Alankarsarvasva

Author(s): Girijaprasad Dvivedi
Publisher: Pandurang Javaji

Page 238

214 काव्यमाला। यथा'विभिन्नवर्णा गरुडाग्रजेन सूर्यस्य रथ्याः परितः स्फुरन्त्या। रनैः पुनर्यत्र रुचं रुचा खामानिन्यिरे वंशकरीरनीलैः // ' अत्र रविरथाश्वानामरुणवर्णखीकारः / तस्यापि गारुत्मतमणिप्रभाखीकार इति तद्गुणत्वम् / सति हेतौ तद्गुणाननुहारोऽतद्गुणः। तद्गुणप्रस्तावात्तद्विपर्ययरूपोऽतद्गुण उच्यते / इह न्यूनगुणस्य विशिष्टगुणपदार्थधर्मखीकारः प्रत्यासत्या न्याय्यः / यदा पुनरुत्कृष्टगुगपदार्थसन्निधानाख्ये हेतौ सत्यपि तद्रूपस्योत्कृष्टगुणस्याननुहरणं न्यूनगुणेनाननुवर्तनं भवति सोऽतद्गुणः / तस्योत्कृष्टगुणस्यास्मिन्गुणा न सन्तीति / यद्वा तस्याप्रकृतस्य रूपाननुपहारः सत्यननुहरणहेतौ सोऽतद्गुणः / तस्याप्रकृतस्य गुणा नास्मिन्सन्तीति कृत्वा / क्रमेण यथा त्यर्थः / तस्येति / अरुणवर्णस्य / अपिः समुच्चये / यथा वा-'इन्दूदयश्चन्दनमिन्दुवक्रा चैत्रस्तवेत्यादिसहायसंपत् / वपुश्च शृङ्गारमयं स मन्ये संतापकस्त्वं हरवह्नियोगात् // ' अत्र हरवह्निगुणस्य संतापकत्वस्य स्वीकारः // सतीत्यादि / तद्विपर्ययेति / अत्र हि प्रत्यासत्त्यान्यगुणग्रहणमुक्तम् / इह तु योग्यतायामपि न तद्ब्रहणम् / प्रत्यासत्त्येति / विप्रकृष्टस्य ह्यन्यगुणस्वीकारानुपपत्तिः। यदा त्वेतन्न भवति तदायमलंकार इत्याह-यदेत्यादि / उत्कृष्टगुणस्येत्यनेन व्याख्यान्तरे द्वयोरपि गुणत्वं सूचितम् / एवं च प्राप्तेऽप्यन्यगुणस्वीकारे तद. भावोऽयमलंकारः / यदुक्तम्-'तद्रूपाननुहारश्चेदस्य तत्स्यादतद्गुणः' इति / अस्मिन्निति / न्यूनगुणे / यद्वेति पक्षान्तरे / अप्रकृतस्येति / अननुदाहरणीयगुणस्यान्यस्य / तदेवं व्याख्यानद्वयेनास्य प्रकारद्वयं दर्शितम् / अननुदाहरणाख्यस्य सामान्यस्यानुगमात् अतिरिक्तत्वेनात्युत्कृष्टगुणत्वं हृदयस्य दर्शितम् /