Alankarsarvasva

Author(s): Girijaprasad Dvivedi
Publisher: Pandurang Javaji

Page 207

अलंकारसर्वस्वम् / 183 एवमेकवाक्यार्थपदार्थगतत्वेन काव्यलिङ्गमुदाहियते / यथा मनीषिताः सन्ति गृहेषु देवतास्तपः क्व वत्से क च तावकं वपुः / ‘पदं सहेत भ्रमरस्य पेलवं शिरीषपुष्पं न पुनः पतत्रिणः // ' 'यद्विस्मयस्तिमितमस्तमितान्यभाव मानन्दमन्दममृतप्लवनादिवाभूत् / तत्संनिधौ तदधुना हृदयं मदीय महारचुम्बितमिव व्यथमानमास्ते // ' पूर्वत्र वरप्राप्तिहेतुभूततपोनिषेधस्य 'मनीषिताः' इति वाक्यार्थरूपो हेतुनिर्दिष्टः / उत्तरत्र पुनः 'अस्तमितान्यभावम्' इत्यत्र विस्मयस्तिमितमिति विशेषणद्वारेण पदार्थः। . रुडध्वजस्य / श्रियोऽरागेण विभाव्यते या सौभाग्यहेनः कषपट्टिकेव // ' इत्यत्र वक्षःस्थल्या जगद्रक्षकत्वे जगत्प्रसूतित्वं पदार्थो हेतुः / प्रसवितुर्हि निजप्रसूतेः सर्वथैव रक्षणमुचितम् / अत एव गरुडध्वजवक्षःस्थल्या जगद्रक्षकत्वे कर्तत्वं युक्तम् / इयांश्चाभिधेय एवार्थः / अत एव चात्र न हेतोः कश्चिद्व्यङ्ग्याश्लेषः। इत्थम् / 'संजीवणोसहम्मिव सुअस्स रक्खइ अणण्णवावारा / सासू णवब्भदंसणकंठागअजीविअं सोण्हं // ' इत्यत्र कण्ठागतजीवितत्वस्य / अत्र च जगत्प्रसूतित्वस्य हेतोः पदार्थतयोपनिबन्धे न कश्चिदतिशयो विशेषः / एवम् / 'अयि प्रमत्ते सिचयं गृहाणेत्युक्तेऽपि सख्या न विवेद काचित् / मन्ना हि सा तत्र रसान्तराले यत्रान्तरङ्गो भगवाननङ्गः // ' इत्यत्रापि ज्ञेयम् / यद्यपि चात्र रसशब्दस्य जल. वाचित्वं न विवक्षितम् / तथाप्यभेदाध्यवसायादतिशयोक्तिर्न पुनः शब्दशक्तिमूलं व्यङ्ग्यम् / तथात्वे हि हेतुहेतुमद्भावस्य न कश्चिदतिशयः / एवं हि। 'एकान्तजाज्यादूरुभ्यां करभोवाः पराजिताः। कदल्यो यन्न तच्चित्रं जयः वन कलावताम् // ' इत्यंत्र जाड्यस्यातिशयोक्त्यालिङ्गितत्वेन वैचित्र्यावहत्वाच्छब्दस्यापि पदार्थस्य 1. 'एवमेव' ख. 2. 'यथा' इति क-पुस्तके नास्ति. 3. 'संजीवनौषधिमिव सुतस्य रक्षत्यनन्यव्यापारा / श्वश्रूनवाभ्रदर्शनकण्ठगतजीवितां स्नुषाम्' इति च्छाया.