Agam Suttani Satikam Part 02 Sutrakrutang

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan

Page 416

४१३
-
श्रुतस्कन्धः-२, अध्ययनं-५, तथा जीवकर्मणोरुभयोरप्ययं धर्म, तद्धर्मत्वे च प्रत्येकविकल्पदोषानुपपत्ति, अनभ्युपगमात्, संसार्यात्मनां कर्मणा सार्धं पृथग्भवनाभावत्तदुभयस्य च नरसिंहवद्वस्त्वन्तरत्वादित्यतोऽस्ति क्रोधो मानश्चेत्येवं संज्ञां निवेशयेत्। मू. (७२५) नत्थि माया व लोभे वा, नेवं सन्नं निवेसए।
अस्थि माया व लोभे वा, एवं सन्नं निवेसए॥ वृ. साम्प्रतं मायालोभयोरस्तित्वं दर्शयितुमाह-अत्रापि प्राग्वन्मायालोभयोरभाववादिनं निराकृत्यास्तिवं प्रतिपादनीयमिति। मू. (७२६) नत्थि पेजे व दोसे वा, नेवं सन्नं निवेसए।
अस्थि पेजे व दोसे वा, एवं सन्नं निवेसए। वृ. साम्प्रतमेषामेव क्रोधादीनां समासेनास्तित्वं प्रतिपादयन्नाह-प्रीतिलक्षणं प्रेमपुत्रकलत्रधनधान्याद्यात्मीयेषु रागस्तद्विपरीतस्त्वात्मीयोपघातकारिणि द्वेषः, तावेतौ द्वावपिन विद्येते, तथाहि केषाश्चिदभिप्रायो यदुत-मायालोभावेवावयवी विद्येते, न तत्समुदायरूपो रागोऽवयव्यस्ति, तथा क्रोधमानावेव स्तः, न तत्समुदायरूपोऽवयवी द्वेष इति ।
तथाहि-अवयवेभ्यो यद्यभिन्नोऽवयवी तर्हि तदभेदात्त एवनासौअथ भिन्नःपृथगुपलम्भः स्या घटपटवदित्येवमसद्विकल्पमूढतयानो संज्ञांनिवेशयेत्, यतोऽवयवावयविनोः कथञ्चिद्भेद इत्येवं भेदाभेदाख्यतृतीयपक्षसमाश्रयणात्प्रत्येकपक्षाश्रितदोषानुपपत्तिरिति, एवंचास्ति प्रितिलक्षणं प्रेमाप्रीतिलक्षणश्च द्वेष इत्येवं संज्ञां निवेशयेत्।
साम्प्रतंकषायसद्भावेसिद्धेसतितत्कार्यभूतोऽवश्यंभावी संसारसद्भाव इत्येतत्प्रतिषेधनिषेधद्वारेण प्रतिपादयितुमाहमू. (७२७) नस्थि चाउरते संसारे, नेवं सन्नं निवेसए।
अस्थि चाउरंते संसारे, एवं सन्नं निवेसए। वृ.चत्वारोऽन्ता-गतिभेदा नरकतिर्यङनरामरलक्षणा यस्य संसारस्यासौचतुरन्तः संसार एवकान्तारोभयैकहेतुत्वात्, स चचतुर्विधोऽपिन विद्यते, अपितु सर्वेषांसंसृतिरूपत्वात्कर्मबन्धात्मकतयाचदुःखैकहेतुत्वादेकविधएव,अथवा नारकदेवयोरनुपलभ्यमानत्वात्तिर्यमनुष्ययोरेव सुख दुःखोत्कर्षतया तद्वयवस्थानाद् द्विविधः संसारः, पर्यायनयाश्रयणात्वनेकविधः, अतश्चातुर्विध्यं न कथञ्चिद् घटत इत्येवं संज्ञांनो निवेशयेद्, अपितु अस्ति चतुरन्तः संसार इत्येवं संज्ञां निवेशयेत्।
यत्तूक्तम्-एकविधः संसारः, तन्नोपपद्यते, यतोऽध्यक्षेण तिर्यमनुष्ययोर्भेदः समुपलभ्यते, न चासावेकविधत्वे संसारस्य घटते, तथा संभवानुमानेन नारकदेवानमप्यस्तित्वाभ्युपगमाद् वैविध्यमपि न विद्यते, संभवानुमानं तु-सन्ति पुण्यपापयोः प्रकृष्टफलमुजः, तन्मध्यफलभुजां तिर्यनुष्याणां दर्शनाद्, अतः संभाव्यन्ते प्रकृष्टफलभुजो, ज्योतिषां प्रत्यक्षेणैव दर्शनाद्, अथ तद्विमानानामुपलम्भः, एवमपितदधिष्ठातृभिः कैश्चिद्भवितव्यमित्यनुमानेनगम्यन्ते, ग्रहगृहीतवरप्रदानादिनाचतस्तित्वानुमिति, तदस्तित्वेतुप्रकृष्टपुण्यफलभुजइव प्रकृष्टपाप-फलभुग्भिरपि भाव्यमित्यतोऽस्ति चातुर्विध्यं संसारस्य, पर्यायनयाश्रयणे तु यदनेकविधत्वमुच्यते तदयुक्तं ।
यतः सप्तपृथिव्याश्रिता अपि नारकाः समानजातीयाश्रयणादेकप्रकारा एव, तथा तिर्यचोऽपि पृथिव्यादयः स्थावरास्तथा द्वित्रिचतुःपञ्चेन्द्रियाश्चद्विषष्टियोनिलक्षप्रमाणाः