________________
૧૦૦
કલ્યાણ જમીનને ફળદ્રુપ કરવા માટે લેવામાં આવતી જહેમત જેવી હકીકત થઇ, કારણ કે રસભીની ધરા કઠણ હોય, તેને પિચી કરવામાં કદાચ મહેનત વિશેષ પડે. કિન્તુ ભાવિમાં તેના ફળની મીઠાશ તે મહેનતને તમામ બદલે આપી ચૂકે છે. ખરે સત્યવાદી બદલાની આશા રાખે પણ નહિ કારણ કે તે એમ જ માનતા થઈ જાય છે કે, “હું સત્ય બોલું તે મારી ફરજ તરીકે, તેમાં હું અન્યને ઉપકારી નીવડતો નથી."
સત્યના અમર અસ્તિત્વને ગોપવનારી ઢાલ તે અસત્ય. રવિ આડે તરતી ક્ષણજીવી વાદળી જેવી આ ઢાલ ગણાય; છતાં જ્યારે એક વાદળીને અનેક વાદળ આવી મળતાં સંસારમાં ક્ષણભર ગાઢ તિમિર છવાય છે તેમ જીવનમાં સત્યને પણ પ્રસંગોપાત રેધાવું પડે છે. અને આવા રિધામણના પ્રસંગે મહદંશે સંસારીની પ્રગતિમાં તેજશ્મિઓ પૂરતા અનેક સુસાધકને કસોટીના કપરા કાળ જેવા થઈ રહે છે; કારણ કે અસ્તિત્વ ધરાવતા પ્રત્યેક સ્થૂળ યા સૂમ, સારા યા નરસા–અણુમાં તેના મૂળભૂત સ્વભાવાનુસાર પરિણામ જગવવાનું બળ રહેલું હોય છે. પછી ભલે તેનું તે બળ ક્ષણભર ટકે કે પળે પર્યત, છતાં તે એક વારની અસર તો કરી જ જાય છે.
જીવનમાં અસત્ય આચરતે-“સત્ય બેલું છું” એવો ડોળ કરનાર મનુષ્ય આ સંસારમાં સત્ય અને અસત્ય ઉભયને દ્રોહી બને છે; કારણ કે એક પક્ષે તે અસુંદર વિચારઘેલાઓની પીઠ થાબડે છે, તેમને પિષે છે, અને અમનચમન ઉડાવે છે; જ્યારે બીજી બાજુએ તે સુસુંદર તવાન્યાસીઓની સભામાં જઈ–“પોતે કે છે” અને “દરેકે કેવા થવું જોઈએ” તેના ભાષણ આપે છે. આમ સત્યાસત્ય ઉંભયથી વંચિત ડોળઘાઓ માટે આ સંસાર રૌરવ નરકાગાર કરતાં પણ ભયંકર થઈ પડે છે, કારણકે પ્રત્યેક પ્રાણીને તેનાં કર્મો પ્રતિચ્છાયારૂપે ડરાવી શકે છે.
તમા મારીને ગાલ લાલ રાખવાનું સંસારીઓને ભલે ગમતું હોય, બાકી ખરે આત્માનંદ તે જેવા હેઈએ તેવા જગતની કચેરીમાં જાહેર થઈ જવામાં જ છે. કારણ કે પિતાની જાતને છેતરનાર સ્વયં છેતરામણને
