Alankarsarvasva

Author(s): Girijaprasad Dvivedi
Publisher: Pandurang Javaji

Page 211

187 अलंकारसर्वस्वम् / उक्तलक्षणाश्रयणे तु यत्त्वन्नेत्रेत्यादिविविक्तो विषयः काव्यलिङ्गस्यार्थान्तरन्यासदर्शित इति कार्यकारणयोः समर्थ्यसमर्थकत्वमर्थान्तरन्यासे पूर्व दर्शितमितीयं गमनिकायितव्या। एवं तकन्यायमूलमलंकारद्वयमिह प्रतिपादितम् / अधुना वाक्यन्यायमूला अलंकारा उच्यन्ते उद्दिष्टानामर्थानां क्रमेणानद्देशो यथासंख्यम् / ऊर्ध्वं निर्दिष्टा उद्दिष्टाः। पश्चान्निर्देशोऽनूद्देशः। स चार्थादर्थान्तरगतः संबन्धश्चात्र सामर्थ्यात्प्रतीयते / ऊर्ध्वं निर्दिष्टानामर्थानां पश्चान्निर्दिटैरथैः क्रमेण संबन्धो यथासंख्यमिति वाक्यार्थः। अन्ये विममलंकारं क्रमसंज्ञयाभिदधिरे / तच्च यथासंख्यं शाब्दमार्थं च द्विधा / शाब्दं यत्रासमस्तानां पादानामसमस्तैः पदैरर्थद्वारकः संबन्धः / तत्र क्रमसंबन्धस्यातिरोहितस्य प्रत्येयत्वात् / आर्थं तु यत्र समासः क्रियते तत्र समुदायस्य समुदायेन सह संबन्धस्य शाब्दत्वादर्थावगमपालोचनया त्ववयवगतः क्रमसंबन्धः प्रतीयते / तथात्र यथासंख्यार्थत्वम् / हेतुतां प्रतिपद्येत काव्यलिङ्गं तदुच्यते // ' इति / यद्येतदुद्भटमताभिप्रायेणोक्तं तत्कथं खमतं संगच्छते इत्याशझ्याह-उक्तेत्यादि / विविक्तविषय इति / ताटस्थ्यव्यतिरेकेण वाक्यार्थस्य हेतुत्वायोपन्यासादर्थान्तरन्यासस्यात्राव्यापृतेः / आश्रयितव्येति / न पुनर्वस्तुतः संभवतीत्यर्थः। एतदुपसंहरन्नन्यदवतारयतिएवमित्यादिना। उद्दिष्टानामित्यादि। अर्थादिति / उद्दिष्टानामेव ह्यनुनिदेशे पौनरुक्त्यं स्यात्। सामर्थ्यादिति। वाक्यपर्यालोचनबलात्। अन्य इति / वामनादयः / यदाहुः–'उपमेयोपमानां क्रमसंबन्धतः क्रमः' इति / अनेनास्य प्राच्योक्तत्वं दर्शितम् / अव्यवहितत्वेनेति / समासाद्यभावात् / अवयवानामिति / हरिकज्जलादीनाम् / न चास्यालंकारत्वं युक्तम् / दोषाभावमात्ररूप१. येण' क. 2. 'यथासंख्यम्' ख. 3. 'अत्राप्रवृत्तेः' ख.