________________
અપ ણ ધ મ
ઘણીવાર વિચાર આવે છે કે, ભારતની સંસ્કૃતિના મૂળમાં એવાં તે કયાં તત્ત્વા પડ્યાં છે કે એન્રા પર આટલાં આક્રમણા અને આટલા પ્રહારો થયા છતાં, એને આત્મા અખંડ રહ્યોઃ
આટલા પ્રહારો થયા પછી કોઈ પણ સંસ્કૃતિને આત્મા અખંડ રહ્યો હોય એવા દાખલેા ઇતિહાસને પાને તેોંધાયેા નથી. ભારતની સંસ્કૃતિએ પ્રહારા સહ્યા છે. આક્રમણા વેઠવાં છે, છતાં એ પડી નથી, ઊભી છે. વણસી નથી, વિકસી છે. આના સ્થૂલ કારણા ન મળતાં હોય તો ય આ વાત સાંભળ્યા પછી લાગે છે કે આવી ઉદાત્ત ભાવના એના મૂળમાં ધરખાયેલી છે. અપૂર્વ અર્પણ ભાવના જ આ સંસ્કૃતિના આત્મા છે.
અકબરના પુત્ર સલીમે મેવાડ ઉપર ચઢાઈ કરી તે દિવસની આ વાત છે. એક રાજ્ય ખીજા રાજ્ય ઉપર ચઢાઈ કરે ત્યારે ચઢાઈ કરનાર રાજ્ય, જે રાજ્ય ઉપર આક્રમણ કરે ત્યાંથી જ પોતાના
સૈન્ય માટે ખારાક મેળવે, એવા સ્વાભાવિક ક્રમ હોય છે, એટલે સલીમના સેનાપતિએ હુકમ કર્યાં. ‘જાએ, ઘેાડાએ માટે લીલા ચણા કાપી લાવે.'
'
અધિકારી પેાતાની સાથે એક ટુકડી લઈ જંગલ ભણી ચાલી
૩૮ ]
