________________
( ૧૨ )
સ્ત્રી કેળવણી. (૮) ગૃહવ્યવહારનાં બે સમાન ચક્રની સફળતા.
ગૃહસ્થાશ્રમ સ્ત્રી પુરૂષ બંનેથીજ ચાલે છે. જે તેઓ બંનેએ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું ન હોય તે ગૃહસ્થ ધર્મથી ઈચ્છિત ફળની જે ઘણું કાળે પણ સિદ્ધિ કહી છે, તે ન થતાં ઉલટે કર્મબંધ થઈ સંસારની વૃદ્ધિ થાય છે. આથી પણ બંનેને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની આવશ્યકતા સિદ્ધ થાય છે. વળી ભગવાન ઋષભદેવ સ્વામીએ પિતાના પુત્ર ભરતને પુરૂષની બહોતેર કળા શીખવી હતી, તેમજ સુંદરીને સીની ચોસઠ કળા શીખવી હતી. એ ચેસઠ કળામાં ચિત્રકળા, નૃત્યકળા, ઔચિત્યકળા, ધર્મનીતિ, ભેજ્યવિધિ, વાણિજ્યવિધિ, વાદિત્ર, મંત્ર તથા તંત્ર, જ્ઞાનવિજ્ઞાન, ધર્મવિચાર, કાવ્યશકિત, વ્યાકરણ, કથાકથન, અંકવિચાર, લોકવ્યવહાર વગેરે કળાએ છે. એ સર્વ કળા ભણ્યા વિના અને કેળવણી લીધા વિના પ્રાપ્ત થતી નથી. વળી બ્રાહ્મીને અઢાર લીપી શીખવી હતી અને તેથી સર્વે લીપી બ્રાહ્મીલીપીના નામથી જ ઓળખાય છે. શ્રીમાન ભગવતીસૂત્રમાં પ્રથમ નમસ્કાર બ્રાહ્મીલીપીને જ કર્યો છે. આ સર્વ ઉપરથી શાસ્રકારની સ્ત્રીઓને જ્ઞાન આપવાની બાબતમાં સમ્મતિ છે, એમ સિદ્ધ થાય છે. આચાર દિનકર માંહેના વિવાહપ્રકરણમાં જે બાળક અને બાળકી કુળ, આચાર, શીલ, રૂપ, વય, વિદ્યા, ધન, વેષ, ભાષા, અને પ્રતિષ્ઠામાં સમાન હોય તેની સાથે વિવાહ કરવો, એમ કહ્યું છે. અને જે તે પ્રમાણે ન કરવામાં આવે તે અવહેલના (લઘુતા), કુટુંબકલેશ અને નાના પ્રકારનાં કલંકની નિષ્પત્તિ થાય છે. આજે વિદ્યા વગેરે ગુણની સમાનતા વિના વિવાહ થાય છે, જેથી તેમાં કહ્યા પ્રમાણે સ્થળે સ્થળે અવહેલના અને કુટુંબકલેશાદિ પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. તેથી એ કથન સત્ય છે, એમ સિદ્ધ થાય છે.
