________________
વિચાર આ સત્તા–અને કેમ નથી આવતે? રાજાઓની ક્ષણિક ઈચ્છાઓ ખાતર પ્રજાને કેટલે ભેગ !
એમની વિચારધારા આગળ વધે તે પહેલાં તે સમાચાર મળ્યા કે કપિલવસ્તુને અગ્રણી ભયાકુલ બની ભાગી ગયો છે. મહાનામથી બોલાઈ ગયું, “ધિક્કાર છે, તારા પૌરુષને. પ્રજાને નિરાધાર મૂકી અને ભાગ્યો ! રે, કાયર તે વળી રાજ્ય કરી શકતા હશે ?”
| વિજયી વિડૂડલ્મ કિલ્લે તેડી નગરમાં પ્રવેશ કરી. આજ્ઞા કરીઃ સૈનિક! આજ વિશ્વાસઘાત અને અપમાનનું વેર લેવાનું છે. સંપત્તિ લૂંટાય એટલી લૂંટ, લૂંટતાં જરાય ન ગભરાશો. સામે થાય તેને હણી નાખે. આજ લૂંટની ઉજાણું છે.”
અર્પણના ગીતમાં મત્ત બનેલ મહાનામ પણ આ પળે મૂંઝાઈ ગયો. પિરજનેની લૂંટ એની આંખે જોઈ ન શકી. લોકોનો આર્ત. નાદ એના કાન સાંભળી ન શક્યા. વેદનાથી વ્યથિત એના આત્માને એક વાત સાંભરી આવી, અને એ, વિજયી રાજા પાસે પહોંચી ગયો.
“રાજન ! મને ઓળખો છો?” રાજાના અનુચરોએ આપેલા આસન પર બેસતાં મહાનામે પૂછ્યું.
મહાનામ! આપને કણ ન ઓળખે ? જ્ઞાનથી, શીલથી, સંસ્કારથી ને સભ્યતાથી આપ નગરના નાગરિકામાં શ્રેષ્ઠ અને જ્યેષ્ઠ છે! અને એટલે જ તે આપને પૌરજનો પણ મહાનામ કહી સત્કારે છે !”
મહાનામના સગુણો પ્રત્યે કપિલવસ્તુના પ્રજાજનોને જેમ માન હતું, તેમ રાજા વિડ્રડભના હૈયામાં પણ માન હતું. * “એમ નહિ રાજન! એમ નહિ. આ રીતે ઓળખાણ કાઢી કંઈ લાભની આશાએ આવ્યો નથી. હું તે પૂછું કે તમારે ને મારે કંઈક સંબંધ ખરો કે?” સંબંધ શબ્દ પર ખાસ ભાર મૂકતાં, મહાનામની અભય આંખોએ પ્રશ્ન કર્યો. ૧૬]
