Alankarsarvasva

Author(s): Girijaprasad Dvivedi
Publisher: Pandurang Javaji

Page 252

228 काव्यमाला। सूक्ष्मधर्मवर्णनं स्यात्तत्र खभावोक्तिः, अन्यत्र तु रसवदलंकार एव / : माप्ययं शब्दानाकुलत्वहेतुकाज्झगित्यर्थसर्पणात्प्रसादाख्यो गुणः / तस्य हि स्फुटास्फुटोभयवाच्यगतत्वेन झटिति समर्पणं रूपम् / अस्य तुझटिति समर्पकस्य सतः स्फुटत्वेन प्रतीतौ खरूपप्रतिलम्भः। तस्मादयं सर्वोत्तीर्ण एवालंकारः / लक्ष्ये चायं प्रचुरप्रयोगो दृश्यते / यथा मुनिर्जयति योगीन्द्रो महात्मा कुम्भसंभवः / येनैकचुलुके दृष्टौ दिव्यौ तौ मत्स्यकच्छपौ // " यथा वा-हर्षचरितप्रारम्भे ब्रह्मसदसि वेदखरूपवर्णने / तत्र हि प्रत्यक्षमेव स्फुटत्वेन तदीयं रूपं दृश्यते / एवं तत्रैव मुनिक्रोधवर्णने, रीमवालोचना खप्ने मोदितचारुचाटुकरणैश्चेतोऽर्पयन्ती मुहुः। कूजन्ती विततैकपक्षतिपुटेनालिङ्गय लीलालसं धन्यं कान्तमुपान्तवर्तिनमियं पारावतं सेवते // ' अत्र पारावतयोः सूक्ष्मधर्मवर्णनेन खभावोक्तिः, चित्तवृत्तिविशेषाच्च रसवदलंकार इत्यनयोः समावेशः। अन्यत्रेति / यत्र वस्तुगतसूक्ष्मधर्मवर्णना न स्यात् / अनेन चभाविकरसवदलंकाराभ्यामस्या भेदो भाविकप्रसङ्गे निर्णेष्यते इति यत्प्रागुक्तं तन्निवाहितम् / इदानीं च प्रकृतमेवाह-नाप्ययमित्यादि। झगित्यर्थसमर्पणं प्रसादः, झगिति समर्पितस्यार्थस्य स्फुटत्वेन प्रतीति विकमित्यनयोर्महान्भेदः / एतदेवोपसंहरति तस्मादित्यादि / एतच्च नास्माभिरस्थान एवाभिनिविष्टमित्याहलक्ष्य इत्यादि / तत्रैवेति / हर्षचरिते / तत्र क्रोधमुनिवर्णनं प्रारम्भ एव स्थितम् / पुलिन्दवर्णनं पुनरष्टमोच्छ्वासारम्भे स्थितमिति तत एव स्वयमवधार्यम्। इंह तु अन्यविस्तरभयान लिखितम् / अतीतानागतयोः सूत्रितेऽपि प्रत्यक्षायमा. णस्वे देशादिविप्रकृष्टानां प्रत्यक्षायमाणत्वमुदाहरता ग्रन्थकृतातीतानागतत्वस्य विप्रकर्षमात्रसारत्वं सूचितम् / तच्च देशकालखभावविप्रकृष्टानामविशिष्टमित्येतदुदाहृतम् / तत्रागस्त्यमुनेर्देशविप्रकृष्टत्वम् / अनागतस्य तु यथा-'क्षिप्तोरिक्षप्ताखिलखुरपुटाहन्यमामादिरौद्रध्वानत्रस्यत्सुरवरनमस्कारवाग्दत्तकर्णः / पाणिस्पर्शाद्वहनतुरगं प्रेरयन्म्लेच्छजातिं जेष्यत्येष त्रिभुवनविभुः कर्किरूपेण विष्णुः // ' एवं 1. 'यत्र' क. 2. ध्वानभ्राम्यत्' क.