________________
૧/૧/૬
વિપાક અંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ
પાલન-પોષણ કરો છો, તેને જોવા આવ્યો છું.
ત્યારે તે મૃગાદેવીએ ગૌતમસ્વામીને પૂછ્યું - હે ગૌતમી તે કોણ એવા તળારૂપ જ્ઞાની કે તપસ્વી છે? જેણે આપને મારા આ રહસ્થિક અને શીuપણે કો, જેથી તમે આ માનિ જાણો છો? ત્યારે ગૌતમસ્વામીએ મૃગાદેવીને કહ્યું - હે દેવાનુપિયા મારા ધમચિાર્ય શ્રમણ ભગવંત મહાવીર છે, જેનાથી હું આ વૃત્તાંત જાણું છું. મૃગાદેવી, ગૌતમસ્વામી સાથે આ વાત કરતી હતી તેટલામાં મૃગાપુમ બાળકની ભોજનવેળા થઈ ગઈ. ત્યારે મૃગાદેવીએ ગૌતમસ્વામીને કહ્યું - ભતે આપ અહીં જ ઉભા રહો. જેથી હું તમને મૃગાપુત્ર બાળક બતાવું. એમ કહી ભોજનપાન ગૃહે ગઈ, જઈને વસ્ત્ર પરાવનિ કયાં, કરીને કાષ્ઠની ગાડી ગ્રહણ કરી, કરીને વિપુલ આશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમ ભયd. ભરીને તે કાષ્ઠની ગાડીને ખેંચતી ખેંચતી ગૌતમસ્વામી પાસે આવી, પછી ગૌતમસ્વામીને કહ્યું તમે આવો, મારી પાછળ ચાલો, હું તમને મૃગાપુત્ર બાળક બતાવું.
ત્યારપછી ગૌતમસ્વામી મૃગાદેવીની પાછળ ચાલ્યા. ત્યારે તે મૃગાદેવી કાષ્ઠની ગાડીને ખેંચતા ખેંચતા ભૂમિગૃહે આજ, આવીને તુટપટ વસ્ત્ર વડે મુખ બાંધ્ય, મુખ બાંધતા ગૌતમસ્વામીને કહ્યું તમે પણ ભગવાન ! મુહપત્તિ વડે મુખને બાંધો ત્યારે ગૌતમ સ્વામીએ પણ મુખને બાંધ્યું. પછી મૃગાદેવીએ અવળું મુખ રાખી ભૂમિગૃહના દ્વાર ઉઘાડ્યા. તેમાંથી જે ગંધ નીકળી, તે સપને મૃતક, સપનું કલેવર યાવતુ તેનાથી પણ અનિષ્ટતા એવા પ્રકારે ગંધ હતી.
ત્યારે તે મૃગામ બાળક તે વિપુલ આશન-પાન-ખાદિમ-સ્વાદિમની ગંધથી અભિભૂત થઈને તે વિપુલ આશન, પાન આદિમાં મૂર્શિત થઈ તે વિપુલ આશનાદિને, તેમાં બેસીને આહાર કર્યો આહાર કરીને જલ્દીથી તે આહાર વિધ્વંસ થયો,. પછી તે પર-લોહીપણે પરીણમ્યો, તે પર-લોહીનો સંહાર કર્યો.
ત્યારપછી ગૌતમસ્વામી, તે મૃગાપુત્ર બાળકને જોઈને આવા પ્રકારે સંકલ્પ ઉત્પન્ન થયો - અહો! આ બાળક પુરાણા-દુષ્ટ રીતે આચરેલા, દુપ્પતિકાંત અશુભ પાપકૃત કમોંના પાપક ફળ-વૃત્તિ વિશેષને અનુભવતો રહ્યો છે. મેં નરક કે નાસ્કીને પ્રત્યક્ષ જોયા નથી પણ આ પુરષ નક પ્રતિરૂષ વેદના વેદ છે. એમ વિચારી અગાદેવીને પૂછીને મૃગાદેવીના ઘેરથી નીકળે છે, નીકળીને મૃગાગ્રામ નગરની મધ્યેથી નીકળીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પાસે આવ્યા. આવીને ભગવંતને ત્રણ વખત આદક્ષિણ પ્રદક્ષિણા કરી, વંદન-નમન કરીને પૂછયું –
હું આપની આજ્ઞા પામીને મૃગગ્રામ નગરની મધ્યેથી પ્રવેશીને મૃગાદેવીના ઘેર ગયો ત્યાં તે મૃગાદેવી મને આવતો જોયો, જોઈને હર્ષિત થઈ ઈત્યાદિ બધું ચાવ4 પટ-લોહીને આહારે છે સુધી કહેવું. ત્યારપછી મને આવો મનોગત સંકલ્પ થયો કે - અહો ! આ બાળક તેના જૂના કર્મોને વશ યાવત્ રહેલો છે.
• વિવેચન-૬ :
કવિ - મનની સ્થિરતાથી અવરિત. યાવતુ શબદથી આ પ્રમાણે - ચપળ, અસંભ્રાંત, યુગપ્રમાણ અંતને પ્રલોકની દૃષ્ટિને આગળ રાખી ચાલે છે. અચપળ - કાયાની ચપળતાના અભાવે, અસંભ્રાંત-ભ્રમરહિત, યુગ-પ પ્રમાણ ભૂમિભાગ. વુિં • ઈર્યા, જામન - તેનો માર્ગ. દ્ધ - હર્ષિત, સંતુષ્ટ, આનંદિત. આ શબ્દો પોકાર્યક છે. હq-જલદીથી. જાયા યાવિ હોલ્યા - થયા. વલ્યપરિચ - વા પરિવર્તન.
છે નાનામg • તે આ પ્રમાણે. માટે આદિ - ગાયનું કે શાનનું મૃતક. • x : અનિટતર-અતિ અનિષ્ટ ગંધ, યાવત્ શબ્દથી કાંતતર, અપિયતર, અમનોજ્ઞતર, અમણામતર. આ શબ્દો એકાઈક છે. મુછિત આદિ - ગ્રથિત, વૃદ્ધ, અધ્યપપત્ત, આ પણ એકાર્ચક શબ્દો છે. મOિણ આ ચિંતિત, કવિત, પ્રાર્થિત, મનોગત સં૫. એકાર્યક છે.
પુજાપરા - જરઠ, કર્કશરૂપ, પૂર્વકાળે, પ્રાણાતિપાતાદિ દુશ્ચરિત હેતુ, પડિઝંત - દુ:શબ્દ અભાવ અર્થમાં છે, તેનાથી પ્રાયશ્ચિત સ્વીકાર આદિ વડે વિપાકોને દૂર ન કર્યો. અશુભ-અસુખ હેતુ, પાવાણાં-પાપ, દુષ્ટ સ્વભાવ. કમ્માણ - જ્ઞાનાવરણ આદિ.
• સૂત્ર-૭ -
ભગવનું તે પુરુષ પૂર્વભવે કોણ હતો ? તેનું નામ કે ગોત્ર શું હતા ? કયા ગામ કે નગરમાં, શું આપીને કે ભોગવીને, શું આચરીને? પૂર્વના કેવા કમથી યાવતું વિચારે છે ? - : હે ગૌતમ ! એમ સંબોધીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે ગૌતમસ્વામીને આ પ્રમાણે કહ્યું -
હે ગૌતમ તે કાળે, તે સમયે આ જ જંબૂદ્વીપના ભરતમાં શતાર નામે નગર હતું. જે ઋદ્ધ-સિમિત હતું. તે શdદ્વાર નગરમાં ધનપતિ નામે રાજા હતો. તે શતદ્વાર નગરની કંઈક સમીપે દક્ષિણ-પશ્ચિમ દિશા ભાગમાં વિજયવર્તમાન નામે ખેટક હતું, તે ઋદ્ધ-સ્વિમિતાદિ હતું. તે વિજય વર્તમાન ખેટકની પાછળ બીજ પo૦ ગામો હતd.
વિજયવર્ધમાન ખેટકમાં ઇક્કઈ નામે રાષ્ટ્રકૂટ હતો. તે રાધાર્મિક યાવતું દુuત્યાનંદ હતો. ૫oo ગામનો અધિપતિ થઈ યાવતું પાલન કરતો રહેતો હતો. તે વિજયવર્ધમાન ખેટકના ૫૦૦ ગામોને ઘણાં કર ભર, વૃદ્ધિ, ઉકોટ, પરાભવ, દેય, ભેઘ, કુd, dછપો, દીપન, પંથકો વડે પીડા કરતો, ઘમરહિત કરતો તર્જના-તાડના-નિધન કરતો - કરતો રહેતો હતો.
ત્યારપછી તે ઈક્કાઈ રાષ્ટ્રકૂટ વિજયવર્ધમાન ખેટકના ઘણાં રાજા, ઈશ્વર, તલવર, માડંબિક, કૌટુંબિક, શ્રેષ્ઠી, સાવાહોને તથા બીજા પણ ઘણાં ગામ્યપરપોને ઘણાં કાર્યો . કારણોમાં, રહસ્ય-નિશ્ચય-વ્યવહારોમાં સાંભળવા છતાં “ન સાંભળ્યું” કહેતો, ન સાંભળ્યા છતાં “સાંભળ્યું” એમ કહેતો એ પ્રમાણે જોવામાં - બોલવામાં - લેવામાં - જાણવામાં કરતો હતો. ત્યારે તે ઈક્કાઈ
