Book Title: Agam 45 Chulika 02 Anuyogdwar Sutra Part 01
Author(s): Aryarakshit, Punyavijay, Jambuvijay
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay
View full book text
________________
प्रथमं परिशिष्टम् નિર્દેશ કરતાં સૂત્રોમાં ૩૮ ૩વસમિણ વનિને આદિ, ચતુઃસંયોગી ભાંગામાં ૩૫ ૩વમિ ઉg
વસરિઝને આદિ, તેમ જ પંચસંયોગી ભાંગામાં ૩૮૩વકિસ્વરૂપdવનિપરિમિયનિષ્ણને આદિ પદો સમસ્ત હોઇ અંતિમ પદની જેમ આદિનાં પદોમાં ન હોતાં બધે જ ય હોવો જોઇએ. અર્થાત્ उदइय-उदयनिप्फन्ने, उदइय-उवसमिय-खयनिष्फन्ने, उदइय-उवसमिय-खइय-खओवसमनिप्फन्ने, उदइयउवसमिय-खइय-खओवसमिय-पारिणामियनिप्फन्ने माप्रमाणे सूत्रा6 डीवो मध्ये अने तो निप्फन्ने પદનો સંબંધ દરેક પૂર્વપદ સાથે બંધબેસી શકે. પરંતુ પ્રાચીન યુગથી લિપિના વિકારથી દરેક ભાંગામાં ય નો
થઇ ગયો છે એમ અમને લાગે છે. આવા વિકારો અન્ય સ્થળોમાં પણ થવા પામ્યા છે, છતાં તે બધાનો અહીં નિર્દેશ ન કરતાં આટલાથી જ અમે વિરમીએ છીએ.
અનુયોગદ્વારની પ્રાચીન પ્રતિઓમાં કેટલેક ઠેકાણે વત નવી ઇત્યાદિ ત-- આદિ વ્યંજનપ્રધાન પ્રયોગવાળાં સૂત્રપદો જોવામાં આવે છે, તેમ છતાં આજના પ્રાકૃતજ્ઞ વિદ્વાનો એમ માને છે કે આ પ્રયોગો વિકૃત થઇ ગયા છે અથવા લિપિવિકારમાંથી જન્મ્યા છે, પરંતુ આ માન્યતા અમારી દષ્ટિએ ભ્રામક છે. આજે ભાષ્ય, ચૂર્ણિ આદિ પ્રાકૃત ગ્રંથોની સેંકડો પ્રાચીન પ્રતિઓમાં એકધારી રીતે આવા પ્રયોગો હજારોની સંખ્યામાં મળતા હોય ત્યારે આવી વિકૃતપણાની કલ્પના કરી લેવી એ અમારી નજરે વધારે પડતું છે. અમારી સૂત્રવાચનામાંથી, બહુતાંતે બળિયું' એ ન્યાયે, આવા પ્રયોગો અમે ગૌણ કરી દીધા છે, છતાં પ્રાચીન પરંપરા સર્વથા ભુલાઇ ન જાય તે માટે કેટલીક વાર ઉપરવટ થઈને પણ આવા પ્રયોગો અમે રાખ્યા છે. અને ભાગ, ચૂર્ણિ આદિ સાથેનાં સૂત્રપ્રકાશનોમાં અમે આવા પ્રયોગોને ગૌણ કરવાનું પસંદ નહિ કરીએ. આ જ રીતે પદના આદિ સ્વરમાં ત વ્યંજનનો ઉમેરો કે જે અર્વાચીન વૈયાકરણોને સમ્મત નથી તેવા તોધિના૦૦ અવધિજ્ઞાન, તૂા-યૂ આદિ જેવા પ્રયોગો વિશેષાવશ્યકભાષ્ય, કલ્પબૃહભાષ્ય, અંગવિજ્જા આદિમાં મોટી સંખ્યામાં પ્રાપ્ત થાય છે. શ્રીદાક્ષિણ્યચિહ્ન ઉદ્યોતનસૂરિની પ્રાકૃત કુવલયમાલાકથા આદિમાં પણ આવા પ્રયોગો આવે છે, એટલે વિદ્વાનોએ આવા પ્રયોગોના વિષયમાં પુન: વિચાર કરવો પ્રાપ્ત થાય છે. આવા પ્રયોગોથી ભાષાપારંપર્યની વિસ્મૃતિને લીધે શાસ્ત્રદુર્ગમ જરૂર થાય છે, છતાં ભાષાશાસ્ત્રીઓને માટે આરીત - એટલે કે પ્રાચીન પ્રયોગોનું પરિવર્તન કરવું - અણગમાકારક બનવાનો સંભવ જરૂર છે. પ્રાચીન યુગમાં આચાર્ય શ્રી અભયદેવસૂરિ આચાર્યશ્રી મલયગિરિઆદિએ દુર્ગમતાને કારણે પરિવર્તન જરૂર કર્યા છે, પરંતુ આજના ભાષાશાસ્ત્રની દષ્ટિએ આવું પરિવર્તન યોગ્ય છે કે નહિ? - એ વસ્તુ અમે ભાષાશાસ્ત્રીઓ ઉપર છોડીએ છીએ.
અમારી આrમસંશોઘનપદ્ધતિ જિનાગમોના સંશોધન અને સંપાદન વિષેની અમારી પદ્ધતિ કયા પ્રકારની છે? - એ જાણવાની દરેક વિદ્વાન અપેક્ષા રાખે છે. અમે અમારા સંશોધન-સંપાદમાં નીચેના છ મુદ્દા મુખ્યતયા સ્વીકાર્યા છે :૧. લિખિત પ્રતિઓનો ઉપયોગ ૨. ચૂર્ણિ, ટીકા, અવચૂરિ, ટિપ્પનક આદિનો ઉપયોગ ૩. આગમિક ઉદ્ધરણોનો ઉપયોગ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
