________________
૨૮
વિપાક અંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
૧/૧/૯ ચાવ4 અંતઃપુરમાં મૂર્ષિત, રાજ્ય અને રાષ્ટ્રનો આસ્વાદ-પ્રાર્થના-ઈચ્છા-અભિલાષા કરતો, આd-દુ:ખrd-quid થઈ ૫૦ વર્ષનું ઉત્કૃષ્ટ આયુ પાળી કાળમાસે કાળ કરીને આ રતનપભામૃedીમાં ઉત્કૃષ્ટ સાગરોપમની સ્થિતિવાળા નારીઓને વિશે નાસ્કીપણે ઉત્પન્ન થયો. ત્યારપછી ત્યાંથી અનંતર રાવીને આ મૃગગ્રામ નગરમાં વિજય ક્ષત્રિયની મૃગાદેવીની કુક્ષિમાં પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયો.
ત્યારે તે મગાદેવીના શરીરમાં ઉજ્જવળ યાવતુ જવલંત વેદના ઉત્પન્ન થઈ, જ્યારથી મૃગાપુત્ર દારક મૃગાદેવીની કુHીમાં ગર્ભપણે ઉત્પન્ન થયો છે, ત્યારથી મૃગાદેવી વિજયરાજાને અનિષ્ટ, આકાંત, અપિય, અમનોજ્ઞ, અમણામ થઈ છે.
ત્યારપછી તે મૃગાદેવીએ અન્ય કોઈ દિવસે મધ્યરાત્રિએ કુટુંબ જાગરિકાથી જગતા આ આવા પ્રકારનો મનોગત સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો - એ પ્રમાણે હું વિજય ક્ષત્રિયને પૂર્વે ઈષ્ટ આદિ, શ્રેયા, વિશ્વસનીયા, અનુમતી હતી. જ્યારથી મારી કુક્ષિમાં આ ગર્ભ ગર્ભપણે ઉત્પન્ન થયો છે, ત્યારથી હું વિજય ક્ષત્રિયને અનિષ્ટ યાવતુ અમનોજ્ઞ થઈ છું. વિજય ક્ષત્રિય મારા નામ કે ગોમને પણ ગ્રહણ કરવા ઈચ્છતા નથી. તો મારી સામે જોતું કે ભોગપભોગ તો ક્યાંથી જ હોય ?
તેથી મરે નિશે આ ગન ઘi ગર્ભitતન-unતન-ગાલન-મરણ વડે શાતના આદિને યોગ્ય છે. આ પ્રમાણે વિચાર કર્યો. વિચારીને ઘણાં જ ખારા, કડવા, તૂરા આદિ ગભશાતન ઔષધને ખાતી અને પીતી તે ગભતું શાતના આદિ કરવાને ઈચ્છવા લાગી, પણ તે ગર્ભનું શnતન-પાતન-ગલન-મરણ ન થયું. ત્યારે તેણી શાંત, તાંત, પરિતાંત, અકામિત, પરાધીન થઈ દુઃખે દુઃખે ગર્ભને વહેવા લાગી.
તે બાળક ગર્ભમાં હતો ત્યારે જ તેને આઠ નાડી શરીરમાં અને આઠ નાડી શરીરની બહાર વહેતી હતી, આઠ પરને અને આઠ લોહીને વહાવતી હતી. ભળે નાડી કાનના છિદ્રમાં બન્ને આંખમાં, બળે નાકમાં, બળે ધમનીમાં વારંવાર પશુ-લોહીને ઝરતી હતી.
બાળક ગર્ભમાં હતો ત્યારથી જ અગ્નિક નામે વ્યાધિ પ્રગટેલો, તેથી તે બાળક જે કંઈ ખાતો, તે તુરંત વિવંસ પામતો હતો અને પરુ તા લોહીપણે પરિણમતો હતો. તે પણ તે અને લોહી ખાઈ જતો. -- . પછી તે મૃગાદેવીએ. અન્ય કોઈ દિવસે નવ માસ પતિપૂર્ણ થતા બાળકને જન્મ આપ્યો, જે જાતિય યાવતુ આકૃતિ મમ હતો. ત્યારે તે મૃગાદેવી તે બાળકને હુંડ અને અંધરૂપ જુએ છે. જોઈને ભયભીત આદિ થઈને બધાબીને બોલાવે છે.
બધીને કહ્યું - હે દેવાનુપિયા! તમે આ બાળકને એકાંત ઉકરડામાં ફેંકી દો. ત્યારપછી તે બધાત્રીએ મૃગાદેવીને ‘તહત્તિ’ કહી આ અને
વીકાય. સ્વીકારીને વિજય ક્ષત્રિય પાસે આવી, આવીને બે હાથ જોડી, આમ કહ્યું - હે સ્વામી ! મૃગાદેવીએ નવ માસ પૂર્ણ થતાં યાવતુ આકૃતિ માત્ર છે.
પછી તે મૃગાદેવી, તે હુંડ અને અંધરૂપને જોઈને ભયભીત, ત્રસ્ત, ઉદ્વિગ્ન, સંતભય થઈને મને બોલાવીને આ પ્રમાણે કહ્યું - હે દેવાનુપિય! તું જ, અને આ બાળકને એકાંતમાં ઉકરડામાં ફેંકી દો. તો હે સ્વામી ! આજ્ઞા આપો કે આ બાળકને એકાંતમાં ઉકરડામાં ફેંક કે નહીં?
ત્યારે તે વિજય ક્ષત્રિય, તે બધી પાસે આ વાત સાંભળી, તે રીતે જ સંભાત થઈ ઉભો થયો, થઈને મૃગાદેવી પાસે આવ્યો. આવીને મૃગાદેવીને કહ્યું - હે દેવાનુપિયા ! આ તારો પહેલો ગર્ભ છે, જે તું અને એકાંત ઉકરડામાં ફેંકીશ, તો તારી પ્રજા સ્થિર થશે નહીં તો હું આ બાળકને ગુપ્ત રીતે ભોંયરામાં કોઈ ન જાણે તેમ ભોજન-પાન વડે પાલનપોષણ કરતી વિચર, તો તારી પ્રા સ્થિર થશે, ત્યારે મૃગાદેવીએ વિજયક્ષત્રિયની આ વાતને ‘તહત્તિ’ કહી વિનય વડે સ્વીકારી, સ્વીકારીને તે બાળકને ગુપ્ત રીતે ભોયરામાં કોઈ ન જાણે તેમ ભોજન-પાન વડે પાલન કરતી રહી.
હે ગૌતમ મૃગાપુત્ર બાળક પૂર્વ કાળકૃત ચિરંતન યાવતુ કમને અનુભવતા વિચરે છે.
• વિવેચન-૯ :
વિન - વૈધ શાસ્ત્ર અને ચિકિત્સામાં કુશળ, જ્ઞાયક-કેવળ શારકુશળ, તેગિચ્છિા -ચિકિત્સા માગ કુશળ, અન્ય સંપયા-અર્ચદાન. સત્યકોસ-નેરણી આદિ શા પેટી. અવદ્હણ-ડામ દઈને, અવહાણ -તેના દ્રવ્ય વડે સંસ્કારેલ જળ, અનુવાસના-ગુદા દ્વારા જઠરમાં તેલ પ્રવેશ કરવો, વથિકમ-ચવિટન પ્રયોગથી મસ્તકાદિમાં સ્નેહ પૂરણ અથવા ગુદામાં વર્યાદિ ક્ષેપણ, નિસહ-અનુવાસ, સિરાવેહનાડી વેધ, તઋણ-છરી આદિથી ત્વચાને પાતળી કરવી. પચ્છણ-અપ ચામડી કાપવી, શિરોબસ્તિ-માથામાં ચર્મકોશથી તેલ પુરવા વડે. •xx • તપણા-સ્નેહાદિથી શરીર પુટ કરવું, પડપાગ-પાક વિશેષ નિષ્પન્ન ઔષધિ વિશેષ, છલ્લી-રોહિણી આદિ, શિલિકાકિરાત, તિકતક આદિ, ગુલિયા-દ્રવ્યવટિકા, ઇત્યાદિ - ૪ -
સંત-દેહખેદથી શ્રાંત, તંત-મનથી ખેદ, પરિતાંત-ઉભયથી ખેદ પામેલ. રાજ્ય આદિ યાવત્ શબ્દથી કોશ, કોઠાગાર, વાહન. મૂર્ણિત-ગ્રચિત આદિ કાર્યક છે. આd-મનથી દુ:ખિત, આદિ શબ્દો એકાર્યક છે, અનિષ્ટ-કાંત આદિ કાર્થક છે.
પુવરd - શનિનો પૂર્વભાગ, અવરd-શનિનો પશ્ચિમ ભાગ, તે રૂપ જે કાળા સમય. કુટુંબ જાગરિયા - કુટુંબ ચિંતા. અઝલ્શિય-આત્મવિષયક, ચિંતિય-સ્મૃતિરૂપ, કપિય-બુદ્ધિ વડે વ્યવસ્થાપિત, પલ્વિય-પ્રાર્થનારૂપ, મનોગત-મનમાં રહેલ, બહાર
પ્રકાશિત, સંકલા-પર્યાલોચ. pg આદિ પાંચ એકાર્થક શબ્દો છે. ધિક્ક-યેય, વેસાણિય-વિશ્વસનીય, અનુમય-વિપરીત માન્યતા હોવા છતાં પછીચી માની લે છે. નામ-પારિભાષિકી સંજ્ઞા, ગોગઆન્વચિંકી સંજ્ઞા.
મ - ગર્ભ, શાતના-પાડી દેવા માટે ટુકડા કરવા/ થવા. પાડણ-પાતના, જે ઉપાયથી ખંડ ગર્ભ પડે, ગાલણ-દ્રવીભૂત થઈ ક્ષરે. મારણ-મરણ હેતુ. • • અકામિય
