________________
૧/૭/૩૧
૬૧
ભગવન્ ! નિશ્ચે હું છના પારણે યાવત્ ભ્રમ કરતા પાડલસંડ નગરે પહોંચ્યો, પહોંચીને પાડલીસંડના પૂર્વ દ્વારેથી પ્રવેશ્યો, ત્યાં મેં એક ખરજ આદિના વ્યાધિવાળા પુરુષને જોયો યાત્ ભિક્ષાથી તે આજીવિકા કરતો હતો. બીજા છટ્ઠના પારણે ઉત્તર દ્વારેથી પ્રવેશતા તે જ પુરુષને યાવત્ આજીવિકા કરતો રહેલો જોઈને વિચાર આવ્યો. આ પ્રમાણે પૂર્વભવ પૂછતા, ભગવંતે ઉત્તર આપ્યો – હે ગૌતમ ! નિશ્ચે તે કાળે, તે સમયે આ જંબુદ્વીપના ભરતક્ષેત્રમાં વિજયપુર નામે નગર હતું. તે વિજયપુર નગરે કનકરથ નામે રાજા હતો. તે કનકરથ રાજાને ધન્વંતરી નામે વૈધ હતો. તે અષ્ટાંગ આયુર્વેદનો પાઠક હતો. તે આ પ્રમાણે કુમારભૃત્ય, શાલાય, શત્મહત્ય, કાયચિકિત્સા, જંગોલ, ભૂતવિધા, રસાયણ, વાજીકરણ. તે વૈધ શિવહસ્ત-સુખહસ્ત-લઘુહસ્ત હતો. ત્યારપછી તે ધન્વંતરી વૈધ વિજયપુરમાં કનકરથ રાજાને, અંતઃપુરને, બીજા પણ ઘણાં રાજા, ઈશ્વર યાવત્ સાર્થવાહનતે તથા બીજા પણ દુર્બળ, ગ્લાન, વ્યાધિત, રોગીને તથા અનાથ અને ાનાથને, શ્રમણ-બ્રાહ્મણ-ભિક્ષુક કારોટિક-કાપાલિકને આ સર્વે આતુરોમાં કેટલાંકને મત્સ્ય-માંરાનો ઉપદેશ આપતો. કેટલાંકને કાચબાનું માંસ, એ પ્રમાણે ગ્રાહ-મગર-સુસુમાર-બકરા-ઘેટા-રોઝસુવર-હરણ-સસલા-ગાય-ભેંસનું માંસ ખાવાનો, કેટલાંકને તિતર-વર્તક-કલાપકપોત-કુકડા-મયુરના માસનો, બીજા પણ ઘણાં જલચર-સ્થલચર-ખેચર આદિના માંસને ખાવાનો ઉપદેશ આપતો હતો.
તે ધન્વંતરી વૈધ પણ તે ઘણાં મત્સ્ય યાવત્ મોરના માંસને અને ઘણાં જલચર-સ્થલચર-ખેચરના માંસને સેકીને, તળીને, ભુંજીને સુરા આદિ સાથે આસ્વાદો વિચરતો હતો.
ત્યારપછી તે ધન્વંતરી વૈધ આવા અશુભ કર્મોથી ઘણાં પાપકર્મને ઉપાર્જિત કરી ૩૨૦૦ વર્ષનું પરમ આયુ પાળીને કાળ માસે કાળ કરી છઠ્ઠી નરકમાં ઉત્કૃષ્ટ બાવીશ સાગરોપમ સ્થિતિક વૈરયિકપણે ઉત્પન્ન થયો.
-
ત્યારે ગંગદત્તા, જે જાતનિંદુકા હતી. તેના બાળકો જન્મતાં જ મરણ પામતા હતા. ત્યારે તે ગંગદત્તા સાર્થવાહીએ અન્ય કોઈ દિવસે મધ્યરાત્રિ કાળ-સમયે કુટુંબ ચિંતાથી જાગતી હતી. ત્યારે આવો વિચાર ઉત્પન્ન થયો. નિશ્ચે હું સાગરદત્ત સાર્થવાહ સાથે ઘણાં વર્ષોથી ઉદાર માનુષી કામભોગો ભોગવતી વિયર છું, પણ મેં એક પણ બાળક કે બાલિકાને જન્મ આપ્યો નથી. તે માતાઓ ધન્ય છે,
પુત્યવાન છે, કૃતાર્થ-કૃતલક્ષણ છે, તે માતાઓના જન્મ અને જીવિતનું ફળ પ્રાપ્ત કરેલ છે, હું માનું છું કે જે માતાઓના પોતાની કુક્ષિથી ઉત્પન્ન થયેલા બાળકો નિધ લુબ્ધક, મધુર વચન બોલતા, મન્મન કરતા, સ્તનમૂળ કક્ષ દેશ ભાગે સકતા, મુગ્ધ હોય, વળી કોમળ કમળની ઉપમાવાળા હાથ વડે તેને ગ્રહણ કરી ખોળામાં બેસાડે છે ત્યારે તે બાળકો મધુર ઉલ્લાપને આપે છે, મંજુલ શબ્દો બોલે છે. [૫] હું અધન્ય-અપુન્ય-અકૃત્ પુન્ય છું, આમાંનું કંઈ પણ ન પામી.
વિષાક અંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
મારે માટે શ્રેયસ્કર છે કે યાવત્ સૂર્ય જાજ્વલ્યમાન થતાં સાગરદત્ત સાર્થવાહને પૂછીને ઘણાં પુષ્પ-વસ્ત્ર-ગંધ-માળા-લંકાર લઈને, ઘણાં મિત્ર
જ્ઞાતિ-નિજક-સ્વજન-સંબંધિ-પરિજન મહિલાઓ સાથે પાડલમંડ નગરથી નીકળીને બહાર ઉંબરદત્ત યક્ષના યક્ષાયતને જઈશ. જઈને ત્યાં ઉબરદત્ત યજ્ઞની મહાહ
-
પુષ્પાનિ કરીને, ઢીંચણને પૃથ્વી પર રાખી, પગે પડી આવી માનતા કરું .
૬૨
હે દેવાનુપ્રિય ! જો હું કોઈ બાળક કે બાલિકાને જન્મ આપીશ, તો હું તમારા યાગ, દાન, ભાગ અને અક્ષયનિધિમાં વૃદ્ધિ કરીશ. એમ કરીને મારે માનતા માનવી તે કલ્યાણકારક છે, આ પ્રમાણે વિચારી, બીજે દિવસે યાવત્ સૂર્ય જાજ્વલ્યમાન થયો ત્યારે સાગરદત્ત સાર્થવાહ પાસે આવી. આવીને સાગરદત્ત
સાર્થવાહને આ પ્રમાણે કહ્યું –
નિશ્ચે હે દેવાનુપ્રિય ! હું તમારી સાથે ભોગ ભોગવું છું યાવત્ એકે બાળક ન પામી. હે દેવાનુપિય ! તમારી આજ્ઞા પામીને યાવત્ [ઉંબરદત્ત યક્ષની માનતા માનવાને ઈચ્છું છું. ત્યારે સાગરદત્ત ગંગદત્તાને કહ્યું – હે દેવાનુપિયા ! મારો પણ આ જ મનોરથ છે, હું કયા ઉપાયથી પુત્ર કે પુત્રીને જન્મ આપીશ ? ગંગદત્તાને અનુજ્ઞા આપી.
ત્યારે તે ગંગદત્તા, સાગરદત્ત સાર્થવાહની અનુજ્ઞા પામીને ઘણાં પુષ્પ આદિ લઈ યાવત્ મહિલાઓ સાથે પોતાના ઘેરથી નીકળી, નીકળીને પાડલસંડ નગરની વચ્ચોવચ્ચથી નીકળી. નીકળીને પુષ્કરિણીએ આવી. આવીને પુષ્કરિણીના કિનારે ઘણાં પુષ્પ-વ-ગંધ-માલા-અલંકાર લાવીને પુષ્કરિણીમાં ઉતરી, ઉતરીને જળનાન કર્યું, કરીને જલક્રીડા કરતી, નાન કરી, કૌતુક-મંગલ-પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, ભીના પટશાટકને પહેરીને પુષ્કરિણીમાંથી બહાર આવી. તે પુષ્પાદિ લઈને ઉંબરદત્ત સાના ચાયતને આવી, આવીને ઉબરદત્ત યક્ષને જોતાં જ પ્રણામ કર્યા, કરીને મોરપીંછી વડે પ્રમાર્જન કર્યું, કરીને જળધારા વડે સ્નાન કરાવ્યું. કરાવીને બારીક વસ્ત્ર વડે ગાત્રયષ્ટિને લુંછી, પછી યક્ષને શ્વેત વસ્ત્ર પહેરાવ્યા. મહાહ પુણ્ય-વસ્ત્ર-માળા-ગંધ-સૂર્ણા રોહણ કર્યું, કરીને ધૂપ ઉવેખ્યો. ઢીંચણથી પગે પડીને આમ કહ્યું – દેવાનુપ્રિય ! જો હું બાળક કે બાલિકાને જન્મ આપીશ, તો યાવત્ માનતા માની, માનીને જે દિશામાંથી આવેલી, તે દિશામાં પાછી ગઈ.
ત્યારપછી તે ધન્વંતરી વૈધનો જીવ તે નરકોમાંથી અનંતર ઉદ્ઘર્દીને આ જ જંબુદ્વીપમાં પાડલસંડ નગરમાં ગંગદત્તાની કુક્ષીમાં પુત્રપણે ઉત્પન્ન થયો. ત્યારપછી તે ગંગદત્તાને ત્રણ માસ બહુ પ્રતિપૂર્ણ થતાં આવા સ્વરૂપનો દોહદ ઉત્પન્ન થયો . તે માતાઓ ધન્ય છે યાવત્ તેમનું જીવિત સફળ છે જે વિપુલ અશન, પાન, ખાદિમ, સ્વાદિમ તૈયાર કરાવે છે, કરાવીને ઘણી સ્ત્રીઓ સાથે યાવત્ પરીવરીને તે વિપુલ અશનાદિ અને સુરાને તથા પુષ્પ આદિને યાવત્ ગ્રહણ કરીને પાડસસંડ નગરની વચ્ચોવચથી નીકળે છે, નીકળીને પુષ્કરિણી જાય છે. જઈને પુષ્કરિણીમાં ઉતરે છે, નાન યાવત્ પ્રાયશ્ચિત્ત કરી, તે વિપુલ
