Gyanbindu

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Bhuvanbhanusuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 305

ज्ञानविन्दुप्रकरणस्य [पृ०२९५०.. घटस कार्येनाभिनिर्वर्तकः, अभिनिर्वृत्तस्य चोत्क्षेपणोद्वहनसमर्थः, यथाऽन्ये पुरुषा, न च ये घटस्योत्क्षेपणादयः तत्कारी घटस्याभिनिर्वर्तकः । एवमत्रापि यो दहति पचति प्रकाशयति च यथा स्वगतेन लक्षणेनासाधारणः स एव यथोक्तहेतुसमन्वितः परिपूर्णोऽमिर्न शुखादय इति निगमनम् ॥ ३०५ ॥ ३०६ ॥ , सम्प्रति लोकोत्तरे संहितादीनि दर्शयति -
उत्तरिए जह दुमाई तदत्थहेऊ अविग्गहो चेव । को पुण दुसु त्ति वुत्तो भण्णइ पत्ताइउववेओ ।। ३०७ ॥ तदभावे न दुमु त्ति य तदभावे वि स दुमुत्ति य पदमा ।
तग्गुणलद्धी हेऊ दिटुंतो होइ रहकारो ॥ ३०८ ॥ ॥ सम्प्रति मवान्तरेणान्यथा व्याख्यालक्षणमाह -
सुत्तं पयं पयत्थो पयनिक्खेवो य निमयपसिद्धी ।
पंच विगप्पा एए दो सुत्ते तिमि अत्थम्मि ॥ ३०९ ॥ प्रथमतोऽस्खलितातिगुणोपेतं सूत्रमुच्चारणीयम्, ततः 'पद' पदच्छेदो विधेयः । तदनन्तरं पदार्यः कथनीयः । ततः 'पदनिक्षेपः' पदार्थनोदना । तदनन्तरं 'निर्णयप्रसिद्धिः' निर्णयवि॥धानम् । पदविग्रहः पदार्थेऽन्तर्भूतः । एवमेते पञ्च 'विकल्पा' प्रकाराः व्याख्यायां भवन्ति ।
पत्र सूत्रं पदमिति द्वौ विकल्पौ सूत्रे प्रविष्टौ । 'त्रयः' पदार्थ-तदाक्षेप-निर्णयप्रसिक्षात्मका अर्थ इति ॥ ३०९ ॥" - बृहत् । अनु.सू. १५५/ [ पृ०२९ पं०४] 'उपदेशपदादौ' - उपदेशपद गा० ८५९-८८५ । षोडशक १.१० ।
"ऊहादिरहितमाद्यं तद्युक्तं मध्यमं भवेज्ज्ञानम् ।
चरमं हितकरणफलं विपर्ययो मोहतोऽन्य इति ॥ वाक्यार्थमात्रविषयं कोष्ठकगतबीजसन्निभं ज्ञानम् । श्रुतमयमिह विज्ञेयं मिथ्याभिनिवेशरहितमलम् ॥ यत्तु महावाक्यार्थजमतिसूक्ष्मसुयुक्तिचिन्तयोपेतम् । उदक इव तैलबिन्दुर्विसर्पि चिन्तामयं तत् स्यात् ।। ऐदम्पर्यगतं यद्विध्यादौ यत्नवत्तथैवोच्चैः । एतत्तु भावनामयमशुद्धसद्रलदीप्तिसमम् ॥" षोडशक ११.६-९। "मूअं केवलसुत्तं जीहा पुण होइ पायडा अत्थो।
सो पुण चउहा भणिओ हंदि पयत्थाइमेएण ॥ १५५ ॥ 'मकं' मूकपुरुषतुल्यं कस्यचिदर्थस्यावाचकम् , 'केवलसूत्र व्याख्यानरहितसूत्रम् । अर्थः • पुनः प्रकटा जिला, परावबोधहेतुत्वादिति । तदेवानाह । हंदीत्युपदर्शने । स पुनरर्थः पदार्थाविभेदेन चतुर्दा भणितः । तदुक्तम् -
“पयवकमहावकत्थमइदंपजं च एत्थ चत्तारि । ... सुअभावावगमम्मि हंदि पगारा विणिदिवा ॥" [उपदेशपद गा० ८५९]