ આ દુષ્કાળમાં મુનિમહારાજના ગેચરીના સમયે પોતાના ઘરના બારણું બંધ કરી દેતા.'
બંગાળ, બિહાર કે આસામના દુષ્કાળ કે ભૂખમરાના જે કરુણ વૃત્તાતે આપણે આજે સાંભળી રહ્યા છીએ, તેનું તાદશ માંચક શબ્દચિત્ર, એટલે આજથી લગભગ ૩૦૦ વર્ષ પૂર્વે ગુજરાતના પ્રદેશ પર ફરી વળેલા દુષ્કાળનાં રોદ્ર તાંડવની અસરને ઉ. શ્રી સમયસુંદરજીએ પોતે નજરે જઈને જે નોંધ રજૂ કરી છે તે જે-તે કાલની ગૂર્જર ભાષાના કવિતદ્વારા સંકલિત છે, તેને શ્રી અભ્યાસી આ લેખમાં આપણી સમક્ષ અહિં મૂકે છે.
આજથી લગભગ ચાર સૈકા પહેલાની આ વાત છે. વિક્રમના જે ૧૭ મા શતકને ઈતિહાસકારોએ ખૂબ જ મહત્વને અને યશસ્વી તરીકે ઉલ્લેખ્યા છે, તે સૈકાની છેલ્લી વીશીએ જ્યારે ૭ વર્ષ માંડ પૂરા કર્યા હતા, ત્યાં ગૂજરાત-મહાગૂજરાતત પર કોઈક અગમ્ય કારણે અર્થાત સામુદાયિક અશુદયે દુષ્કાળનું રૌદ્ર તાંડવ નાચી ઊઠયું હતું, અને જેની કલ્પના ન થઈ શકે તેવી ઘટનાઓ આ દુષ્કાળમાં બની ચૂકી હતી. આ દુષ્કાળ વિ. સં. ૧૬૮૭ માં પડ્યો હતે.
