________________
૨૯૦
કબીરજીનાં ખાસ જ.
જે મનને અને પિતાની પાંચ ઇઢિઓને સતસંગતમાં રોકેલાં રાખે અને ભલા વિચાર અને કાર્ય કરવામાંજ તેઓને વાપરે અને એ રીતે જેના એ પાંચ દરવાજા બંધ થઈ નચિંત પડ્યા તે માણસને કબીર કહે છે કે જમ શું કરી શકવાને હતી ?
હિંદુ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે માણસનું શરીર તે એક ગાડી છે, તેને જોડેલા ઘડાઓ તે તેની પાંચ ઇઢિઓ છે; તે ગાડીને ચલાવનાર ઘોડાવાળે તે મન છે અને ગાડીમાં બેઠેલે માલેક તે જીવ અને માણસ પોતે છે. જેમ ગાડીને હોનાર ઘોડાઓને કાબુમાં નથી રાખતે, ત્યારે ઘોડાઓ મસ્તાન થઈ, ગાડી ગમે ત્યાં ઘસડી લઈ જઈ ગાડીને તેમજ અંદર બેઠેલા માલેકને નુકસાનમાં નાખે છે, તેવી જ હાલત આ શરીરમાં બેઠેલા જીવની છે.
વિષયના ભોગ ભોગવવાના અને મોજ મજાહના મનમાં દાખલ થતા વિચારો અને કલ્પનાઓથી, ઇદ્રિ “ઉડ ઉડ” થયા કરે છે અને તેઓ મનને તે વિષય તરફ ઘસડી જાય છે અને જેમ ગાડી ને ઘોડાએ નુકસાનમાં લાવી મુકે છે તેમ, આ ઇદ્વિઓ ઉપરનો કાબુ ગુમાવવાથી જીવને અને (આખા) શરીરને આક્ત અને દુઃખમાં લાવી નાખે છે–તેથી કબીરનું કહેવું છે કે માણસ, પિતાનાં મન પર કાબુ રાખી ઇઢિઓને રોક રોક કરતો નથી, ત્યાં સુધી તે દુખમાંથી અને કાળના હાથમાંથી છુટી શક્તિ નથી.
જત્ર ૧૩ મું. મારીએ કયા–તે કહે આશા. મારીએ આશા આપની, અને હસ્યા સંસાર; તાકા ઔષધ (સં)ષ હય, કહે કબીર બિચાર. સાત ગાંઠ ગેપીનકી, મનમાં ન આને શંક; નામ અમલ માતા રહે, ગણે ઇકે રંક. શાને મારિયે? તે કહે કે તારી આશા (ઉમેદ) ને મારી કહાડ.
અર્થ–આ સંસારમાં રહેલી માયાની આશા ઉમે લાગી રહી હોય તેણે, તે આશાઓને મારવી જોઈએ અને તેને (આશા મારવાને) માર્ગ એકજ છે, જે સંતોષ છે અને તેણે સંતોષી બનવું.
