________________
અનાદિકાળથી ચાલી આવે છે. જૈન ધર્મની સ્થાપના કરનાર તીર્થકર ભગવંતો દીક્ષા લેતી વખતે જાતે જ પંચમુષ્ટિ લોચ કરે છે. આ લોચનો ઉલ્લેખ કલ્પસૂત્ર નામના આગમગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યો છે. તીર્થકર ભગવાન વિશિષ્ટ પ્રકારનું શારીરિક બળ ધરાવતા હોય છે એટલે તેઓ માત્ર પાંચ જ મુઠ્ઠીમાં માથાના અને દાઢીમૂછના તમામ વાળનો લોચ કરી નાખે છે. ચાર મુકીમાં તેઓ માથાના વાળ ખેંચી કાઢે છે અને દાઢીમૂછના વાળ ખેંચવા માટે એક જ મુઠ્ઠીની જરૂર પડે છે. પ્રથમ તીર્થંકર ઋષભદેવ ભગવાને દિક્ષા લીધી ત્યારે તેમના માથાના વાળની એક લટ એટલી સુંદર રીતે ખભા પર લટકતી હતી કે તે જોઈ ઈજે આ લટનો લોચ ન કરવાની વિનંતી કરી. ભક્તની ભાવનાને માન આપી અષભદેવ ભગવાને માત્ર ચાર મુષ્ટિનો જ લોચ કર્યો. જેને એક અપવાદ ગણવામાં આવે છે. ઋષભદેવ સિવાયના તમામ તીર્થકરો પંચમુષ્ટિ લોચ જ કરે છે. આજે પણ રાષભદેવ ભગવાનની જે મૂર્તિ જેને દેરાસરમાં પધરાવવામાં આવે છે તે બીજા તીર્થંકરની મૂર્તિથી અલગ પડે છે. અન્ય તીર્થકરની મૂર્તિ સંપૂર્ણ મુંડન કરાવેલી હોય છે, પણ અષભદેવ ભગવાનની પ્રતિમાના ખભા પર વાળ બતાડવામાં આવે છે. જૈન ધર્મના ચારેય ફિરકાઓમાં આજે સાધુસાધ્વીઓ માથાના વાળનો લોચ કરાવે છે. સ્ત્રીઓ માટે તો માથાના વાળ એક આભૂષણ છે. પણ જૈન સાધ્વીઓ બાહ્ય ટાપટીપ કરતાં આંતરિક સૌંદર્યને વધુ મહત્ત્વ આપે છે.
જૈન સાધુસાધ્વીઓમાં લોચની ક્રિયા મુખ્યત્વે તો સહયોગી સાધુસાધ્વીજી દ્વારા જ થતી હોય છે. સાધુઓના દરેક જૂથમાં એકાદ-બે ? સાધુ એવા હોય છે. જેમણે લોચની કળા હસ્તગત કરી લીધી હોય. પરંત પછી લોચ કરનાર સાધનો લોચ કરનાર કોઈ રહેતું નથી. ઘણા જૂથમાં લોચની કળામાં જાણકાર એક પણ સાધુ હોતા નથી. આવા સંયોગોમાં લોચ કરનાર ગૃહસ્થ કારીગરની જરૂર પડે છે. લોઅર પરેલના જૈનમંદિરમાં પૂજારીની નોકરી કરતો કેશવ લોચનો એક અછો કારીગર છે. પોતાના જીવનમાં તેણે પાંચ હજારથી વધુ લો, ક્યાં હતો. એક સાધનો લોચ કરે એટલે કેશવને તેમના ભક્ત. તરફથી બક્ષિસમાં ૨૦૦ થી ૨૫૦ રૂપિયા મળે છે. કરાડના પદમશીભાઈ નામના શ્રાવક તો લોચ કરવાના એટલા ઉત્સાહી છે કે કોઈ પણ સાધુ મહાત્મા બોલાવે એટલે ટિકિટભાઈ પણ પોતાનું ખર્મી સેવા માટે પહોંચી જાય છે. ધદરના નાનાલાલ કુબડિયા પણ તદન નિવાર્થભાવે લોચ કરી આપે છે. લોચ કરાવનાર સાધુ હસતે મુખે જે વેદના સહન કરે છે તેના ફળરૂપે તેને બે ઉપવાસનું પુણ્ય મળે છે, પણ લોચ કરનાર વ્યક્તિ તપસ્વી સાધુ મહાત્માને કેમ ઓછામાં ઓછું કષ્ટ પડે તેની કાળજી રાખે તે બદલ તેમણે ત્રણ ઉપવાસનું પુણ્ય મળે છે. માંડમાં રહેતા
બરના વસુંધરા-ભાગ ત્રીજો ૧૧૪)N
