Alankarsarvasva

Author(s): Girijaprasad Dvivedi
Publisher: Pandurang Javaji

Page 263

अलंकारसर्वस्वम् / 239 भावस्योक्तरूपस्योदय उद्गमावस्था, संधिः द्वयोविरुद्धयोः स्पर्धित्वेनोपनिबन्धः, शबलता च बहूनां पूर्वपूर्वोपमर्दैनोपनिबन्धः / एते च पृथग्रसवदादिभ्यो भिन्नालंकाराः / / एतत्प्रतिपादनं चोद्भटादिभिरेषां पृथगलंकारत्वेननिर्दिष्टत्वात् / अथ च संकरसंसृष्टिवैलक्षण्येनैते सर्वालंकाराः पृथक्केवलत्वेनालंकारा इति सर्वालंकारशेषत्वेनोक्तम् / संसृष्टिसंकरयोर्हि संपृक्ततयालंकाराणां स्थितिस्तद्वैलक्षण्यप्रतिपादनमेतत् / तत्र भावोदयो यथा न पृथगलंकाराणि वाच्यानि' इति / तस्माद्भवन्मतेऽपि समाहितादीनां लक्षणीयत्वं युक्तम् / भावेत्यादि / एतदेव व्याचष्टे-भावस्येत्यादि / उक्तरूपस्येति / व्यभिचारिदेवादिरतित्वेन द्विप्रकारस्येत्यर्थः / उद्गमावस्थेति। उद्गमावस्था न पुनरुदितेत्यर्थः / उदितायां हि भावस्य स्थित्यात्मकत्वात्प्रेयोऽलंकार एव स्यात् / एते इति / भावोदयभावसंधिभावशबलतास्त्रयोऽलंकाराः / ननु च लक्षणस्य भिन्नत्वादेवैषां पृथक्त्वावगम इति किं तद्रहणेनेत्याशङ्कयाह-एतदित्यादि / अथ चेति पक्षान्तरे / सर्वालंकारा इति / पुनरुक्तवदाभासादिभावशबलान्ताः / केवलत्वेनेति / तस्यैवैकस्य वाक्यार्थत्वेन प्ररोहात् / तस्मादङ्गभूतैरलंकारान्तरैरुपस्क्रियमाणो वा य एव यत्र वाक्यातात्पर्यविषयत्वेन प्रतीयते स एव तत्र साक्षादलंकार इति भावः / अत एवात्र संसृष्टसंकरव्यपदेशः / यतस्तयोरलंकाराणां मिश्रत्वेनावस्थानं लक्षणम् / तदेवाह-संसृष्टीत्यादि / यत्तु पूर्वत्र कुत्रचिदुदाहरणेषु संकराद्यलंकारत्वमस्ति, तत्तत्र संभवमात्रेण निदर्शनीकृतम् / न तु साक्षादलंकारत्वम् / तत्तत्र तथाविधस्योदाहरणस्य खयमेव लक्ष्यादभ्यूहः कार्यः / एतदुदाहरणत्रयं ध्वन्यभाववादिमतेन ग्रन्थकृतोपात्तम् / ध्वनिवादिमतेन पुनरुदाह्रियते / तत्र भावोदयो यथा-'साकं कुरङ्गकदृशा मधुपानलीलां कर्तुं सुहृद्भिरपि वैरिणि च प्रवृत्ते / अन्याभिधायि तव नाम विभो गृहीतं केनापि तत्र विषमामकरोदवस्थाम् // ' अत्र राजविषयाया रतेरङ्गभूतस्य त्रासस्योदयः / भावसंधिर्यथा-'असोढा 1. 'शबलत्वेनेति' क. 2. 'शान्भमात्रेण' क.