________________
સૂત્ર-૧૦
એ રીતે પુરુષવગંધહસ્તી-એમની ગંધહસ્તિતા, સામાન્ય હાથી કરતા વિશેષતાથી તથા બીજા શત્રુ, દુર્ભિક્ષ, જનમારી આદિ દુતિના વિનાશપણાથી છે.
અભયદય-પ્રાણ અપહાર કરવામાં રસિક અને ઉપસર્ગકારી એવા પ્રાણીને પણ ભય આપતા નથી અથવા સર્વપ્રાણીના ભયના પરિહાસ્વાળી દયા જેને છે તે. તેઓ
માત્ર આ અનર્થને કરતા નથી તેમ નહીં, પણ અર્થને પણ કરે છે તે દર્શાવે છે ઃચક્ષુ-શ્રુતજ્ઞાન, તેને આપે છે તે ચક્ષુર્દય. જેમ લોકમાં ચક્ષુ આપીને વાંછિત સ્થાન માર્ગ દેખાડવા મહાઉપકારી થાય છે તેમ અહીં પણ દર્શાવે છે - માર્ગ એટલે સમ્યગ્ દર્શનાદિ મોક્ષ પય આપે છે તેથી માર્ગદાતા. જેમ લોકમાં ચક્ષુને ઉઘાડવા અને માર્ગદર્શન કરીને ચોર આદિ વિલુપ્ત ધનથી નિરૂપવ સ્થાન પ્રાપ્ત કરાવતા પરમોપકારી થાય તેમ અહીં પણ બતાવતા કહે છે – શરળદ્ય - નિરુપદ્રવ સ્થાનદાયક અર્થાત્ નિર્વાણ. જેમ લોકમાં ચક્ષુ-માર્ગ-શરણદાનથી દુઃખમાં રહેલને જીવન આપે છે, તેમ અહીં પણ દર્શાવતા કહે છે –
69
જીવન તે જીવ-ભાવ પ્રાણ ધારણ અર્થાત્ અમરણધર્મત્વ, તેને આપે તે જીવદાતા. અથવા જીવોમાં જેને દાય છે તે જીવદય. તથા દીપની જેમ સમસ્ત વસ્તુ પ્રકાશક અથવા દ્વીપ-સંસાર સાગર અંતર્ગત્ શરીરીઓને વિવિધ દુઃખરૂપ કલ્લોલ અભિઘાત દુઃસ્થિતને આશ્વાસ્ય હેતુપણે છે. ત્રાણ-અનર્થ પ્રતિઘાતના હેતુપણાથી. શરણઅર્થસંપાદન, તેના હેતુપણાથી શરણ. ગતિ-દુઃખમાં સ્થિતથી સુખસ્થિતતાર્થનો આશ્રય કરાય તે. પ્રતિષ્ઠ-જેમાં પ્રતિષ્ઠા થાય તે. પ્રતિષ્ઠા-સંસારમાં પડતા પ્રાણિવર્ગને આધારરૂપ. ત્રણ બાજુ સમુદ્ર અને ચોથો હિમવાન્, આ ચાર પૃથ્વી પર્યા, તેના સ્વામીપણે થાય તે ચાતુરંત. તેવા આ ચક્રવર્તી તે ચાતુરંત ચક્રવર્તી. - ૪ - સર્વ રાજામાં અતિશયી. તે ધર્મના વિષયમાં હોવાથી ધર્મવર ચાતુરંત ચક્રવર્તી-બધાં ધર્મપ્રણેતા મધ્યે અતિશયવાળા હોવાથી.
અપ્રતિહત-કટ આદિથી અસ્ખલિત, અવિસંવાદક. તેથી જ ક્ષાયિકત્વથી વરૂ
પ્રધાન, જ્ઞાનદર્શન-કેવલલક્ષણરૂપને ધારણ કરે છે તે. કઈ રીતે? વ્યાવૃત્તછવાનિવૃત્ત જ્ઞાનાદિ આવરણ કે નિર્માય. તે રાગાદિના જયથી થાય, તેથી કહે છે - નિન - રાગાદિને જિતનાર, રાગ આદિ સ્વરૂપાદિના જ્ઞાનથી કહે છે - ૬ - જ્ઞાયક, રાગાદિ સંબંધી સ્વરૂપ-કારણ-ફળના જ્ઞાતા. તેથી જ તીર્ણ-સંસાર સાગરથી, બીજાને તરવાના ઉપદેશક હોવાથી તાર. બાહ્ય અત્યંતર ગ્રન્થ કે કર્મબંધનથી મુક્ત, તેના ઉપદેશવર્તીત્વથી માત્ર. બોધ પામેલ છે માટે યુદ્ધ, બીજાને બોધ આપવાથી ોધ. આ ભવસ્થાશ્રિત વિશેષણ કહ્યા.
હવે સિદ્ધાવસ્થાશ્રિત કહે છે. જ્ઞાન-વિશેષ બોધ, દર્શન-સામાન્ય બોધ. “સિદ્ધાવસ્થામાં પુરુષને કંઈ જ્ઞાન ન થાય" આ મતનો નિરાસ કરે છે. શિવ - સર્વોપદ્રવ રહિત, અન્નન - ચલન રહિતતાથી. અરુજ-રોગાભાવ. અનંત-અનંતાર્થ વિષય જ્ઞાનથી. અક્ષય-નાશરહિત, અથવા પરિપૂર્ણત્વથી. અવ્યાબાધ-અપીડાકારી. અપુનરાવર્તક-પુનર્ભવનો અભાવ. સિદ્ધિગતિ પ્રશસ્ત નામ, સ્થાન-ક્ષીણકર્મી જીવોનું
16/7
૯૮
ઉવવાઈ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
સ્વરૂપ કે લોકાગ્ર. - ૪ - સંપ્રાસ્તુકામ-તેને પ્રાપ્ત - ૪ -
અરહ-અશોકાદિ મહાપૂજાને યોગ્ય. અથવા સર્વજ્ઞત્વથી જેને અવિધમાન રહસ્-એકાંત, પ્રચ્છન્ન છે તે. કેવલ-સંપૂર્ણ શુદ્ધ કે અનંત જ્ઞાનાદિ જેને છે તે કૈવલી. તેથી જ સર્વજ્ઞ, સર્વદર્શી છે. સાત હાથ પ્રમાણ. સમ - તુલ્ય, નીચે અને ઉપરની કાયા લક્ષણયુક્ત હોવી તે. ચતુરસ-પ્રધાન લક્ષણ યુક્તપણાથી સમચતુસ એવું સંસ્થાનઆકાર વડે સંસ્થિત. વઋષભનારાચસંહનન-પ્રથમ સંહનન, અનુલોમ-અનુકૂળ, વાયુવેગ-શરીરમાંનો વાયુ. કંક-પક્ષી, તેની ગ્રહણી-ગુદાશય, જેને નીરોગ૫ણે છે,
કવોય-કપોતપક્ષી, તેની જેમ પરિણામ-આહાર પચવારૂપ છે. કહેવાય છે કે કપોતને પત્થર પણ પચી જાય છે. શકુનિ-પક્ષી માફક, પોસ-અપાનદેશ, પુરુષના ઉત્સર્ગથી નિર્લેપણે જેને છે તે. - x - ઉરૂ-જંઘા, પરિણત-વિશિષ્ટ પરિણામ યુક્ત.
• સૂત્ર-૧૦ (અધુરેથી) :
ભગવંતનું મુખ પડા તથા ઉત્પલ નામક સુગંધી દ્રવ્ય, જેવી સુરભિમય નિઃશ્વાસથી યુક્ત હતા. ઉત્તમ ત્વચા યુક્ત, નીરોગી, ઉત્તમ-પ્રશસ્ત અતિશય શ્વેત માંસ યુક્ત, જલ-મલ્લ-કલંક-સ્વેદ-જ-દોષ વર્જિત શરીરી હોવાથી નિરૂપલેપ, દીપ્તિથી ઉંધોતિત અંગયુક્ત, ઘન-નિચિત-સુબદ્ધ-લક્ષણમય-ફૂટાગાર સમાન ઉન્નત અગ્ર મસ્તકવાળા. બારીક રેશાથી ભરેલ સેમલના ફળ ફાટવાથી નીકળતા રેસા જેવા કોમળ, વિશદ, પ્રશસ્ત, સૂક્ષ્મ, લક્ષ્ણ, સુરભી, સુંદર, ભુજમોચક, નીલમ, ભંગ, નીલ, કલ, પષ્ટ, ભ્રમરવૃંદ જેવા ચમકતા કાળા, ઘન, ઘુંઘરાળા, પ્રદક્ષિણાવર્ત કેશ-વાળ ભગવંતના મસ્તક ઉપર હતા.
દાડમના પુષ્પ, સુવર્ણ સમાન, નિર્મળ, સુગ્નિગ્ધ એવી વાળની ત્વચાભૂમિ હતી. ધન, નિચિત, છત્રાકાર મતક દેશ હતો. નિણિ, સમ, લષ્ટ, સૃષ્ટ, અર્ધચંદ્ર સમ લલાટ હતું. પ્રતિપૂર્ણ ચંદ્ર સમાન સૌમ્ય વદન હતું. આલીનપ્રમાણયુક્ત કાન ઘણાં શોભતા હતા. પીન-માંસલ કહેલ દેશભાગ હતો. તેમની ભ્રમરો કંઈક ખેંચાયેલા ધનુષુ સમાન સુંદર, કાળા વાદળની રેખા સમાન કૃશ, કાળી અને સ્નિગ્ધ હતી. તેમના નયન ખીલેલા પુંડરીક સમાન હતા. તેમની આંખો કમળની જેમ વિકસિત, ધવલ તથા પાલ હતી. નાક ગુડ માફક ઋજુ અને ઉન્નત્ત હતું. ઉપચિત, શિલ પવાલ, બિંબફળ સર્દેશ તેમના હોઠ હતા. પાંડુર, ચંદ્રનો ટુકડો, વિમલ, નિર્મળ, શંખ, ગોક્ષીરના ફીણ, કુંદ, જલકણ, મૃણાલિ, ધવલ દંત શ્રેણિ હતી. તેમના દાંત અખંડ, અસ્ફુટિત, અવિરલ, સુસ્નિગ્ધ, સુજાત હતા. અનેક દાંત એક દંતશ્રેણિ સમાન લાગતા હતા. તેમની જિલ્લા અને તાલુ અગ્નિમાં તપાવેલ અને જળથી ધોયેલ સ્વર્ણ સમાન લાલ
હતા...
• વિવેચન-૧૦ (અધુરેથી) :
પદ્મા-કમલ, ઉત્પલ-નીલોત્પલ અથવા પાક નામનું ગંધ દ્રવ્ય અને ઉત્પલઉત્પલકુષ્ઠ, તે બંનેની સુગંધ સમાન જેનો શ્વાસવાયુ હતો. તેના વડે સુરભિ વદન
