Gyanbindu

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Bhuvanbhanusuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 298

पृ०२१. पं० ३.]
टिप्पणानि । बौदयिकभावः मतिभुतावरणाचक्षुर्दर्शनावरणान्तरायप्रकृतीनां तु सदैव देशघाविनामेव रससर्वकानामुदयः न सर्वघातिनां तेन सर्वदापि तासामौदयिकक्षायोपशमिको भावौ संमिश्री प्राप्येते, न केवल औदायिकः ।" पश्च० म० प्र० गा• ३० पृ. १३३। . [ पृ०२१ पं०६] 'विपाकोदयेऽपि' - "आह-क्षायोपशमिको भावः कर्मणामुदये सति भवति अनुदये वा । न तावदुदये विरोधात् । तथाहि-क्षायोपशमिको भाव उद-. यावलिकाप्रविष्टस्यांशस्य क्षये सति अनुदितस्य चोपशमे विपाकोदयविष्कम्भलक्षणे प्रादुभवति नान्यथा ततो यधुदयः कथं क्षयोपशमा, क्षयोपशमश्चेत् कथमुदयः इति । अथा. नुदय इति पक्षः तथा सति किं तेन क्षायोपशमिकेन भावेन १, उदयाभावादेव विवक्षितफलसिद्धेः। तथाहि मतिज्ञानादीनि मतिज्ञानावरणाधुदयाभावादेव सेत्स्यन्ति किं क्षायोपशमिकभावपरिकल्पनेन ? । उच्यते । उदये क्षायोपशमिको भावः । न च तत्र विरोधः । यत । आह-इह ज्ञानावरणीयादीनि कर्माणि आसर्वक्षयात् ध्रुवोदयानि, ततस्तेषामुदये एव क्षयोपशमो घटते नानुदये, उदयाभावे तेषामेवासम्भवात् । तत उदय एवाविरुद्धः क्षायोपशमिको भावः । यदपि विरोधोद्भावनं कृतं 'यादयः कथं क्षयोपशमः' इत्यादि तदप्ययुक्तम् । देशपातिस्पर्धकानामुदयेऽपि कतिपयदेशघातिस्पर्धकाऽपेक्षया यथोक्तक्षयोपशमाविरोधात्।स च क्षयोपशमोऽनेकभेदः तत्तद्रव्यक्षेत्रकालादिसामप्रीतो वैचित्र्यसम्भवादनेकप्रकारः । उदय । एवं चाविरुद्ध एष क्षायोपशमिको भावो यदि भवति तर्हि न सर्वप्रकृतीनां किन्तु त्रयाणामेव कर्मणां ज्ञानावरणदर्शनावरणान्तरायाणाम् । मोहनीयस्य तर्हि का वार्ता ? इति चेत् । अव भाह-मोहनीयस्य प्रदेशोदये क्षायोपशमिको भावोऽविरुद्धः न विपाकोदये । यतोऽनन्तानुबन्ध्याविप्रकृतयः सर्वघातिन्यः, सर्वघातिनीनां च रसस्पर्धकानि सर्वाण्यपि सर्वघातीन्येव न देशघातीनि । सर्वघातीनि च रसस्पर्धकानि स्वघात्यं गुणं सर्वात्मना नन्ति न देशता, ततस्तेषां विपाकोदये न क्षयोपशमसंभव:, किन्तु प्रदेशोदये । ननु प्रदेशोदयेऽपि कथं क्षायोपशमिकभावसम्भवः १, सर्वघातिरसस्पर्द्धकप्रदेशानां सर्वस्खघात्यगुणघातनस्वभावत्वात् । तदयुक्तम् , षस्तुतत्त्वापरिज्ञानात् , ते हि सर्वघातिरसस्पर्द्धकप्रदेशास्तथाविधाध्यवसायविशेषतो मनाग्मन्दानुभावीकृत्य विरलविरलतया वेद्यमानदेशघातिरसस्पर्द्धकेष्वन्तःप्रवेशिता न यथावस्थितमात्ममाहात्म्यं प्रकटयितुं समर्थाः, ततो न ते क्षयोपशमहन्तारः, इति न विरुण्यते । प्रदेशोदये क्षायोपशमिको भावः । 'अणेगभेदो' ति इत्यत्रेतिशब्दस्याधिकस्याधिकार्थसंसूच-' नान्मिथ्यात्वाथद्वादशकषायरहितानां शेषमोहनीयप्रकृतीनां प्रदेशोदये विपाकोदये वा क्षयोपशमोऽविरुद्ध इति द्रष्टव्यम्, तासां देशघातित्वात् । तत्राप्ययं विशेषः-ताः शेषा मोहनीयप्रकृतयोऽभुवोदया:, ततो विपाकोदयाभावे क्षायोपशमिके भावे विजृम्भमाणे प्रदेशोदयसम्भवेऽपि न ता मनागपि देशविघातिन्यो भवन्ति । विपाकोदये तु प्रवर्त्तमाने क्षायोपमिकभावे मनाग्मालिन्यमात्रकारित्वादेशघातिन्यो भवन्ति ।" पञ्च० म०प्र० गा) २८ पृ. १३९ । [ पृ०२३ पं० ६.] कर्मप्रकृति' -पृ. १३-१४ । नन्दी• म० पृ. ७७-८० । [ १०२४ पं०३'श्रुतं तु'
"इंदियमणोनिमित्तं जं विण्णाणं सुयाणुसारेण । नियपत्थुचिसमत्थं तं भावसुर्य मई सेसं ॥" विशेषा• गा० १०० ।