________________
હરિભદ્રને એ વાતની ખબર પડતાં ઘણું દિલગીર થઈને તેમણે અનશન કરવાને નિર્ધાર કર્યો. પણ પ્રવચનના પ્રભાવક જાણુને બધાએ તેમને તેમ કરતાં રોક્યા. છેવટે હરિભદ્ર ગ્રંથરાશિને જ પોતાની શિષ્ય સંતતિ માની અને તેની રચનામાં તેઓ વિશેષ ઉદ્યમાન થયા. - હવે આ બંને હકીક્તની આપણે સમીક્ષા કરીએ..
દ્ધનગર કયાં આવ્યું. સુરપાળ યાને રાજા હતે કયા વંશને હતો એ બધા વિષે કાંઈ જાણું શકાયું નથી. બીજું ૧૪૦૦ કે ૧૪૪૦ ગ્રંથોની કલ્પના અવાસ્તવિક જેવી લાગે છે. (કદાચ હરિભદ્રસૂરિના નામે ચડેલ લગભગ ૮૮ ગ્રથનાં તે પ્રકરણે હેવાં જોઈએ.) ત્રીજું હંસ અને પરમહંસ જેવાં બીજા કોઇનાં નામે જૈન પરંપરામાં હજુ સુધી સંભછાયાં નથી. એથું હરિભદ્રની સમભાવી પ્રકૃતિ, તેમની યોગનિષ્ઠા અને “ભવવિરહ જેવું તેમનું અસાધારણ અને લાક્ષણિક ઉપનામ એ બધાનો વિચાર કરતાં ઉપર્યુક્ત રીતનું ધર્મઝનુન તેમનામાં હશે કે નહિ એ શંકાસ્પદ છે, તેમની પાસે રહીને અભ્યાસ કરનાર શ્રી ઉદ્યોતનસૂરિએ કે તરત પછી થયેલ શ્રી સિદ્ધર્ષિએ તેમના આવા ઝનુનને કે ૧૪૪૦ ગ્રંથના નિર્માણનો કયાંય ઉલ્લેખ કર્યો લાગતું નથી. હવે કથાવલીકારની શિષ્ય સંબંધી માહિતીને વિચાર કરીએ. જોકે આવી હકીકત આપનાર તેઓ એકલા જ છે છતાં શ્રી હરિભદ્રની પ્રકૃતિની સાથે બંધ બેસે એવી એ હકીકત જરૂર લાગે છે. આ બન્ને પ્રકારની હકીક્ત ઉપરથી એટલું તો જરૂર જણાય છે કે હરિભદ્રના શિષ્યોને બૌદ્ધને હાથે વધ થયે
ગક ઉપનામ મળ કે ન
