________________
: ખંડ ૧ ?
• ૧૧૯ ત્યારબાદ રાઈ પ્રતિક્રમણ કરવાનું કહ્યું છે, જેમાં રાત્રિના પાપની ગંભીર ભાવે આલેચના કરવાની છે. આ પ્રતિક્રમણમાં શરીરને પણ દરેક રીતે વ્યાયામ મળે છે. જેમકે, રાઈ પ્રતિક્રમણમાં કાઉસગ્ગ કરતી વેળાએ શરીરનું હલનચલન બંધ કરી ધ્યાનમગ્ન ઊભા રહેવાનું છે અને લેગસ્સનાં પદોની સાથે શ્વાસ લે અને મૂકો એ પ્રમાણે વિધિ છે. હવે, દીર્ધ શ્વાસ લેતાં શુદ્ધ પ્રભાતની હવા લેવાઈ જાય છે. મનની સ્થિતિ પણ ઘણું જ શાંત હોય છે. આંખો પણ એક જ દ્રષ્ટિયે નાસિકા સન્મુખ રાખવાની હોય છે. એટલે મનોબળ, (સહનશક્તિ ) આંખની આરોગ્યતા વધે છે સાથે મગજ પણ પ્રફુલ્લિત બને છે. આગળ ચિત્યવંદન અને વંદિત્તામાં ડાબું જમણું ઢીંચણ ઊભું કરવાની વિધિ છે. જેથી જઠર, (હોજરી) યકૃત (લીવર) અને આંતરડાનું પણ આપોઆપ હલનચલનારા દબાણ થાય છે એટલે તે પેટનાં અવયવોને પણ વ્યાયામ મળે છે. ખમાસમણનાં વિધિમાં બે હાથ જોડી ઠેઠ જમીનને મસ્તક અડે તે પ્રમાણે ખમાસમણ દેવાનાં છે, એટલે મસ્તક, છાતી, કમ્મર, પેટ, હાથ, પગ ઇત્યાદિ. દરેક અવયવોને કસરત મળે છે. આ પ્રમાણે પ્રભાતમાં ઉઠતાંની સાથે જ પહેલી ક્રિયા રાઈ પ્રતિક્રમણની મહાન પૂર્વાચાર્યોએ ગોઠવી તે આપણને કેટલી હિતકર છે તેને હેજે ખ્યાલ આવે છે.
આ પ્રમાણે પ્રભાતમાં જ જોઈતા પ્રમાણમાં શરીરના દરેક અવયવોને વ્યાયામ મળી ગયો. શુદ્ધ હવા, દીર્ધ શ્વાસોશ્વાસમાં લેવાથી લેહી શુદ્ધ થઈ આખા શરીરમાં ફરી વળ્યું. અને પેટનાં અવયવોનું હલનચલન થવાથી જમા થએલો મળ આપોઆપ દબાણ થઈ નીચે ઉતરવા - માંડશે એટલે નિયમિત ટાઈમે હાજત થઈ દસ્ત (ઝાડા) સાફ આવશે. ગટર (આંતરડાં) જ્યાં (મળરહિત) સાફ થઈ ગઈ. એટલે રેગને શરીરમાં દાખલ થવાનું ખાસ કારણ નિર્મૂળ થયું.
આ પ્રમાણે ટૂંકામાં બીજી પણ ધાર્મિક મર્યાદાપૂર્વકની દિનચર્યા વિચારતાં સમજી શકાય છે કે, આપણુ આરોગ્યમાં આ બધાં અનુષ્ઠાન કેટલું મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે ? જે આપણે શ્રદ્ધાપૂર્વક આદરભાવે તે તે અનુદાનેને આચરતા થઈએ તે !
