________________
સૂત્ર-૧૫
૧૧૧
• સૂત્ર-૧૫ (અધુરેથી) :
[તે શ્રમણોમાં] કેટલાંક કનકાવલી તપોકર્મ કરનારા, એ રીતે એકાવલી, લઘુસીંહનિષ્ક્રીડિત કે મહાસંહનિષ્ક્રીડિત તપોકર્મ કરનારા હતા. કેટલાંક ભદ્રપતિમા, મહાભદ્રપ્રતિમા કે સર્વતોભદ્રપ્રતિમા અથવા વર્ધમાન આયંબિલ તપોકર્મ
કરનારા હતા.
• વિવેચન-૧૫ (અધુરેથી) :
કનકાવલિ-કનક કે મણિમય આભૂષણ વિશેષ, તેના આકારે જે તપ તે કનકાવલિ તપ. તે આ રીતે - ઉપવાસ, છટ્ઠ, અઠ્ઠમ પછી આઠ અઠ્ઠમ - ચાર અને ચારની બે પંક્તિથી સ્થાપવા ઈત્યાદિ બધું વર્ણન “અંતકૃત્ દશાંગ’” સૂત્ર મુજબ જાણવું. - ૪ - ૪ - ૪ - આ તપમાં ચાર પરિપાટી હોય છે. પહેલી પરિપાટીમાં પારણા વિગઈથી થાય છે, બીજીમાં વિગઈરહિત પારણું, ત્રીજીમાં અલેપકૃત્ દ્રવ્યથી પારણું અને ચોથી પરિપાટીમાં આયંબિલથી પારણું કરાય છે. તેની એક પરિપાટીમાં એક વર્ષ, પાંચ માસ, બાર દિવસ થાય છે અને ચારે પરિપાટીમાં પાંચ વર્ષ, નવ માસ,
અઢાર દિવસ થાય છે.
એકાવલિ તપ બીજે ક્યાંય પ્રાપ્ત ન હોય, લખેલો નથી.
લઘુસીંહનિષ્ક્રીડિત ત૫-કહેવાનાર મહાસિંહનિકિતિની અપેક્ષાએ નાનો હોવાથી તે લઘુ કહેવાય છે. સિંહગમનની માફક જે તપ તે લઘુસિંહ નિક્રીડિત તપ. ઉપવાસ
પછી છટ્ઠ, ઉપવાસ-અટ્ઠમ-છઠ્ઠ, પછી ચાર ઉપવાસ-અટ્ટમ, પાંચ ઉપવાસ-ચાર ઉપવાસ, પછી છ ઉપવાસ-પાંચ ઉપવાસ, પછી સાત ઉપવાસ-છ ઉપવાસ, પછી આઠ ઉપવાસસાત ઉપવાસ, પછી નવ ઉપવાસ-આઠ ઉપવાસ એ પ્રમાણે ક્રમ કહ્યો છે. પછી સાત અને આઠ, છ અને સાત, પાંચ અને છ, ચાર અને પાંચ, અક્રમ અને ચાર ઉપવાસ, પછી છઠ્ઠુ અને અક્રમ, પછી ઉપવાસ અને છટ્ઠ, પછી ઉપવાસ કરવો. એક પરિપાટીમાં છ માસ અને સાત દિવસ થાય. ચાર પરિપાટીમાં ૨-વર્ષ અને ૨૮ દિવસ થાય છે.
તેમાં પહેલી પરિપાટીમાં સર્વકામગુણિત પારણું હોય, બીજીમાં વિગઈ રહિત, ત્રીજીમાં અલેપકારી અને ચોથીમાં આયંબિલથી પારણું થાય.
મહાસિંહનિક્રીડિત તપ. ઉપર મુજબ વિધિ છે, વિશેષ એ કે આમાં એકથી સોળ સુધી, પછી સોળથી એક સુધી ઉપવાસ હોય છે. ઈત્યાદિ બધાં ઉપવાસનો ક્રમ ‘અંતગડદસા' સૂત્ર મુજબ જાણવો. આ તપની એક પરિપાટી એક વર્ષ, છ માસ, અઢાર દિવસે પુરી થાય છે. ચારે પરિપાટી છ વર્ષ, બે માસ, બાર દિવસે પુરી થાય છે. ભદ્રપ્રતિમા - જેમાં પૂર્વ, દક્ષિણ, પશ્ચિમ, ઉત્તર સન્મુખ પ્રત્યેકમાં ચાર પ્રહર કાયોત્સર્ગ કરે છે. આ બે અહોરાત્ર પ્રમાણ છે.
મહાભદ્રપ્રતિમા-ભદ્રપ્રતિમાવત્ જ છે. તેમાં એક-એક અહોરાત્ર પર્યન્ત એક દિશાભિમુખ કાયોત્સર્ગ કરે છે. તેનું પ્રમાણ ચાર અહોરાત્ર છે. - - - સર્વતોભદ્રા - જેમાં દશે દિશામાં પ્રત્યેકમાં અહોરાત્ર કાયોત્સર્ગ કરે છે તેનું પ્રમાણ દશ અહોરાત્ર છે. અથવા સર્વતોભદ્રપ્રતિમા બે ભેદે છે - લઘુ અને મહા. લઘુ સર્વતો
ઉવવાઈ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ ભદ્રામાં એકથી પાંચ ઉપવાસ કરે, પછી મધ્યના અંકથી આરંભી, બાકીનાને ક્રમથી કરે, એવી પાંચ પરીપાટી હોય છે. તેમાં ૭૫ ઉપવાસ, ૨૫-પારણા આવે છે. તેમાં એક પરિપાટીમાં ૧૦૦ દિવસ અને ચાર પરિપાટીમાં ૪૦૦-દિવસો થાય છે. મહા સર્વતોભદ્રા પણ આ પ્રમાણે છે - માત્ર તેમાં એકથી સાત ઉપવાસ સુધીનો ક્રમ હોય છે. બાકી ક્રમ-પદ્ધતિ લઘુ સર્વતોભદ્રા મુજબ જાણવી. તેમાં ૧૯૬ તપો દિન અને ૪૯-૫ારણા દિનો છે. એ રીતે આઠ માસ અને પાંચ દિવસે એક પરિપાટી અને
ચારગણા સમયે તપ પુરો થાય છે.
વર્ધમાન આયંબિલ તપ, તેમાં ઉપવાસ, પછી આયંબિલ, પછી ઉપવાસ, પછી બે આયંબિલ, પછી ઉપવાસ, પછી ત્રણ આયંબિલ, એ રીતે યાવત્ ઉપવાસ પછી ૧૦૦ આયંબિલ. અહીં ૧૦૦ ઉપવાસ તથા ૫૦૫૦ આયંબિલ થાય છે. [૧૪ વર્ષ, ૩-માસ, ૨૦-દિન
૧૧૨
સૂત્ર-૧૫ (અધુરેથી) :
[તેમાંના કેટલાંક શ્રમણો] માસિકી ભિક્ષુપ્રતિમા, બેમાસી ભિક્ષુપ્રતિમા, ત્રિમાસિકી ભિક્ષુપ્રતિમા યાવત્ સપ્તમાસિકી ભિક્ષુપ્રતિમા સ્વીકારે છે. કેટલાંક પહેલી સપ્ત અહોરાત્રની યાવતુ ત્રીજી સાત અહોરાત્રિકી ભિક્ષુપ્રતિમા પ્રતિપન્ન છે. કેટલાંક અહોરાત્રિકી ભિક્ષુ-પ્રતિમા સ્વીકારે છે, કેટલાંક એક રાત્રિકી ભિક્ષુ પ્રતિમા સ્વીકારે છે એ રીતે સપ્ત સપ્તમિકા, અષ્ટ ષ્ટમિકા, નવ નવમિકા અથવા દશ દશમિકા ભિક્ષુપતિમા, લઘુમોકપ્રતિમા, મહામોકપ્રતિમા, યવમધ્યચંદ્રપતિમા કે વમધ્ય ચંદ્ર-પ્રતિમાને સ્વીકારીને સંયમ અને તપ વડે આત્માને ભાવિત કરતા વિચરે છે.
• વિવેરાન-૧૫ (અધુરેથી) :
એક માસનું પરિમાણ તે માસિકી, તે ભિક્ષુપ્રતિમા-સાધુ પ્રતિજ્ઞા વિશેષ. તેમાં એક માસ યાવત્ એક દત્તિ અને એક પાન લે. એ રીતે બીજીથી સાતમી સુધીમાં એક-એક દત્તિની વૃદ્ધિ જાણવી. ત્રણ સપ્ત અહોરાત્રિકીમાં પહેલી સાત અહોરાત્રપ્રમાણમાં
ઉપવાસ-ઉપવાસ વડે પાણી-આહાર રહિત ઉત્તાનક કે પાર્શ્વશાયી કે નિષધા આસને રહીને ગામથી બહાર વિચરે છે. બીજી સાત અહોરાત્રિકી પણ એ પ્રમાણે છે, માત્ર તેમાં ઉત્કૃટુક કે લગંડશાયી કે દંડાયતાસને વિચરે છે એ રીતે ત્રીજી સાત અહોરાત્રિકી છે, તેમાં ગોદોહિકાસને કે વીરાસને કે આમ્રકુબ્જાસને બેસે છે. એક અહોરાત્રિકીમાં
છઠ્ઠુ ઉપવાસી થઈને ગામની બહાર લાંબા હાય કરીને રહે છે. એક રાત્રિ પ્રમાણ તે એક રાત્રિકી-તેમાં અઠ્ઠમભક્તિક થઈ, ગામ બહાર કંઈક શરીર નમાવીને, અનિમેષ દૃષ્ટિથી શુષ્ક પુદ્ગલ ઉપર દૃષ્ટિ સ્થિર કરી, પગને જિનમુદ્રાએ સ્થાપી, હાથ લાંબા કરીને રહે છે. આ પ્રતિમા વિશિષ્ટ સંહનનાદિવાળા જ સ્વીકારે છે. કહ્યું છે કે – આ પ્રતિમાને ભાવિતાત્મા, મહાસત્વવાળા, સંહનન અને ધૃતિયુક્ત [શ્રમણ] સમ્યગ્ ગુરુ અનુજ્ઞાથી કરે છે.
સત્તસતમિર્ચ-જેમાં સાત સાત દિવસ હોય છે, તે તથા સાત દિવસના સપ્તક
