________________
ર૬
વિપાક અંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
રાષ્ટ્રકટને આવા કર્મમાં, આવી પ્રધાનતામાં, આવી વિધામાં, એવા આચરણમાં ઘણાં પાપકર્મોને અને કલહહેતુરૂપ પાપકર્મોને ઉપાર્જનો વિચરતો હતો.
ત્યારપછી તે ઈક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટને અન્ય કોઈ દિવસે શરીરમાં એક સાથે સોળ રોગાતક ઉત્પન્ન થયા. તે આ પ્રમાણે -
• વિવેચન-૭ :
પૂર્વભવે કોણ હતો ? નામ શું હતું ? ગોત્ર-કુળ શું હતું ? પુરા - પૂર્વેના દક્ષિણ, દુપતિકાંત, અશુભ પાપકર્મોના પાપક ફળ-વૃત્તિ વિશેષને અનુભવતો વિચરે છે ? જોવIT3 - ગૌતમને આમંત્રીને. ઋદ્ધિતિમિત-નિર્ભય. વણઓ - નગર વર્ણના કહેવું, તે ઉવવાઈવ. સામંત-બહુ દૂર કે નજીક નહીં. ખેડ-ધૂળીયા પ્રાકાવાળું. રિદ્ધ-ત્રદ્ધ, તિમિત, સમૃદ્ધ જાણવું. આભોગ - વિસ્તાર, રાષ્ટ્રકૂટ-મંડલોપજીવિ રાજનિયોગિક. અધાર્મિક-જાવત્ શબ્દથી આ પ્રમાણે જાણવું -
અઘમનુગ-શ્રુત ચાસ્ત્રિના અભાવને અનુસસ્તાર, આવું કઈ રીતે ? અઘર્મિષ્ટઅધર્મ જ જેને વલ્લભ કે પૂજિત છે તે અથવા અતિશયથી અધર્મી-ધર્મવજિત, તેથી જ અધમપિવાયી - અધર્મના પ્રતિપાદક અથવા આ “અવિધમાનધર્મ'' છે એવી પ્રસિદ્ધિવાળો. તથા અધર્મ પ્રલોક્યતિ - ઉપાદેયરૂપે જાણે છે. તેથી જ અધર્મપરંજનઅધર્મરાગી, તેથી જ અધર્મસમુદાયાન્સમાચારીવાળો. તેથી અધર્મ વડે - હિંસાદિ વડે વૃતિ-આજીવિકાને કરતો, દુ:શીલ-શુભ સ્વભાવથી હીન, દુર્વત-વંતરહિત, દુuત્યાનંદસાધુ દર્શનાદિથી ખુશ નહીં.
આવળે - અધિપતિકર્મ, યાવત્ શબ્દથી-પોરેવચ્ચ અથવું અગ્રેસરવ, સ્વામિત્વ-નાયકત્વ, ભતૃત્વ-પોષકત્વ, મહારકત્વ-ઉત્તમત્વ, આશ્વરસ્ય-જેનું સેનાપતિત્વ આજ્ઞાપ્રધાન છે તેને નિયોગિક વડે કરતો, સ્વયં પાળતો એવો. : ક્ષેત્રાદિ આશ્રિત રાજય દ્રવ્ય. ભરેહિ-તેની જ પ્રચુરતાથી, વિદ્ધિ-કુટુંબીને વિતરણ ધાન્યના બમણાદિનું ગ્રહણ, ક્વચિત્ વૃત્તિ વડે, તેમાં રાજાના આદેશકારીની જીવિકા. ઉક્કોડ-લાંચ, પરાભય-પરાભવ વડે. દેજ્જર્દય દ્રવ્ય-વ્યાજ વડે, ભેજ-મારામારી આદિ અપરાધને આશ્રીને તે ગામના મનુષ્યો ઉપર દંડનું દ્રવ્ય નંખાય, તથા પ્રત્યેક કણબી પાસે જુદું જુદું દંડ દ્રવ્ય ઉઘરાવે, તેવા ભેધ વડે, તેના વડે કુંત - “આટલું ધન તારે મને આપવું' એ શરતે નિયોગિકને અમુક દેશ આપી તે ઘન લેવું.
લંછપોસ-ચોર વિશેષને પોષવા તે. આલીવણ - લોકોને વ્યાકુળ કરીને લુંટવાને પ્રામાદિકને સળગાવવા વડે. પંથકો-સાર્ચગાત, ઉવીલમાણ-પીડા કરતો. વિહમ્મમાણસ્વ આચારથી ભ્રષ્ટ કરતો, તજમાણ-તર્જના કરતો, “મારી અમુક વસ્તુ તું આપતો નથી” તું યાદ રાખજે, એમ કહી ડરાવતો. તાલેમાણ-ચાબુક અને થપ્પડો વડે મારતો. નિદ્ધણ-નિર્ધન.
તલવર- રાજપ્રસાદવાળા રાજોત્થાસનિક, માડંબિક-મડંબના અધિપતિ, મડંળસંનિવેશ વિશેષ, જેના બે યોજનમાં પ્રામાદિ નિવેશ અવિધમાન હોય. • • કજકાર્ય, પ્રયોજનમાં અનિuત્ર, કારણ - સાધવાના પ્રયોજન વિષયભૂતમાં જે મંગાદિ
વ્યવહાર, તેમાં મંગ-પલિોચન, ગુહ્ય-રહસ્ય, નિશ્ચય-વસ્તુનિર્ણય, વ્યવહાર-વિવાદ.
થH - આ વ્યાપાર, એયપહાણ - એમાં જ રહેલ, એયવિજ્જ-આ જ વિધા-વિજ્ઞાન, - X• પાવકસ્મ-અશુભ, જ્ઞાનાવરણાદિ કલિ કલુસ - કલહ હેતુ મલીન સમ. જમણસમગ-એક સાથે. - x -
• સૂત્ર-૮ :
શાસ, ખાંસી, જવર, દાહ, કુક્ષિશુળ, ભગંદર, મસા, અજીર્ણ, નેત્રશૂળ, મસ્તક શૂળ, અરુચિ, નેપીડા, કર્ણપીડા, ખરજ, જલોદર, કોઢ.
• વિવેચન-૮ :
યોનિશૂળ એ અપપાઠ છે, અન્યત્ર અહીં કુક્ષિશૂળ છે. ભગંદલ-ભગંદર, અકારઅઅરોચક, ઉદર-જલોદર.
• સૂત્ર-6 :
ત્યારપછી તે ઈક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટે ૧૬-રોગાતંકથી અભિભૂત થઈને કૌટુંબિક પરષોને બોલાવીને કહ્યું - હે દેવાનુપિયો ! તમે જાઓ, વિજય વર્ધમાન ખેટકના શૃંગાટક, મિક, ચતુક, ચત્વર, મહાપથ, પથમાં મોટા-મોટા શબ્દોણી ઉઘોષણા કરતા-કરતા આ પ્રમાણે કો – દેવાનપિય! અહીં ઈાઈ રાકટના શરીરમાં ૧૬-રોગાતકો ઉત્પન્ન થયા છે, તે આ - શ્વાસ, ખાંસી યાવત કોઢ. હે દેવાનપિયો ! જે કોઈ વૈધ-વૈધપુત્ર, જ્ઞાયક-જ્ઞાયકપુત્ર, ચિકિત્સક-ચિકિત્સકપુx, જે ઇક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટના તે ૧૬-રોગાતકમાંનો એક પણ રોગાતકને શમાવી દે, તેને ઇક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટ વિપુલ અર્થસંપદા આપશે. બીજી-ત્રીજી વખત આ ઉદ્ઘોષણા કરીને મારી આ આજ્ઞા મને પાછી સોંપો.
ત્યારે તે કૌટુંબિક પુરષોએ યાવતુ આજ્ઞા પાછી સોંપી.
ત્યારે તે વિજય વર્ધમાન ખેટકમાં આ આવા પ્રકારની ઉઘોષણા સાંભળી, સમજીને ઘણાં વૈધ આદિ છ એ હાથમાં શાકોશ લઈને પોત-પોતાના ઘરથી નીકળ્યા, નીકળીને વિજય વર્ધમાન ખેટક મધ્યે થઈને ઇક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટના ઘેર આવ્યા, આવીને ઈક્કાઈ રષ્ટિકૂટના શરીરને તપાસીને, તે રોગનું નિદાન પૂછ્યું, પૂછીને ઇક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટને ઘણાં અમ્પંગન, ઉર્વતના, નેહપાન, વમન, વિરેચન, અદ્વાવણ, અપાન, અનુવાસના, વસ્તિકર્મ, નિરોધ, સિરોવેધ, તક્ષણ, પ્રક્ષણ, શિરોવસ્તિ, તર્પણ, પુટપાક, છાલ, મૂલ, કંદ, ઝ, પુષ્પ, ફળ, બીજ, શિલિકા, ગુલિકા, ઔષધ અને ભેજ વડે - તે સોળ રોગાનંકમાંથી એકપણ રોગાનંકને સમાવવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ તેમાંના એકને પણ શમાવવા સમર્થ ન થયા.
ત્યારે તે ઘi વૈધો, વૈધપો આદિ જ્યારે સોળમાંના એક પણ રોગકર્તકને ઉપશમાવી ન શક્યા ત્યારે શ્રાંત, તાંત, પરિતાંત થઈને જે દિશામાંથી આવ્યા હતા, તે જ દિશામાં પાછા ગયા. ત્યારપછી ઈજ્જાઈ રાકટ, વૈધ વગરે છે એ નિષેધ કર્યો, તેના પરિચારકોએ પણ તેનો ત્યાગ કર્યો, તે ઔષધ અને ભેજ કરવાથી પણ ખેદ પામ્યો, સોળ રોગાનંકોથી પરાભવ પામેલો તે રાજય, રાષ્ટ્ર
