________________
સૂત્ર-૪
વડે જે મધુ-મનોજ્ઞ છે [તેવું આ અશોકવૃક્ષ છે.]
હવે અધિકૃત્ વાચના-કુશ એટલે દર્ભ, વિકુશ-વલ્વજ આદિ, તેનાથી વિશુદ્ધરહિત, વૃક્ષને અનુરૂપ અર્થાત્ વૃક્ષનું વિસ્તા-પ્રમાણ મૂળ-સમીપ છે. ‘મૂલમંત’ આદિ વિશેષણ પૂર્વવત્ કહેવા.
૧
• સૂત્ર-૪ (અધુરેથી) :
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ, બીજા પણ ઘણાં તિલક, લકુચ, ક્ષોપ, શિરીષ, સવણ, દધિપર્ણ, લોઘ, ધવ, ચંદન, અર્જુન, નીપ, કુટજ, સવ્ય, ફણસ, દાડિમ, શાલ, તાલ, તમાલ, પિયક, પિયંગ, પૂરોગ, રાયવૃક્ષ અને નંદિવૃક્ષ વડે ચારે તરફથી ઘેરાયેલું છે. તે તિલક, લકુચ યાવત્ નદિવૃક્ષોના મૂળ ડાભ અને બીજા પ્રકારના તૃણાદિથી રહિત છે. તેના મૂલ, કંદ આદિ દશે ઉત્તમ પ્રકારના છે યાવત્ રથાદિ માટેના પતિ સ્થાનવાળા, સુરમ્ય, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ છે.
તે તિલક સાવત્ નંદિવૃક્ષ બીજી ઘણી પાલતા, નાગલતા, અશોકલતા, સંપકલતા, ચૂતલતા, વનલતા, વાસંતિકલતા, અતિમુક્તકલતા, કુદલતા અને શ્યામલતાથી ચોતરફથી ઘેરાયેલ છે તે પાલતાદિ નિત્ય કુસુમિત યાવત્ અવતંકધારી, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ છે.
• વિવેચન-૪ (અધુરેથી)
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ બીજા ઘણાં તિલક, લકુચાદિથી ઘેરાયેલ છે. તેમાં સપ્તપર્ણ-છદ પર્યાય અને પત્રનામકથી અયુક્, ચંદન-મલયજ પર્યાય, અર્જુનકકુસપર્યાય, નીપ-કદંબ, કુટજ-ગિરિમલ્લિકાપર્યાય, શાલ-સર્જપર્યાય, તાલ-તૃણરાજ પર્યાય, પ્રિયક-અસનપર્યાય, પિયંગુ-શ્યામપર્યાય, નંદિવૃક્ષ-રૂઢિથી જાણવા. પાલતા સુધી બધુ સુગમ છે.
પાલતા-સ્થળજ કમલિની અથવા પાક નામક વૃક્ષલતા. નાગ આદિ વૃક્ષ વિશેષ, તેની લતા. તેમાં અશોક-કંકેલી, ચૂત-સહકાર, વન-પીલુક, વાસંતીલતા અને અતિમુક્તકલતા એકાર્યક છે, છતાં અહીં ભેદ છે, તે રૂઢિથી જાણવો. શ્યામા-પ્રિયંગુ.
શેષ લતા રૂઢિથી જાણવી.
બીજી પ્રતમાં અશોકવૃક્ષ વર્ણન આ પ્રમાણે છે - તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની ઉપર ઘણાં આઠ-આઠ મંગલ કહ્યા છે. અહીં આઠ-આઠ એમ વીપ્સાકરણથી પ્રત્યેક તે આઠ છે, એમ વૃદ્ધો કહે છે. બીજા કહે છે આઠ અને આઠ મંગલ એ બંને સંખ્યા છે. તે આ રીતે – સ્વસ્તિક, શ્રીવત્સ, નંધાવર્ત, વર્ધમાનક, ભદ્રાસન, કળશ, મત્સ્ય અને દર્પણ. તેમાં શ્રીવત્સ-તીર્થંકરના હૃદયના અવયવ વિશેષનો આકાર છે. નંધાવર્તપ્રતિદિક્ નવકોણ, વર્ધમાનક-શરાવલુ, બીજા મતે પુરુષારૂઢ પુરુષ, ભદ્રાસન-સિંહાસન, દર્પણ-અરીસો. સ્વસ્તિક વિશેષ રૂઢિથી જાણવું. બાકી પ્રસિદ્ધ છે. સર્વે રત્નમય, આકાશસ્ફટિકવત્ સ્વચ્છ છે, શ્લષ્ણ પુદ્ગલથી નિવૃત્ત હોવાથી શ્લક્ષ્ણ, મટ્ટણ, ઘસીને બનાવેલ પ્રતિમા જેવા ધૃષ્ટ, સુકુમાર પ્રતિમાવત્ કૃષ્ટ અથવા પ્રમાર્જનિકા વડે
ઉવવાઈ ઉપાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
શોધિત, તેથી જ રજરહિત, નિર્મલ-કઠિન મળરહિત, નિાંક-આર્દ્રમલ રહિત, નિરાવરણ દીપ્તિવાળા, પ્રભા સહિત, કિરણસહિત, નજીકની વસ્તુને ઉધોત કરનાર છે.
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની ઉપર ઘણાં કૃષ્ણવર્ણી ચામરયુક્ત ધ્વજ છે, નીલલોહિત-શુક્લ-હાલિદ્ર ચામચુક્ત ધ્વજો છે. જે સ્વચ્છ, શ્લણ છે, રુપાની પતાકા પટવાળા, વજ્રના દંડયુક્ત, કમળની માફક નિર્દોષ ગંધવાળા, સુરમ્ય અને પ્રાસાદીય છે, તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ ઉપર ઘણાં ઉપર-ઉપર રહેલ આતપત્રો, પતાકા ઉપર રહેલ પાતાક, ઘંટયુગલ, ચામરયુગલ, નીલોત્પલ સમૂહ, સૂર્યવિકાસી કમળ, ચંદ્રવિકાસી કમળ, કુસુમ સમૂહ, પાદાંતરથી નલિન સમૂહ, સુભગ અને સૌગંધિક સમૂહ, શ્વેત પદ્મ, મહાપુંડરીક, શતપત્ર, સહસપત્ર સર્વે રત્નમય ચાવત્ પ્રતિરૂપ છે.
૯૨
• સૂત્ર-૫ ઃ
તે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની નીચે, તેના તળની કંઈક નજીક, એક મોટો પૃથ્વીશિલાપટ્ટક હતો. તેની લંબાઈ-પહોળાઈ-ઉંચાઈ સુપ્રમાણ હતી. તે કાળો, જન-ધન-કૃપાણ-કુવલય-બલરાનું વસ્ત્ર, આકાશ, કેશ, કાજળની ડબ્બી, ખંજન, શીંગડુ, ષ્ટિકરન, જાંબુના ફળ, બીયક, સણબંધણ, નીલકમલના પત્રોની રાશિ, અલસીના ફૂલ સદેશ પ્રભાવાળો હતો. નીલમણિ, કસૌટી, કમરબંધના ચામડાના પટ્ટા, આંખોની કીકી, આ બધાંની રાશિ જેવો તેનો વર્ણ હતો. તે સ્નિગ્ધ અને ઘન હતો. તેના આઠ ખૂણા હતા, તે દર્પણના તલ સમાન સુરમ્ય હતો. તેની ઉપર ઈહામૃગ, વૃષભ, તુરંગ, નર, મકર, વિહગ, વાલગ, કિન્નર, ઋ, સરભ, સમર, કુંજર, વનલતા, પદ્મલતાના ચિત્રો હતા. તેનો સ્પર્શ આજિનક, રૂ, બૂર, નવનીત, તૂલ સમાન હતો. તે શિલાપટ્ટક સીંહાસન સંસ્થિત, પ્રાસાદીય, દર્શનીય, અભિરૂપ, પ્રતિરૂપ હતો.
• વિવેચન-૫ :
પિ અંધ સમાળ - સ્કંધની થોડી નજીક. ઉત્તમ અશોકવૃક્ષની નીચે એક મોટો. વિખુંભ-પહોળાઈ, આયામ-લંબાઈ, ઉત્સેધ-ઉચ્ચત્વ, સુપ્રમાણ-ઉચિતપ્રમાણ. કિણ્ઠકાળો, તેથી જ અંગનજ્વાળ૰ સમાન. તેમાં અંજનક એ વનસ્પતિ વિશેષ છે. હલધરકોસેજ-બલદેવનું વસ્ત્ર, કજલાંગી-કાજળનું ગૃહ, શ્રૃંગભેદ-મહિષાદિના શીંગડાનો છેદ, ષ્ઠિક-રત્ન, અશનક-બીજક નામક વનસ્પતિ, સનબંધન-રાનપુષ્પવૃંત. મસ્કત-રત્ન, મસાર-મટ્ટણીકારક પાષાણ વિશેષ. તે અહીં કપ સંભવે છે. કલિાંતિકમરનો ચર્મપટ્ટ, નયનકીકા-નેત્ર મધ્યની કીકી, તેની રાશિ-સમૂહ જેવો કાળો વર્ણ. સ્નિગ્ધધન, અષ્ટશિરા-અષ્ટકોણ.
આયંતનોયમે સુરમ્યું તેમાં ઈહામૃગ-વૃક, વ્યાલક-શ્વાપદ ભુજગ આજિનક-ચર્મમય વસ્ત્ર, ઋ, બુ-વનસ્પતિ વિશેષ, તૂલ-અર્કતૂલ, સીહાસણસંઠિયસિંહાસનાકાર, પ્રાસાદીય ચાવત્ પ્રતિરૂપ. બીજી વાચનામાં વળી શિલાપટ્ટક વર્ણન કંઈક જુદુ દેખાય છે – અંજનક, ઘન, કુવલય, હલધરના વસ્ત્ર સમાન ઘન મેઘ, આકાશ, કેશ, કાજળ, કર્કેતન, ઈન્દ્રનીલ, અતસીમા ફૂલ સમાન. શૃંગ, અંજન,
