________________
પ્રમોદભાઈ અને ગોવાલિયા ટેન્દ્રના દેરાસરનો એક ચોકીદાર પણ લોચના અચ્છા કારીગરો છે. લોચની સીઝનમાં આ કારીગરોની ભારે ડિમાન્ડ રહે છે, અને સાધુસંતોએ પણ તેમની સેવા માટે તારીખો અગાઉથી બુક કરાવી રાખવી પડે છે.
હાથની માત્ર ત્રણ આંગળીની મદદથી માથાના વાળને જડમૂળમાંથી ઉખેડી નાખવા એ એક આગવી કળા છે. કુદરતી બક્ષિસ જેવી આ કળા બહુ ઓછા લોકોને પ્રાપ્ય બને છે. લોચ કરતી વખતે એક લટને અંગુઠો અને વચલી બે આંગળીઓ વચ્ચે પકડમાં લેવામાં આવે છે. ચીકાશને કારણે વાળ આંગળી વચ્ચેથી સરકી ન જાય તે માટે તેને ખેંચતા અગાઉ તેના મૂળમાં રાખ લગાડવામાં આવે છે. એક જ સેકન્ડના છઠ્ઠા ભાગમાં હાથમાં ૩૦-૪૦ વાળની લટ ખેંચાઈને આવી જાય છે. જે ઠપથી વાળ ખેંચવામાં આવે છે તેને કારણે આંગળી ચીરાઈ જવાનો ભય રહે છે. આમ ન બને તે માટે આંગળી પર રબ્બરની ભૂંગળી પહેરવી પડે છે અથવા જહોન્સનની બેન્ડ-એઇડ પટ્ટી વીંટાળવી પડે છે. હજામ જેટલી ઝડપથી અસ્ત્રા કે કાતર વડે માથાના વાળ કાપે તેટલી જ હૃતિથી લોચ કરનાર આશરે અડધા કલાકમાં તો આખું માથું સફાચટ કરી આપે છે. વાળ ૪પથી ખેંચાય એટલે સ્વાભાવિક રીતે જ વાળના મૂળમાં લોહીની ટશરો ફૂટી નીકળે છે. તેની ઉપર લોચ કરનાર તરત જ છાણની રાખ દબાવી દે છે, જે એન્ટિસેપ્ટિકનું કામ કરે છે. લોચ કરવા માટે જે રાખ વાપરવામાં આવે છે તે અડાયા છાણાની જ રાખ હોવી જોઈએ. બીજી કોઈ જાતની રાખ તેમાં કામમાં નથી આવતી. ગાય કે બળદ જ્યારે પોદળો મૂકે ત્યારે તેને કોઈ અડે નહિ અને તે જમીન ઉપર પડ્યા પડ્યા સૂર્યના તાપમાં એમ જ સુકાઈ જાય અને તેનું જે છાણું બને તેને અડાયું છાણું. કહેવામાં આવે છે. આ છાણામાં માટીનું પ્રમાણ નહિવત્ હોય છે. અન્ય પ્રકારના છાણને અથવા લાકડાને બાળીને જે રાખ મળતી હોય છે તેમાં ક્ષારનું પ્રમાણ વધુ હોય છે. આ ક્ષાર વાળના મૂળમાં જતાં ચચરે છે, એટલે લોચ માટે અડાયા છાણાની રાખનો જ ઉપયોગ કરવો પડે છે. આવી અડધો કિલો રાખમાં નાનાલાલભાઈ આસાનીથી ૫૦ લોય કરી શકે છે.
મુંબઈમાં રહી કોલેજનો અભ્યાસ કરી પછી જૈન સાધુ બનેલા મુકિતવલ્લભવિજયજી લોચનો વૈજ્ઞાનિક અભિગમ સમજાવતા કહે છે કે રે તેનાથી મસ્તકના ભાગમાં લોહીનું પરિભ્રમણ વધતાં મગજ વધુ કાર્યશીલ
બને છે અને હેમરેજ જેવા રોગોની શક્યતા ઓછી થાય છે. વળી માથાના કે વાળ ખેંચાવાથી સ્વાભાવિક રીતે જ એક્યુપંક્યર થઈ જાય છે જે જ્ઞાનતંતુઓને વધુ સક્રિય અને સતેજ બનાવે છે. લોચ થઈ ગયા પછી ક્યારેક
જે બહુરા વસુંધરા-ભાગ ત્રીજા ૧૧૫)S
