Book Title: Vibhakti Samvad
Author(s): Atmaramji Maharaj
Publisher: Lala Sitaram Jain
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034656/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta 211 89 774 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti-saMvAda DIX. lekhaka jainadharma- divAkara, jainAgama-ratnAkara, sAhityaratna, jaina-muni 1008 upAdhyAya zrIAtmArAmajI mahArAja paMjAbI prakAzaka lAlA sItArAma jaina pro0 pharma lAlA mallImala saMtalAla jaina ludhiyAnA prathamAvRtti 1000 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 1941 [ mUlya sadupayoga www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CID (244-41) mudraka- oma prakAza kapUra, zrIlakSmInArAyaNa presa jatanabara, bnaars| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ludhiyA suprasiddha cauka sadguNoM se Apa haMsamuga meM khUba laga hajAroM rupama ke sadasya skUla A karate rahe jAte the| caudha prakAza meM kA anusa ludhiyAna kiyA hu vatI deva utsAhita ludhiyAnA-nivAsI svargIya caudharI saMtalAlajI jaina parivAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat--www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citraparicaya ludhiyAnA nivAsI svargIya caudharI saMtalAla jI sAhaba suprasiddha caudharI mallImala jI ke suputra the / ApakA jIvana aneka sadguNoM se alaMkRta thaa| saralatA to ApakA vizeSa guNa thA / Apa haMsamukha aura mRdubhASI the| samAjasevA ko Apake hRdaya meM khUba lagana thii| Apane jIvanakAla meM samAjasevA ke lie hajAroM rupayoM kA dAna kiyaa| 625) dekara jainazAstramAlA lAhaura ke sadasya bane / ludhiyAnA kI jaina kanyApAThazAlA, jaina maoNDala skUla Adi saMsthAoM kA dAnarUpa jala se Apa sadA siJcana karate rahe / ludhiyAnA jaina birAdarI ke Apa AdhArastambha samajhe jAte the| __ caudharI sAhaba ke suyogya putra lAlA sItArAma, bAbU omaprakAza aura bAbU zyAmalAla dhArmika jIvana meM apane pUjya pitA kA anukaraNa kara rahe haiM / dharmotsAha ke kAraNa hI jaina birAdarI ludhiyAnA ne lAlA sItArAma jI ko birAdarI kA caudharI niyukta kiyA huA hai| svargIya caudharI jI kI dharmapatnI zrImatI bhAgyavatI devI apane suputroM ko dharma kAryoM ke lie sadA prerita aura utsAhita karatI rahatI haiN| pratyeka vyakti ko dAnAdi dharma kAryoM meM isa dhArmika parivAra kA anukaraNa karanA cAhie / ratnacandra jaina, ema. e., nyAyatIrtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyavAda lAlA sItArAma jaina proprAiTara pharma lAlA mallImala saMtalAla jaina ludhiyAnA apane svargIya pitA lAlA saMtalAla jI kI puNya-smRti meM isa pustaka kA prakAzana kara rahe haiN| lAlA sItArAma jI bhI apane pUjya pitA kA anukaraNa karate huye dharma-kAryoM meM bahuta utsAha dikhAte rahate haiN| Apa yuvaka hote huye bhI itane nipuNa haiM ki jaina birAdarI ke presiDenTa haiN| ApakI udAratA ke liye maiM ApakA dhanyavAda karatA huuN| ratnacandra jaina ema. e., nyAyatIrtha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda samvat 1994 veM kI bAta hai ki rAvalapiMDI kA cAturmAsa karake jIrA bhAye hue the| antakRtasUtra para TIkA likhane kA kArya samApta ho cukA thA aura koI vizeSa lekhanakArya sAmane na thaa| ___eka dina vicAra bhAyA ki vyAkaraNa kA viSaya bar3A hI gambhIra hai| hajAroM vidyArthI par3hate par3hate hatAza ho jAte haiM aura na idhara ke rahate haiM na udhara ke| paMcataMtra nAmaka prasiddha nItigrantha ke racayitA viSNuzarmA ne bhI 'dvAdazabhirvarSe yAkaraNaM zrUyate' likha kara vyAkaraNa kA kAThinya bahuta pahale se hI kathana kara diyA hai| jaba prAcIna kAla meM hI yaha hAla thA to Aja ke yuga kI kucha pUchiye hI nhiiN| vidyArthI vyAkaraNa se isa prakAra Dara kara bhAgate haiM, jaise siMha se mRg| vyAkaraNa meM bhI kAraka kA viSaya bar3A hI gahana hai| vibhaktiyoM kI ulajhana meM ulajhA humA vidyArthI hozohavAsa bhUla jAtA hai| vibhaktiyA~ kauna kauna sI haiM ? kauna kisa sadAharaNa meM prayukta hotI hai ? kauna kisa kI apavAda hai ? kauna kahA~ nitya hotI hai aura vikalpa kahA~ ? ityAdi praznoM ne vibhakti prakaraNa ko bahuta jaTila banA rakkhA hai| tabhI to paNDitavarga meM eka kahAvata cala rahI hai ki'kAraka bar3A kaThora kaNTha nahIM hove|' ataeva vicAra kiyA ki vibhakti prakaraNa ke sambandha meM kucha sarala bhaura sphuTa bhASA meM aisI pustaka likhanI cAhie, jisase vidyArthIvarga kI kaThinAiyA~ kama hoM aura ve vibhakti-sambandhI bhAvazyaka jJAna prApta kara skeN| isI vicAra kA pariNAma prastuta pustaka hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) vyAkaraNa kA viSaya kaThina hotA hai| kitanI hI saralatA ho, phira bhI kaThinatA avazya rahatI hI hai / tathApi jahA~ taka ho sakA, saralatA kI ora dhyAna rakkhA gayA hai| bhagavAn mahAvIra ke sAmane vibhaktiyoM kA pArasparika saMvAda kucha manoraMjakatA ko lie hue hai, jo kathA ke vAdavivAda ke DhaMga para hai / ataH par3hanevAle ko aruci nahIM utpanna hone detaa| jyoM-jyoM pAThaka Age bar3hatA jAtA hai, tyoM-tyoM usakI jijJAsAvRtti adhikAdhika tIvra hotI jAtI hai, aura vaha manoraMjana ke sAtha-sAtha vibhakti sambandhI jJAna bhI pA letA hai| prAraMbha se hI merI zraddhA zAkaTAyana vyAkaraNa para rahI hai| zAkaTAyana muni eka jainAcArya the, jo vyAkaraNazAstra ke diggaja vidvAn the| maharSi pANini ne bhI apanI aSTAdhyAyI meM 'laGaH zAkaTAyanasyaiva' 3 / 4 / 111 tathA 'vyolaghuprayatnataraH zAkaTAyanasya' // 3 // 18 ityAdi aneka sUtroM meM zAkaTAyanAcArya kA bar3e Adara ke sAtha ullekha kiyA hai| isake atirikta Rgveda aura yajurveda ke prAtizAkhya meM tathA yAskAcArya ke nirukta meM bhI zAkaTAyanAcArya kA nAma milatA hai| mahAbhASya meM bhI maharSi pataJjali ne 'uNAdayo bahulam' sUtra kI vyAkhyA meM yaha mAnA hai ki zAkaTAyanAcArya uNAdi ko dhAtuja mAnate haiM-'zAkaTAyana Aha dhAtujaM nAma iti / ' kahane kA bhAva yaha hai ki zAkaTAyana vyAkaraNa kAphI purAnA hai aura isakI bhAdhunika saMskRta vyAkaraNoM para kAphI gaharI chApa hai| astu, kucha prAcInatA ke nAte athavA anurAga ke nAte vibhakti saMvAda meM zAkaTAyana ko hI AdhAra-bhUmi banAyA hai / zAkaTAyana para bhI amoghavRtti, cintAmaNi, prakriyAsaMgraha, rUpa. siddhi bhAdi aneka TIkAe~ haiN| saralatA kI dRSTi se cintAmaNi TIkA adhika upayukta hai| ataH sUtroM ke ullekha ke samaya adhikatara cintAmaNi ko hI sAmane rakkhA hai| bahuta se sthaloM para anya TIkAoM kA bhI avalambana kiyA mayA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta pustaka kA yaha prayojana nahIM ki yaha Apako vibhakti sambandhI pUrNa jJAna karA de| pUrI jAnakArI ke lie to prAcIna saMskRta vyAkaraNoM kA adhyayana karanA hI Avazyaka hai| yahA~ to saMkSepa meM hI digdarzana karAyA gayA hai| ataH vibhaktisambandhI kucha aise aTapaTe vidhAnoM ko, jo bahuta hI kaThina tathA granthila haiM, chor3a diyA hai| yadi AvazyakatA huI aura bhaviSya meM pustaka adhika Adara se dekhI gaI to agale saMskaraNa meM unheM bhI sthAna de diyA jaaygaa| * eka prazna hai, jise spaSTa kara denA Avazyaka hai| vaha yaha ki pustaka meM bhagavAna mahAvIra kA campA padhAranA, aura vibhaktiyoM se vArtAlApa karanA, kahA~ taka ThIka hai ? aisA kahIM ullekha to nahIM miltaa| phira yaha nayI kalpanA kyoM? kalpanA nayI nahIM hai, bahuta purAnI hai| kisI bhI viSaya ko acchI taraha samajhAne ke lie kalpanA kA Azraya liyA jAtA hai aura isa prakAra ke adbhuta saMvAdoM kA AviSkAra kara liyA jAtA hai| jJAtAdharmakathAsUtra meM kUrma Adi ke udAharaNa aisI hI zailI se likhe gae haiN| ataeva samavAyAGga sUtra meM jJAtAdharmakathAsUtra kA vivaraNa karate hue likhA hai ki-'jJAtA meM donoM hI prakAra ke kathAnaka haiM, caritra aura kalpita / " isase siddha hai kisvayaM bhagavAn mahAvIra ne bhI rocakazailI ke lie kalpita kathAoM kA bhavalambana kiyA hai| bhanuyogadvArasUtra meM to bar3e vistAra ke sAtha isa sambandha meM carcA uThAI gaI hai| upamA ke cAra bheda batAte hue tRtIya bheda meM kalpita upamAoM kA ullekha bahuta acchI taraha kiyA hai| jijJAsuoM kI jAnakArI ke lie anuyogadvArAsUtra kA vaha samasta pATha yahA~ batA denA upayukta hai| . 1 te samAsao duvihA paNNattA, taMjahA-carittAya kappiyAya / -samavAyAMgadvAdazahAdhikAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ovammasaMkhA caumvihA paNNattA, taMjahA-asthi saMtayaM saMtaeNaM uvamijai / asthi saMtayaM asaMtaeNaM uvmiji| atthi asaMtayaM saMtaeNaM uvamijai / atthi asaMtayaM asaMtaeNaM uvamijai / tatya saMtayaM saMtaeNaM uvamijai, taMjahA-saMtA arihaMtA saMtaehiM puravarehi saMtaehi kavADehi, saMtaehiM vacchehiM uvamijjai / taMjahA puravarakavADavacchA, phalihabhuyA duMduhitthaNiyaghosA / sirivacchaMkiyavacchA, savve vi jiNA cauvvIsaM // saMtayaM asaMtaeNaM uvamijai, jahA-saMtAI neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM AyuAI asaMtaehiM paliovamasAgarovamehiM uvamijanti / asaMtayaM saMtaeNaM uvamijai, taMjahAparijUriyaperaMtaM calaMtabiTa paDantanicchIraM / pattaM va vasaNapattaM, kAlappattaM bhaNai gAhaM // jaha tumme taha amhe, tumhe'vi ya hohihA jahA amhe / appAhei paDataM. paMDuyapattaM kisalayANaM // Na vi asthi Navi a hohI, ullAvo kisala paMDupattANaM / uvamA khalu esa kayA bhaviyajaNavibohaNaTThAe // asaMtayaM asaMtaehiM uvamijai, jahA kharavisANaM tahA sasavisANaM / se taM ovmmsNkhaa| -anuyogadvAra, pramANadvAra 'mAgama sAhitya meM hI nahIM, pIche ke AcAryoM ne bhI isa zailI ko cAlU rakkhA aura manoraMjaka granthoM ke dvArA manoraMjana ke sAtha sAtha zikSA kA vistAra kiyaa| bhAcArya siddharSi kA upamitibhavaprapaMcakathA nAmaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * ( 5 ) vizAlakAya grantha isa zailI kA sabase bar3A camatkArI grantha hai / AcArya samantabhadra bhI AptamImAMsA meM isI zailI kI ora jhuke haiN| unhoMne to kalpanA ke kSetra meM bhagavAn kI ora kA prazna bhI pA liyA hai aura usI para samUcA graMtha likha gae haiM / astu, apanA yaha prayatna bhI usI dizA meM hone ke kAraNa kucha nayA nahIM hai| manoraMjana kI zailI ke lie yaha paddhati kalpita kI gaI hai / yaha pahalA hI prayAsa hai ki vyAkaraNa ko isa zailI para utArA gayA hai / saMbhava hai, isameM kucha bhrAntiyA~ raha gaI hoM / ataeva vidvAn sajjana pustaka ke sambandha meM jo bhI sUcanAe~ deMge, una para sAdara vicAra kiyA jAyagA tathA Avazyaka saMzodhana bhI kara diyA jAyagA / hA~, eka bAta aura kahanI hai / pustaka cAra varSaM se likhI par3I thI parantu isakA parimArjana na ho sakA thA / binA parimArjana ke mudraNa kA saubhAgya bhI na mila sakA / harSa hai ki mere suyogya ziSya paM0 zrIhemacandrajI tathA yU0 pI0 prAntIya pUjya zrI pRthvIcandrajI mahArAja ke suyogya ziSya kaviratna upAdhyAya zrI amaracandrajI ke satprayatna se parimArjana kA kArya bhI bar3e sundara DhaMga se ho gayA, eka prakAra se pustaka kA nayA saMskaraNa sA ho gayA / ataH ukta donoM vidvAn muniyoM kA sahayoga bhI prastuta pustaka ke sAtha sadhanyavAda sambaddha hai / isa pustaka ke prakAzana kA sampUrNa bhAra zrIratnacandrajI jaina ema0 e0, nyAyatIrtha ke Upara rahA hai| inake prayatna kA yaha suphala hai ki yaha pustikA isa sundara rUpa meM prakAzita ho rahI hai| ludhiyAnA bhAdrapada zuklA paJcamI 1995 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat } upAdhyAya AtmArAma www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti-saMvAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIraH sarvasurAsurendramahito vIraM budhAH saMzritAH ; vIreNAbhihataH svakarmanicayo vIrAya nityaM namaH / vIrAtIrthamidaM pravRttamatulaM vIrasya dhoraM tapo ; vIre zrIdhRtikIrtikAntinicayo he vIra ! bhadraM diza // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namotthuNaM samaNassa bhagavabho mahAvIrassa pUrvaraGga sAvana kA mahInA hai| AkAza meM cAroM ora ghanaghora ghaTAe~ umar3a rahI haiN| megha kI gambhIra garjanA se dasoM dizAe~ mukharita ho rahI hai| zItala, manda pavana ke jhoMke A rahe haiN| grISma Rtu meM sUrya ke pracaNDa tApa se uttapta bhUmi avicchinna jaladhArA ke dvArA zAnta ho cukI hai| prakRti-naTI varSA Rtu kA navIna paridhAna pahana kara vizva ke raGgamaJca para eka nayA khela khelane meM pravRtta hai! campA nagarI kA pUrNabhadra-udyAna Aja abhinava saundarya se suzobhita hai| pratyeka vRkSa apUrva zobhA ko dhAraNa kie hue hai| vaidyarAja megha ne jaladhArA se siMcana kara mAnoM vRkSoM kA kAyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda kalpa hI kara diyA hai| sthAna-sthAna para phulavAriyA~ khila rahI haiN| pavana phUloM kI madhura evaM hRdayagrAhI sugandha ko cAroM ora bikhera rahA hai| Amravana phaloM se lade hue haiN| jahA~ tahA~ mayUra masta hokara nRtya kara rahe haiM aura apane ati madhura kekArava ke dvArA pUrNabhadra vana ko pratidhvanita kara rahe haiN| vanazrI vanavihAra ke premI yAtriyoM ke lie pratyeka prakAra kA AkarSaNa sajAe virAja rahI hai| ahA kitanA mahAn Ananda hai ! jahA~ Upara AkAzaloka meM mahAmegha bhautika-amRta (jala) kI varSA kara rahA hai, vahA~ bhUtala para zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI AdhyAtmika dharmAmRta kI varSA kara rahe hai| bhagavAn ke samavasaraNa se Aja pUrNabhadra bhI apane pUrNabhadra nAma ko vAstavika rUpa meM caritArtha kara rahA hai| pUrNabhadra vana ke ThIka madhya bhAga meM azoka vRkSa hai / usake nIce vizAla sphaTika zilA par3I huI hai| usa para tapta svarNa-mUrti ke samAna bhagavAna mahAvIra padmAsana lagAe virAjamAna hai| mukha divya prabhAmaNDala se Alokita hai| bhagavAna mahAvIra ke hajAroM bhikSu pUrNabhadra vana meM idharaudhara vRkSoM ke nIce baiThe hue haiN| kitane hI Atma-samAdhi meM tallIna haiN| kitane hI svAdhyAya-dhyAna meM mana haiN| kitane hI dharmacarcA meM saMlagna haiN| kitane hI dharmopadeza dene meM vyasta haiN| kitane hI praznottara ke dvArA gUr3ha siddhAntoM kI samAlocanA meM dattacitta haiM, mAnoM pUrNabhadra vana kI bhUmi kA pratyeka kaNa tyAga aura tapasyA ke Aloka se jagamagA rahA hai| sphaTika zilA para virAjamAna bhagavAna mahAvIra ne ekAnta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvaraGga pAkara sAdhu tathA sAdhviyoM ko bulAyA aura kahA ki-"he Aryo ! Aja maiM tumheM vacana-vibhaktiyoM ke sambandha meM kucha jJAtavya bAteM batAnA cAhatA huuN| jaba taka manuSya vacana-vibhaktiyoM kA ThIka-ThIka jJAna nahIM kara letA taba taka vaha apanI bhASaNa zakti meM zabda-saundarya tathA bhAva-gambhIratA paidA nahIM kara sktaa| kabhI-kabhI to aisA bhI hotA hai ki vibhakti sambandhI ajJAnatA ke kAraNa vaktA aura zrotA donoM hI artha kA anartha bhI kara DAlate haiN| ataeva ahiMsA tathA satya ke upAsakoM kA kartavya hai ki ve vibhakti sambandhI jJAna avazya prApta kareM / astu, maiM isa sambandha meM jo kucha bhI kahU~ tuma use dhyAnapUrvaka suno|" sAdhu tathA sAdhviyoM ne bhagavAna ke zrImukha se jyoM hI yaha sunA tyoM hI saba ke saba harSa se praphullita ho ge| jisa prakAra megha kI garjanA sunakara mayUra nAca uThatA hai, usI prakAra una jijJAsuoM ke hRdaya bhI bhagavAna ke ukta vacana sunakara nAca utthe| sAdhu tathA sAdhviyoM ne bhagavAn ke caraNa-kamaloM meM vidhipUrvaka vandanA (namaskAra) kI, aura saba yathAsthAna sAvadhAna hokara baiTha gae / pratyeka ke mastiSka meM yahI eka kalpanA cakkara kATa rahI thI ki aba bhagavAn na jAne kaunasA abhinava jJAnopadeza sunAe~ge / vibhakti jJAna ke sambandha meM hameM na jAne kyA abhinava sandeza milegaa| jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra vacana-vibhaktiyoM kA varNana karane lage to sAta muni ekaeka vibhakti kA pakSa lekara bhagavAna se prArthanA karane lage-pahale merA varNana honA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda caahie|' sAtoM hI vibhaktiyA~ apane apane Agraha para sthita thIM, aura pratyeka apanA varNana hI sarva prathama karavAnA cAhatI thiiN| bhagavAn ne kahA ki Agraha kA koI kAraNa nahIM hai| saMsAra meM jo kucha bhI pUjA pratiSThA hai, vaha saba guNa kI hI hai| ataH tuma sAtoM hI eka eka karake apane guNa batalAo, apanI vizeSatA dikhlaao| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA vibhakti (kartA) bhagavAn kI AjJA pAkara sarva prathama prathamA vibhakti ne apanI vizeSatAe~ batalAnI zurU kIM / usane kahA - bhagavan ! mujha meM saba se adhika vizeSatAe~ haiM, ataH pahale merI vizeSatAe~ suna leM aura bAda meM jo kucha bhI nirNaya denA cAheM, deveM / bhagavan ! maiM saba vibhaktiyoM se bar3ha car3ha kara hU~ / vidvAn loga mujhe kartA kahate haiM / Apa jAnate hI haiM ki saMsAra meM kartA kA kitanA mahattva hai / maiM pUrNatayA svataMtra' hU~, mujhapara kisI kA bhI adhikAra nahIM / anya saba vibhaktiyA~ mere adhIna hai, maiM saba para zAsana karatI hU~ / I jitanA bhI sAhitya hai, maiM hI saba meM pramukha hU~ / gadya aura padya jitane bhI kAvya haiM, saba meM vidvAn loga mujhe hI sarva prathama DhU~r3hate haiM ki isameM kartA kauna hai ? jaba maiM unheM prApta ho jAtI 1 'svatantraH kartA' ' - zAkaTAyana prakriyAsaMgraha pR0 97 / mintette Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda hU~ to harSa kA pAra nahIM rhtaa| arthAvabodha kI saba kaThinAiyA~ hala ho jAtI haiN| pratyeka zabda kA nirdeza pahale kartA meM hI hotA hai| kartA hI saba viSayoM kA anubhava karanevAlA hai| merA Adeza hI sabako mAnya rakhanA hotA hai| mere binA anya saba kAraka zUnya se dRSTi-gocara hote haiN| kartA ke hone para hI anya saba kriyAe~ saphala ho sakatI haiN| yadi prAraMbha meM eka (1) kA aMka ho, tabhI anya zUnya vRddhi pAte haiM, saphala hote haiM, artha kA bodha karAte haiM, anyathA nhiiN| Apa dekhate hI haiM ki 10, 100, 1000, 10000 Adi aGkoM meM eka ke astitva se zUnya kisa prakAra mUlya bar3hA rahe haiN| yahI dazA merI hai| mere astitva se hI anya kriyAe~ mUlya pAtI haiN| tiGanta meM zapa' pratyaya kI bar3I mahattA hai| parantu Apa jAnate haiM, vaha bhI to mere hI artha kA bodha karAtA hai| yadi maiM na hU~ aura merA kartRtva svIkRta na kiyA jAya to phira zapa kahA~ lage ? dhAtuoM se bananevAle kRdanta zabdoM meM bhI maiM prabhutva rakhatI huuN| sAhitya meM sambodhana kA bahuta mahattva hai / sambodhana ke 2 kartari zap // 4 // 3 // 20 // dhAtoH kartari vartamAne zlele parataH madhye zap pratyayo bhavati / dhArayaH / 3 Amantrye // 113299 // AmantryamANe'rthe vartamAnAt zabdAdeka dvibahuSu svaujaso bhavanti / he devadatta ! he devadattau ! he devadattAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamA vibhakti (kartA) binA to vArtAlApa bhI nahIM ho sktaa| vaha sambodhana bhI to mujha meM hI prayukta hotA hai| sambodhana hone kA gaurava Aja taka kisI bhI anya dvitIyAdi vibhakti ko nahIM milaa| saMskRta sAhitya meM tIna vacana hote haiM-ekavacana, dvivacana aura bhuvcn| sarva prathama vyAkaraNa meM tInoM vacana prathamA vibhakti meM hI lagAe jAte haiN| su, au, jas pratyaya prApta karane kA gaurava mujhe hI milA hai| ____ bhagavan ! mere rUpa bhI kitane manohara hote haiN| dharma zabda ko hI liijie| jaba vaiyAkaraNa 'dharmaH dharmI dharmAH, sukhayati sukhayataH sukhayanti' vAkya kA prayoga karate haiM vaba kitanA madhura sandeza prApta hotA hai| jinarAja ! Apane apane zrImukha se trividhaM dharma kA upadeza diyA hai,-'darzana, jJAna, cAritra / mokSa kA vAstavika mArga yahI trividha dharma hai|' mujhe harSa hai ki Apane trividha dharma kA upadeza karate hue merA hI upayoga kiyA hai| vyAkaraNa ke sAtha jaba Apa dharmopadeza kA samanvaya karate haiM, to ThIka artha nikala .4 ekadvibau // 1 // 3 // 9 // ekatvAdisaMkhye'rthe vartamAnAcchabdAyathAsaMkhyamekadvibahuSu su au jas pratyayA bhavanti / puruSaH / puruSo / puruSAH / 5 nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na hu~ti crnngunnaa| aguNissa nasthi mokkho, nasthi bhamokkhassa nibvANaM // 30 // -uttarAdhyayana adhya0 2 / 8 / tivihA bhArAhaNA paNNattA, taMjahA-nANArAhaNA, dasaNArAhaNA, crittaaraahnnaa| bhaga0 za08010 suu0355|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda AtA hai ki samyagdarzanarUpa dharma sukha denevAlA hai, phira samyagjJAnarUpa dharma sukha denevAlA hai / phira samyak cAritrarUpa dharma sukha denevAlA hai / / jaba tInoM dharma ekatra ho jAte haiM taba AtmA ko pUrNatayA ajara amara sukha kI prApti hotI hai / isIlie to vaiyAkaraNa kahate haiM ki - 'dharmAH sukhayanti / ' bhagavan ! eka bAta aura bhI hai / zabdoM ke yoga meM arthAt sambandha meM sabase pahale maiMne hI zabdoM kA nirdeza kiyA hai / mere binA zabdoM kI gati nahIM / pratyeka kriyA kA AvirbhAva mere hI udyoga se hotA hai / zubhAzubha karmoM kA utpAdaka bhI maiM hI hU~ kyoMki maiM kartA huuN| merI pradhAnatA ke Age saba kAraka natamastaka ho jAte haiM / ataH prabho ! sarva prathama mere hI sambandha meM kahane kI kRpA kareM ! 8 6 yoge // 13 // 93 // yadita UrdhvamupakrAmayiSyAmaH tatsanniyoge bhavati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vibhakti ( karma ) prathamA vibhakti jaba apanA vaktavya samApta kara cukI aura apanI zreSThatA batA cukI, taba dvitIyA vibhakti ne prabhu ke caraNoM meM apanA nivedana karanA AraMbha kiyA / I bhagavan ! maiM dvitIyA vibhakti hU~ / merA gaurava kisI bhI 'prakAra kama nahIM / karma kI adhiSThAtrI maiM huuN| kartA mere hI adhIna rahatA hai / maiMne kartA ko Abaddha kiyA huA hai / yadi maiM kartA ke samIpa na rahU~ to kartA sarvathA avIrya' ho jAtA hai / kriyA kI apekSA se hI kartA savIrya hai / I nAtha ! prathamA vibhakti ne jo apane kartRtva kA guNagAna kiyA hai, vaha saba vyartha hai / mere binA to kartA zUnyavat hai / 7 je te selesI paDivaNNayA te NaM haDivIrieNaM sIriyA, karaNavIripUrNa ajIriyA / bhaga0 za0 140 8 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vibhakti saMvAda vaha kisI bhI kriyA meM saphalatA nahIM prApta kara sakatA / merA prabhutva to kartA ko bhI mAnanA par3atA hai / 1 saMsAra kI jo kucha bhI yaha racanA naz2ara A rahI hai, saba merI hI hai / merA astitva pratyeka caitanya para pratibimbita ho rahA hai / bhagavan ! ApakA yaha vizvavimohana aizvarya aura paropakAra bhI to mere hI dvArA hai / yaha saba kucha vaibhava nAma-karma kI zubha prakRtiyoM ke udaya se hai aura karma kA adhiSThAtRtva, Apa jAnate hI haiM, mujhe hI milA huA hai / karma ke bodhaka tIna pratyaya haiM-- 'am, auTa aura zas / ' ye tInoM pratyaya mujha meM hI lagate haiM / saMskRta Adi bhASAoM meM ukta tInoM vacanoM kA kitanA mahAn gaurava hai yaha kisI se chipA huA nahIM hai / mere rUpa bhI kitane sundara tathA bhAvapUrNa haiM- dharmam, dharmoM, dharmAn / ukta tInoM rUpa kartA ko zikSA dete haiM ki - he karta: ! yadi tU sukhI bananA cAhatA hai to darzana, jJAna aura cAritra rUpa trividha dharma kA samyaktayA AcaraNa kara / anyathA tU saMsAra aTavI se kisI taraha bhI pAra na ho sakegA / bhagavan ! merA kSetra bahuta vizAla hai / hA dhik, samayA, " 8 karmaNi // 1 / 3 / 105 // " kriyate iti karma tannirvartya vikAryaM prApyaM tasminnapradhAne'rthe vartamAnAdamauTzaso bhavanti / 9 hA dhika samayA - nikaSoparyaparyadhyadhyadho'dho'tyantarAntareNa tasparyabhisarvomayaizvApradhAne'mazas // 1 / 3 / 100 // hAdhigAdibhistasantaizca paryAdibhiravyayairyoge'pradhAne'rthe vartamAnAdeka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vibhakti (karma) 11 nikaSA, uparyupari, adhyadhi, adho'dhaH, ati, antarA, antareNa, paritaH, abhitaH, sarvataH, ubhayataH Adi zabdoM ke yoga meM bhI maiM hI (dvitIyA) hotI huuN| inake sAtha merA nairantaye sambandha hai| hetu" Adi arthoM meM bhI anu ke yoga meM merA pUrNa adhikAra hai| arthAt hetu-kAraNa ke dyotya hone para anu upasarga ke sAtha maiM hotI huuN| ___ anu" aura upa upasargoM ke yoga meM utkRSTa artha meM vartamAna zabda se bhI maiM huA karatI huuN| dvibahuSu amauTzasaH pratyayA bhavanti / hA devadattaM vardhate vyAdhiH / dhig devadattamayazaH pravRddham / samayA parvataM ndii| nikaSA parvataM vanam / uparyupari prAmaM praamaaH| adho'dho narakaM narakAH / ati vRddhantu kurUn mahadbalam / antarA niSadhaM nIlaM ca videhAH / antareNa nIlaM niSadhaM ca videhAH / antareNa puruSakAra na kiJcit / parito prAma, sarvato prAmaM, ubhayato prAma vanAni / apradhAna iti kim ? pradhAne na bhavati / cakAro'nuktasamuccayArthaH / 'bubhukSitaM na pratibhAti kiMcit / ' 10 TArthe'nunA // 113 / 103 / hetvAdi TArthaH tasminnanu ityanena yoge'pradhAne'rthe ekadvibahuSu amauTzaso bhavanti / zAntipaTTakaprasaraNamanu prAvarSat parjanyaH / tena hetunetyarthaH / nadImanuvasitA senaa| utkRSTe'nUpena // 13 // 104 // anu upa ityetAbhyAM yukte'pradhAne utkRSTe'dhike'rthe vartamAnAdekadvibahuSu amauzaso bhavanti / anu zAkaTAyanaM vaiyaakrnnaaH| upa vizeSavAdinaM kavayaH / tasmAdDInA ityarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda smRtyarthaka" smarati aura adhyeti dhAtuoM ke tathA dayate aura ISTe dhAtuoM ke yoga meM bhI maiM ho jAtI huuN| sAtha hI merI itanI udAratA hai ki maiM apanA sthAna SaSThI ko bhI de detI hU~ / bhagavan ! maiM apane viSaya karma taka hI sImita nahIM hU~ / merI daur3a bahuta dUra taka hai / AdhAra, jo sAtavIM vibhakti hai, vaha bhI merA upAsaka hai / arthAt kabhI kabhI maiM AdhAra meM bhI prayukta ho jAtI hU~ / kaba ? adhi" upasarga pUrvaka zIGa, sthA aura As dhAtu kA AdhAra bhI karma meM badala jAtA hai / tathA anu", upa, adhi, AGa, upasargapUrvaka vanati kA AdhAra bhI karma hI hotA hai / jinezvara deva ! saMsAra meM kAla aura mArga kI vyApti hI zreSTha mAnI jAtI hai| binA vyApti-nairantarya ke koI bhI kArya 12 12 smRtyarthadayIzAM karma // 1|3|111 // smaraNArthAnAM dhAtUnAM dayiterITezva yatkarma tatkarma vA bhavati / mAtuH smarati, mAtaraM smarati / mAturadhyeti, mAtaramadhyeti / sarpirdayate, sarpiSo dayate / lokAnAmISTe, lokAnISTe / 13 zIGa sthAso'dherAdhAraH // 1 / 3 / 122 // adhipUrvANAM zI sthA As ityeteSAM ya AdhAraH kriyAzrayasya kartuH karmaNo vA dhAraNAt adhikaraNaM tat karma bhavati / grAmamadhizete / prAmamadhitiSThati / prAmamadhyAste / adheriti kim ? prAme zete / parvate tiSThati / nadyAmAste / 14 vaso'nUpAbhyAGaH // 1 / 3 / 123 // anu upa adhi Ab ityetatpUrvasya vasaterya AdhAraH tatkarma bhavati / grAmamanuvasati / prAmamupavasati / prAmamadhivasati / prAmamAvasati / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyA vibhakti (karma) siddha nahIM hotaa| harSa hai ki kAla aura mArga" kI vyApti meM-nirantaratA meM bhI merA hI prayoga kiyA jAtA hai / bhagavan ! prathamA vibhakti ne jo apane kartRtva kA guNa gAna kiyA hai, vaha bhI vyartha hai| mere samakSa kartA kI bhI koI pratiSThA nahIM / maiM to. kartA ko bhI kama meM badala DAlatI huuN| bAta yaha hai ki akarmaka dhAtuoM kA, gamanArthaka, jJAnArthaka aura bhojanArthaka dhAtuoM kA, zabdakarmaka dhAtuoM kA, dRz dhAtu kA kartA preraNA meM Akara karma bana jAtA hai / 15 kAlAdhvanoAptau // 1 // 3 // 126 // kAle adhvani cApradhAne vartamAnAd vyAptau amauTzaso bhavanti / mAsaM guddaapuupaaH| maasmdhiite| krozaM kuTilA ndii| vyAptAviti . kim ? mAse'dhIte / mAsasyAdhIte / koze'dhIte / kroshsyaadhiite| . 16 nityAkarmakagamijJAdyarthazabdakarmadRzo'khAdAdikrandazabdAyahvaH // 1 / 3 / 118 // nityamakarmakebhyaH gamerjAnAteradezvArthoM yeSAM tebhyaH zabdakarmabhyaH zabdanakriyebhyaH zabdArthebhyaH dRzityetasmAca dhAtoryo Nistasya karma nityaM karma bhavati khAdAdi kranda zabdAyahva ityetAn varjayitvA / bhAsayati devadattam / zAyayati devadattam / gamayati mANavakaM prAmam / yApayati mANavakaM prAmam / jJApayati mANavakaM dharmam / bodhayati mANavakaM dhrmm| bhojayati mANavakamodanam / Azayati maannvkmodnm| zabdanakriyebhyaHvilApayati devadattaM putram / AbhASapati devadattaM gurum / zabdAryebhyaHzrAvayati devadattaM zAstram / upalambhayati devadattaM vidyAm / dRz-darzayati rUpatarka kArSApaNam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vibhakti saMvAda dInabandho! Apa sarvajJa haiM, Apa se kyA chipA huA hai ? phira bhI maiMne apanI jo vizeSatAe~ thIM; Apake sAmane nivedana kara dI haiN| ataH prabho! aba to Apa saba se pahale mere hI sambandha meM apanI sumadhura vANI kA prakAza kreN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA vibhakti (karaNa) jaba dvitIyA vibhakti apanA vaktavya samApta kara cukI aura apanI prazaMsA ke gIta gA cukI taba tRtIyA vibhakti ne prabhu ke caraNa kamaloM meM namaskAra kara unakI sevA meM apanA yaha nivedana kiyA / bhagavan ! apane mukha se apanI prazaMsA karanA sabhyatA nahIM hai| dvitIyA vibhakti ne vyartha hI apanI DIMga hA~kI hai / maiM isa prakAra apanI asabhyatA pragaTa nahIM karanA cAhatI / hA~, merI jo vizeSatAe~ haiM, ve Apa ke samakSa rakhatI huuN| sarvajJa deva ! maiM karaNa huuN| karaNa kA artha hotA hai'kriyate'nena tatkaraNam' jisase kArya kiyA jAya vaha karaNa hai| kartA kI pratyeka kriyA meM maiM hI sahAyaka banatI huuN| yadi maiM na hoU~ to kartA kucha bhI nahIM kara sktaa| mere dvArA hI kartA karma kI niSpatti karatA hai| 'takSakaH kuThAreNa kASThaM chinatti'-kyA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 vibhakti saMvAda kabhI Aja taka kisI ne binA kuThAra ke bar3haI dvArA kASTha meM chidi-kriyA dekhI hai ? kabhI nahIM / ataH maiM saba se mahAn hU~ / karaNa meM hI nahIM, maiM hetu meM bhI calatI hU~ / phalasAdhana yogya padArtha hetu hotA hai | vyAkaraNa meM hetu kA bahuta mAna hai / dhanena kulam, vidyayA yazaH ityAdi lAkhoM prayoga hetu ke bane hue haiN| astu, suprasiddha hetu prayogoM meM bhI merA hI prayoga kiyA jAtA hai / karaNa aura hetu hI nahIM, kartA meM bhI merA prayoga hotA hai / prathamA vibhakti ne kartA para jo eka mAtra apanA hI adhikAra batalAyA hai, vaha asatya hai / kartA aura karma do vastu haiM / jaba kartA mukhya hotA hai taba kartA meM prathamA vibhakti aura karma meM dvitIyA vibhakti hotI hai / aura jaba kartA gauNa hotA hai, taba kartA meM tRtIyA vibhakti aura karma meM prathamA vibhakti ho jAtI hai / gurudeva ! dekhA merA pramukha ! jaba maiM kartA para apanA adhikAra kara letI hU~ to prathamA ko apanA sthAna chor3anA par3atA hai aura karma kA Azraya lenA hotA hai, jaise ki 'jinadattena bhojanaM kRtam' Adi prayogoM meM / karaNa, hetu aura kartA hI nahIM, maiM itthaMbhUta lakSaNa meM bhI rahatI hU~ / itthaMbhUtalakSaNa kA lakSaNa hai-- imaM kaJcit prakAra mApanaH itthaMbhUtaH, sa lakSyate yena taditthaMbhUtalakSaNam / ' jo kisI prakAra ko - vizeSaNa ko prata ho, vaha itthaMbhUva hotA hai / itthaMbhUta jisase lakSita ho, vaha itthaMbhUta lakSaNa hai| jaise ki - 'kamaNDalubA chAtramadrAkSIt ' isa prayoga meM chAtra itthaMbhUta hai, aura vaha kamaNDalu se lakSita hai, ataH kamaNDalu huA itthaMbhUtalakSaNa / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyA vibhakti (karaNa) bhagavan ! Apake pAsa adhika kucha kahanA mUrkhatA hai| Apa to jJAna ke sAkSAt sUrya haiN| saMkSepa meM kahanA itanA hI hai ki karaNa, hetu, kartA aura itthaMbhUtalakSaNa meM maiM ( tRtIyA) prayukta hotI huuN| ___ AtmA kI pavitratA ke lie saMsAra bahuta utkaNThita hai parantu vaha mile kaise ? jaba mana se, vacana se aura kAya se satkarmoM kA AcaraNa kiyA jAya / astu, manasA, vacasA, kAyena meM dekhie maiM hI Atmazuddhi karane kA sAmarthya rakhatI huuN| __ AtmA kA bhAna honA bar3A kaThina hai| bar3e bar3e maharSi loga AtmA ko mere dvArA hI dekhate haiN| jJAna ke sAtha maiM saMyukta hotI hU~ to AtmAkA darzana ho jAtA hai| tabhI to kahA hai'jJAnena AtmA lakSyate, cakSuSA pazyati tathA manasA jAnAti' Adi prayoga bhI yahI sUcita karate haiM ki yAvanmAtra padArthoM kA bodha mere dvArA hI hotA hai| A~kha se dekhatA hai, manase jAnatA hai-isa prakAra A~kha aura mana meM, jinase ki jAnA jAtA hai, maiM hI (tRtIyA) to huuN| 17 hetukartRkaraNetthaMbhUtalakSaNe // 13 // 128 // / phalasAdhanayogyaH padArthoM hetuH / yaH karoti sa kartA / yena kriyate tatkaraNam / imaM kazcit prakAramApannaH itthaMbhUtaH, sa lakSyate yena taditthaMbhUtalakSaNam / etasmin viSaye vartamAnAt TAbhyAMbhiso bhavanti / hetodhanena kulam / vidyayA yazaH / kartari-devadattena kRtam / jinadattena bhuktam / karaNe-dAtreNa lunAti / parazunA chinatti / ityaMbhUtalakSaNe-api bhavAn kamaNDalunA chAtramadrAkSIt ? api ca bhavAnavadAtena varNena kumArI maikSiSTa ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda itanA hI nahIM, maiM kartA ke sAtha pA~ca indriya, pA~ca zarIra, tIna yoga ityAdi meM karaNarUpa se rahatI huuN| mere binA kartA kucha bhI nahIM kara sakatA / na vaha saMsAra meM hI vijaya prApta kara sakatA hai aura na dhArmika kriyAoM ko karake Atma-vikAsa hI kara sakatA hai| __mere rUpa bhI bar3e manohara aura prabhAvazAlI haiM, jaise ki dharmeNa dharmAbhyAm dharmaH sukhaM lbhyte| ukta rUpa kartA ko zikSA de rahe haiM ki he kartaH, eka dharma se sukha milatA hai, do dharmoM se sukha milatA hai, bahuta dharmoM se sukha milatA hai| arthAt samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra rUpa dharmoM ke dvArA AtmA pUrNatayA pavitra ho jAtI hai| ataH siddha huA ki AtmavikAsa karane meM, jIvana ko pUrNa sukhamaya banAne meM karaNa kartA kA atIva sahAyaka hai| bhagavan ! dUra kyoM jAyA jAya ? Apake hI AgamoM meM mere guNagAna gAe haiN| 'saMjameNaM", tapasA appANaM bhAvemANe viharaI' isa Agama vAkya meM bhI karaNa hI mukhya mAnA gayA hai| ukta vAkya meM saMyama aura tapa karaNa haiM, AtmA karma hai aura bhAvemANe vyakti kartA hai| ___ Agama meM eka aura bhI vilakSaNa vidhAna AyA hai / vaha bhI mere hI sambandha meM hai| vahA~ likhA hai ki-'jJAna se bhAva 18 aupapAtikasUtra samavasaraNa aura bhagavatIsUtra prathama zataka / 19. nANeNa jANai bhAve daMsaNeNa ya saddhaha ( he ) / caritteNa nigihAi, taveNa parisujmada // uttarA0 adhya0 28 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 tRtIyA vibhakti (karaNa) jAne jAte haiM, darzana se zuddhi hotI hai, cAritra se indriyanigraha kiyA jAtA hai, aura tapa se antarAtmA pUrNatayA parizuddha ho jAtI hai|' hara koI jAna sakatA hai ki merI ( karaNa kI ) kitanI bar3I mahimA hai / maiM kitanI sundara vizeSatA rakhatI huuN| ___ karaNa mAtra meM hI maiM sImita hU~, yaha bAta nhiiN| maiM anya sthaloM meM bhI bar3e Adara kA sthAna pAe hue huuN| jaise ki siddhi arthAt kriyAniSpatti dyotya hone para kAlavAcI aura mArgavAcI zabda se bhI vyApti meM TA, bhyAm , bhis pratyaya hote haiN| sahArtha"se yukta artha meM vartamAna zabda se bhI TA bhyAma bhis pratyaya hote haiN| sahAtha ke do artha haiM--tulyayoga aura vidyamAna / prasita", avabaddha aura utsuka zabdoM se yukta AdhAra meM bhI vikalpa se tRtIyA vibhakti hotI hai| 20. TAbhyAMmissiddhau // 3127 // siddhau kriyAniSpattau yotyAyo kAlavAcino'dhvadhAcinazca zabdAt vyAptI ekadvibahuSu TA bhyAm bhis ityete yathAsaMkhyaM pratyayAH bhavanti / mAsena, mAsAbhyAm , mAsaiH jyotiSamadhItam / yojanena, yojanAbhyAm , yojanaiH vaidyamadhItam / 21 sahArthena // 1 // 3129 // sahArthastulyayogo vidyamAnazca, tena yukte'rthe vartamAnAt TAbhyAMbhiso bhavanti / putreNa saha sthUlaH / sahaiva dazabhiH putrairbhAra vahati gardabhI / 22 prasitAvabaddhotsukaiH // 1 / 3 / 132 // prasitAdibhiyukta AdhAre TAbhyAMbhiso vA bhavanti / kezaiH prasitaH, kezeSu vA prsitH| kezairavabaddhaH, kezeSu avabaddhaH / kezairutsukaH, keshessuutsukH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vibhakti saMvAda 23 kAla meM vartamAna nakSatravAcI zabda se bhI AdhAra meM tRtIyA vibhakti vikalpa se ho jAtI hai / 14 asmRti meM vartamAna sam upasargapUrvaka jAnAti dhAtu ke karma meM bhI vikalpa se tRtIyA vibhakti hotI hai / jisa akSi tathA pAda Adi arthoM ke kANatva, khaMjatva Adi prakAroM se, vizeSoM se, devadatta Adi kI AkhyA bane, usameM bhI tRtIyA vibhakti hotI hai / dInabandho ! Apake samakSa kucha bhI asatya kahanA pApa hai / ataH maiMne satyarUpa se apanI jo bhI vizeSatAe~ thIM, ApakI sevA meM pragaTa kara dI haiM / merA kSetra bahuta vizAla hai / saMsAra meM jitanI bhI kriyAe~ haiM, saba meM merA upayoga hotA hai / ataH sarva prathama mere hI sambandha meM varNana karane ko kRpA kareM / 23 kAle bhAdvAdhAre 1 / 3 / 131 / kAle vartamAnAnnakSatravAcinaH zabdAdAdhAre TAbhyAMbhiso vA bhavanti / puSyeNa pAyasamaznIyAt puSye pAyasamaznIyAt / , 24 samo jJo'smRtau cApye // 1 / 3 / 133 // saMpUrvasya jAnAterasmRtau vartamAnasya yadApyaM prApyaM karma tatrAbhyAm bhiso vA bhavanti / mAtrA saMjAnIte, mAtaraM saMjAnIte / asmRtAviti kim ? mAtaraM saMjAnAti, mAtuH saMjAnAti / smaratItyarthaH / 25 yadbhedaistadvadAkhyA // 1 / 3 / 130 // yasya bhedinaH prakAravato'rthasya medaiH prakAraiH viziSTaiH tadvataH tatprakAravadarthakasya AkhyA bhavati / tataH TA bhyAm bhiso bhavanti / akSNA kANaH / pAdena khajaH / prakRtyA darzanIyaH / jAtyA brAhmaNaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthI vibhakti ( sampradAna) tRtIyA vibhakti ne apanA vaktavya samApta kiyA to caturthI vibhakti prabhu ke caraNoM meM upasthita huii| usane vinaya ke sAtha vandanA kI aura apanI vizeSatAe~ kahanI zurU kii| . ___bhagavan ! kartA, karma karaNa kI kyA mahattA hai ? mere binA to ye akele kucha bhI nahIM kara sakate / pratyeka kriyA meM maiM sahAyaka hotI hU~, tabhI kArya siddhi hotI hai / sampradAna merA nAma hai| Apa jAnate hI haiM ki sampradAna kI mAnava-saMsAra meM kitanI bar3I pratiSThA hai| sampradAna ke dvArA hI saMsAra meM paropakAra hotA hai / sampradAna ke dvArA hI AtmA apanA kalyANa kara sakatI hai| mere pratyaya bar3e hI manohara haiN| ye Pun 26 ubhyAMbhyas // 1 / / 135 // deyairApye pradhAne'rthe vartamAnAdekadvibahuSu yathAsaMkhyaM bhyAm bhyas pratyayA bhavanti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda bhyas / ye pratyaya Aja taka kisI aura vibhakti ko nahIM lge| kitane vaphAdAra haiM, ye mere ! merA rUpa-saundarya bhI kucha kama nahIM hai| 'dharmAya, dharmAbhyAm , dharmebhyaH dhanaM dadAti' vAkya meM kitanA sundara upadeza mere rUpa de rahe haiN| eka dharma ke lie dhana detA hai, do dharmoM ke lie dhana detA hai, saba dharmoM ke lie dhana detA hai-arthAt dhArmika saMsthAoM meM dhana vitIrNa karane se ukta tInoM dharmoMkI yathAyogya prApti ho sakatI hai| ___kartA kA karma mere lie hI to hai| 'devadattaH upAdhyAyAya gAM dadAti'-isa vAkya meM upAdhyAya sampradAna hai, gau karma hai, devadatta kartA hai| yahA~ devadatta kartA kA karma gau upAdhyAyarUpa sampradAna ke lie hai / isake atirikta devadattAya kanyAM prayacchati. rAjJe daNDaM vitarati, chAtrAya capeTAM dadAti ityAdi prayogoM se yaha bhalIbhA~ti siddha ho jAtA hai ki sampradAnakAraka dvArA hI kartAkA karma saphala ho sakatA hai| satpuruSoM kA pratyeka kArya upakAra ke lie, jJAna ke lie, mokSa ke lie hotA hai| ataH upakArAya, jJAnAya, mokSAya meM bhI merI hI upAsanA ho rahI hai| bhagavan ! pratikramaNa meM jahA~ Apa jaise mahApuruSoM ko namaskAra kiyA jAtA hai, vahA~ bhIto maiM hI huuN| 'namotthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM' meM arhanta bhagavAn bhI sampradAna bana gae haiM / maiMne apanI udAratA se prAkRta bhASA meM apanA sthAna SaSThI ko de 27 AvazyakasUtragata zakrastava kA paatth| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthI vibhakti (sampradAna) diyA hai parantu merA sampradAnarUpa artha phira bhI surakSita hai / ahA, kitanA Ananda hai ! merI kitanI mahattA hai jo kartA bhI mujhe namaskAra karatA haiN| zaktArthaka , vaSaT , namaH, svasti, svAhA, svadhA aura hita ke yoga meM bhI merA hI adhikAra hai| bhadrAdyarthaka zabdoM ke tathA hita zabda ke yoga meM apradhAna artha meM vartamAna zabdase AzIrvAda viSaya meM bhI maiM hI huA karatI huuN| AzIrvAda kA kitanA sundara kArya hai ! usake sampAdana kA zreya bhI mujhe ho hai| maiM apanI udAratA se ukta zabdoM ke yoga meM SaSThI ko bhI sthAna de detI huuN| 28 zaktArthavaSaDnamaHsvastisvAhAsvadhAhitaiH // 1 // 3 // 142 // zaktArtheSaDAdibhizca yoge'pradhAne'theM vartamAnAd DebhyAMbhyaso bhavanti / zaktaH zaknoti, prabhuH prabhavati jinadatto devadattAya / alaM mallo mallAya / vaSaDagnaye / namo'rhadbhyaH / svasti prajAbhyaH / indrAya svAhA / svadhA pitRbhyaH / AturAya hitam / 29 bhadrAyujyakSemasukhArthahitArthahitairAziSi // // 3 // 14 // bhadrAdyarthaihitazabdena ca yoge'pradhAne'rthe vartamAnAdAzIviSaye ubhyAMbhyaso bhavanti vA / bhadramastu jinazAsanAya / bhadramastu jinazAsanasya / evaM bhadraM kalyANaM AyuSyaM dIrghamAyuH cirajIvitamastu devadattAya devadattasya vA / kSemaM kuzalaM nirAmayaM bhUyAt saMghAya saMghasya vaa| sukha zarma zaM bhavatAt prajAbhyaH prajAnAm vA / arthaH prayojanaM kArya jAyatAm dUtAya dUtasya vaa| hitaM pathyaM bhUyAt jinadattAya jinadattasya vaa| hitagrahaNamAziSi pakSe SaSThyartham / astyevottareNa cturthii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vibhakti saMvAda vuNaM pratyayAnta sthAnI ke karma meM vartamAna zabda se caturthI vibhakti hotI hai| sthAnI kA kyA artha hai ? jisakA artha pratIta ho para prayoga nahIM; vaha sthAnI hotA hai| __ krodhAdyarthaka dhAtuoM ke yoga meM jisake prati kopa ho, usa apradhAna artha meM vartamAna zabda se caturthI vibhakti hotI hai| spRha dhAtu ke karma meM vartamAna zabda se caturthI vibhakti hotI hai / vikalpa se karma ko bhI sthAna mila jAtA hai / manyate dhAtu jaba avajJA artha meM prayukta hotI hai to usake 30 sthAnivuNaH // 13 // 136 // yasyArthaH pratIyate na ca prayogaH sa sthAnI / kriyAyAM tadarthAyAM vuNa laTa ca iti vuNo vihitastadantasya sthAnino dhAtorApye karmaNi bhyAMbhyaso bhavanti / edhebhyo vrajati / pAkAya vrajati / sthAnIti kim ? edhAnAhArako vrajati / pArka kArako vrajati / 31 kruduheAsUyArthairya prati kopo na ca karma // 1 / 3 / 137 // amarSakRt krodhH| apacikIrSA drohaH / akSamA IrSyA / guNeSu doSAviSkaraNamasUyA / etadardhAtubhiryoge yaM prati kopastasmin vartamAnAd che. bhyAMbhyaso bhavanti ca tatkarma bhavati / devadattAya krudhyati / jinadattAya kupyati / devadattAya druhyati / devadattAya Iya'ti / devadattAyAsUyati / 32 spRhervA // 3 // 139 // spRherdhAtoH karmaNi vartamAnAccaturthI bhavati / dharmAya spRhayati, dharma spRhyti| 33 manyasyAkAkAdiSu yato'vajJA // 1233140 // yasmAdavajJA anyasya vijJAyate tasmin kAkAdivarjite manyaterApye karmaNi bhyAbhyaso bhavanti vA / na tvA tRNAya manye, na tvA tRNaM manye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthI vibhakti (sampradAna) karma meM vartamAna zabda se caturthI vibhakti hotI haiM / vikalpa karma bhI prayukta ho jAtA hai| 34 25 jisake lie koI cIz2a ho usameM bhI caturthI vibhakti hotI hai / 'rathAya dAru' isa prayoga meM dAru-lakar3I ratha ke lie hai, ataH ratha meM caturthI hai / prati aura AG upasargapUrvaka zRNoti se yukta abhyarthaka meM vartamAna zabda se bhI caturthI hotI hai / 36 prati" aura anu upasargapUrvaka ga ( zabde ) dhAtu se yukta AkhyAtR meM vartamAna zabda se bhI caturthI hI hotI hai / > navAzune manye na tvA zvAnaM manye / tRNAderapi nikRSTaM manye ityavajAnAti / akAkAdiSviti kim ? na tvA kAkaM ghUkaM zRgAlaM manye / 34 yadartham // 1 / 3 / 150 / / yatprayojanaM kiMcid vivakSyate tasminnarthe vartamAnAd GebhyAMbhyaso - bhavanti / rathAya dAru | kuNDalAya hiraNyam | 35 pratyAGaH zruvAbhyarthaMke // 1 / 3 / 144 // prati AG ityetAbhyAM pareNa zRNotinA yukte'bhyarthake vartamAnAd yAMbhyo bhavanti / devadattAya pratizRNoti / jinadattAya pratizRNoti abhyupagacchatItyarthaH / 36 pratyanorgRNAkhyAtari // 13 // 144 // pratyanu ityetAbhyAM pareNa gR zabda ityanena yukte AkhyAtari vartamAnAd Debhyabhyaso bhavanti / upAdhyAyAya pratigRNAti, anugRNAti / upAdhyAye . -noktamanubravIti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda 39 ghAdi dhAtuoM se yukta prayojya artha meM vartamAna zabda se caturthI hotI hai / 26 rucyarthaka" dhAtuoM se yukta preya meM, klRpyarthaka dhAtuoM se yukta vikAra meM aura dhArI se yukta uttamarNa meM vartamAna zabda se bhI caturthI vibhakti hotI hai / saMsAra meM jitane bhI utpAta " hote haiM, una saba kI jJApikA maiM hI huuN| merA kitanA paropakAra hai, maiM pahale hI utpAtoM ke sambandha meM qhatare kI ghaMTI bajA detI hU~ / yadi maiM na hoU~ to bhaviSya meM honevAle utpAtoM kA saMsAra ko patA kaise cale ? sAhitya meM jahA~ bhI kahIM isa prakAra ke prayoga haiM, vahA~ mujhe yAda 37 zlAghahanuGa, sthAzapAM prayojye // 1 / 3 / 148 // zlAghAdibhiryukte prayojye vartamAnAccaturthI bhavati / devadattAya zlAghate / svaguNAdikaM dharmaM vijJApayitumicchati ityarthaH / caitrAya hunute, chAtrebhyaH tiSThate, maitrAya zapate / 38 ruciklRpyarthadhAribhiH preyavikArottamarNeSu // 1 / 3 / 143 // rucyarthairdhAtubhiryukte preye, klRpyarthairvikAre, dhAriNA ca uttamarNe vartamAnAcaturthI bhavati / sAdhave rocate dharmaH / sudRze svadate tattvam / zleSmaNe kalpate dadhi / bandhAya jAyate rAgaH / caitrAya zataM dhArayate maitraH / 39 utpAtena jJApye // 1 / 3 / 147 // utpAtena jJApye vartamAnAd Ge bhyAM bhyaso bhavanti / zlokaH- vAtAya kapilA vidyudAtapAyAtilohinI / pItA varSAya vijJeyA durbhikSAya sitA bhavet // vAtAya jJApayatItyarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthI vibhakti (sampradAna) kiyA gayA hai| kapila raMga kI bijalI camakatI hai to havA calA karatI hai| sAhityakAroM ne vAtarUpa utpAta meM caturthI vibhakti karake 'vAtAya kapilA vidyut' kA prayoga kiyA hai| ___ Agama sAhitya meM bhI mero prazaMsA gAI gaI hai| pATha AtA hai,-'jasaTTAe" kIrate nagabhAve' / isakA bhAvArtha hai-jisa kArya ke lie nagnatA (aparigraha)vrata dhAraNa kiyA thA, vaha ajara amara zAzvata pada prApta kara liyaa| ukta pATha se siddha ho jAtA hai ki kattoM kI jo bhI kriyA hai, vaha mere lie hI hai / karma aura karaNa bhI mere hI anucara haiN| ____saMsAra meM jo kucha bhI sAdhanA ho rahI haiM, saba kI sAdhya devI maiM huuN| kisI ne kahA ki tuma arhanta prabhu kI upAsanA kyoM karate ho ? uttara milA ki siddha pada kI prApti ke lie| isa pada se siddha hai ki siddha pada sAdhya hai| usake prakAzanArtha merA hI upayoga kiyA jAtA hai| bhagavan ! maiMne saMkSepa meM apane bhAva Apa ke sAmane prakaTa kara diye haiM / Apa jAna leM, maiM kitanI mahAn huuN| ataH sarva prathama mere hI sambandha meM kahane kI kRpA kareM ? 40 aupapAtikastra praznottarabhAga tathA bhagavatIsUtra prathama zataka / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamI vibhakti ( apAdAna ) caturthI vibhakti ne jaba apanA sundara vaktavya samApta kara diyA to paJcamI vibhakti prabhu kI sevA meM upasthita huI aura apanA vaktavya sunAne lagI / bhagavan ! maiM hU~ to apAdAna vibhakti / nAma kucha acchA nahIM hai / parantu nAma kaisA hI ho, bhAva dekhanA cAhie / AtmA ke sAtha anAdi kAla se karmoM kA sambandha hai, usase jIvAtmA ko svataMtra karAnevAlI maiM hI hU~ / jaba ki 'ratnatrayAnmokSaH ' kahA jAtA hai to isase yahI siddhAnta nikalatA hai ki baddha AtmA ko ratnatraya se hI mokSa prApta hotA hai / mokSa - prApti meM ratnatraya hetu hai aura yahA~ merA rAjya hai / samyagdarzana, samyag - jJAna aura samyaka cAritra ratnatraya kahalAte haiN| saMsAra meM jitane bho anya ratna haiM, pASANa ke Tukar3e haiM / yadi koI vAstavika ratna hai to vaha darzanAdi ratnatraya hI hai / isI se mokSa prApta hotA hai / saubhAgya hai ki ratnatrayAnmokSaH jaise mahAn siddhAnta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamI vibhakti (apAdAna) vAkya meM mujhe hI sthAna milA hai / merI pratiSThA kitanI bar3hI 1 29 huI hai ! jo hetu guNa svarUpa ho-- dravya svarUpa na ho, sAtha hI strIliGga bhI na ho to usameM vartamAna zabda se bhI maiM hI hotI huuN| maiM apanA sthAna udAratA ke kAraNa vikalpa se tRtIyA ko bhI de detI hU~ / apAya" meM bhI merA hI prayoga kiyA jAtA hai / apAya kA artha vizleSa--- vibhAga hai / prayoga kiyA jAtA hai'dharmAdapaiti / ' isakA artha hotA hai, dharma se dUra hotA haigiratA hai / ukta prayoga se maiM sUcita karatI hU~ ki jo manuSya dharma se bhraSTa hotA hai, vaha saMsAra meM duHkha pAtA hai / ba~dhI huI anAdi kAla se AtmA saMyoga ke bandhana meM janma maraNa kA cakkara kATa rahI hai / kahIM bhI AtmA ko sukha nahIM mila sakA / Agama meM pATha AtA hai - 'saMjogA vippamukkarasa' - 'saMyogAd vipramuktasya' isa pATha para se dhvanita 41 hetau guNe'striyAm // 1 / 3 / 154 // astrIliGge guNe dravyAzrite paryAye hetau vartamAnAd GasibhyAmbhyaso vA bhavanti / jADyAd jADyena vA baddhaH / jJAnAd jJAnena vA muktaH / astriyAmiti kim ? jaDatayA baddhaH / buddhayA muktaH / 42 apAye'vadhau // 1 / 3 / 156 // apAyo vibhAgaH vizleSaH / tasmin viSaye nirdiSTe pratIyamAne vA yosvadhirapradhAnaM tasmin Gasi bhyAM bhyaso bhavanti / prAmAdapaiti / grAmAdAgacchati / parvatAdava rohati / yavebhyo gAM nivArayati / pratIyamAne'rthe kusUkAtpacati, tato gRhItvetyarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 . vibhakti saMvAda hotA hai ki jaba AtmA saMyoga se vipramukta ho jAtI hai, vAstava meM tabhI sukhI banatI hai| jo manuSya RNa lekara phira usako nahIM cukAte haiM, karja adA karane se ghabarAte haiM, ve mukta nahIM ho sakate / maiM unako sarvathA bA~dhe rakhatI huuN| dravya RNa, jo saMsAra meM pracalita hai, usameM bhI merI gati hai / aura jo bhAva RNa-karma hai, vahA~ para bhI maiM vidyamAna huuN| jo AtmA hiMsAdi karmoM ke RNa se yukta haiM, unako maiMne saMsAra-cakra meM bA~dha rakkhA hai, choi~ gI nhiiN| devAdhideva ! ApakA prarUpita jo anekAntavAda hai, vaha mujhameM acchI taraha ghaTita ho rahA hai / anekAnta kA artha hai aneka dharmoM kA eka vastu meM honA / Apa dekhie, mere meM baddhatva guNa bhI hai aura muktatva guNa bhI, ina do virodhI guNoM kI yuktatA ke kAraNa maiM anekAntavAda kA sundara udAharaNa upasthita kara rahI huuN| 'ajJAnAdbaddhaH, jJAnAnmuktaH' ina do udAharaNoM meM merA anekAntavAda sambandhI gaurava prasphuTita ho rahA hai| kartA ko baddha aura mukta karane kA merA akhaNDa sAmarthya hai| caitanya aura jar3a kA pRthakkaraNa bhI mere dvArA hI hotA hai / yogIjana jIvAjIva kA vibhedajJAna mujhase hI to karate haiN| 'asmAdayaM pRthak' yaha pratIti mere hI kAraNa se hotI hai| 43 RNe // 1 / 3 / 155 // hetau RNe vartamAnAnnityaM usi bhyAM bhyaso bhavanti vaa| zatAbaddhaH / shsraaddhH| COMIC Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamI vibhakti (apAdAna) 31 anyonyAbhAva bhI eka prakAra se merA hI kSetra hai / 'ghaTaH paTo na' isakA artha yahI to hotA hai ki ghaTa se paTa pRthaka hai / sApekSavAda bhI mujha se ho janya hai / pratyeka dravya apane svarUpa se hai, pararUpa se nahIM / ghaTa apane ghaTatva rUpa se hai, paTatvAdi pararUpa se nahIM / saMsAra meM yAvanmAtra padArtha haiM, saba paraspara ke pRthaktva ke kAraNa hI svasvarUpa meM Thahare hue haiN| yadi maiM na hoU~ aura merA kArya pRthak parijJAna na ho to kabhI kisI bhI cIja kA jJAna hI na hogA / saMsAra aura mokSa kA kyA bheda hai, yaha bhI to mere dvArA hI jAnA jAtA hai| Y pUrNabhadra vana kitanA sundara hai ! vRkSoM para kitane madhura phala lage hue haiM ! vRkSoM ke nIce nanhe nanhe bAlaka ghUma rahe haiMphala pAne kI icchA se / parantu mere binA phala mila sakate haiM ? kabhI nahIM / jabataka vRkSa meM apAdAna na ho phala kaise mileM ? 'vRkSAtphalAni patanti' vAkya merI prabhutA kA varNana kara rahA hai / bhagavan ! ataeva Apa mujhe hI sarvaprathama gaurava pradAna kareM / 1 bhagavan ! merA sabandha aneka zabdoM ke sAtha haiN| merI chatrachAyA meM anekAneka zabda rahate haiM / vyAkaraNa - sAhitya meM mere lie bahuta vidhAyakasUtra banAe gae haiN| mere prayogoM se bhAratIya sAhitya bharA par3A hai / stoka", alpa, katipaya, kRccha zabdoM se bhI maiM huA karatI 44 GasibhyAMbhyassto kAlpakatipayakRcchrAdasatve // 1 / 3 / 152 / / yato dravye zabdapravRttiH sa paryAyo guNaH sattvaM tenaiva rUpeNocyamAnama , www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda huuN| vikalpa se maiM apanA sthAna tRtIyA ko bhI de detI huuN| mAnavajIvana ke lie vidyA grahaNa karanA bahuta Avazyaka hai| vidyA ke binA manuSya kA jIvana sarvathA tuccha hai / guru aura ziSya se hI yaha saMsAra basA huA hai| ziSya guru ke pAsa vidyAdhyayana karatA hai| harSa hai ki vidyA pradAna karanevAle guru meM merA prayoga hotA hai-upAdhyAyAdadhIte / niyama pUrvaka adhyayana meM hI maiM apanA adhikAra rakhatI hU~ / aniyama pUrvaka zravaNa meM mujhe jAnA abhISTa nhiiN| jo manuSya niyamapUrvaka adhyayana karatA hai, vahI zrutajJAna kA prakAza prApta kara sakatA hai| __AGa upasarga ke yoga meM bhI merA hI prayoga kiyA jAtA hai / AG ke sattAIsa artha haiM--avadhi, maryAdA, prApti, icchA, sattvaM, tasmin karaNe stokAdibhyaH ekadvibahuSu DasibhyAMbhyaso bhavanti vaa| stokAt stokena, alpAt alpena, katipayAt katipayena, kRcchrAt kRcchreNa muktaH / asattva iti kim ? stokena viSeNa htH| alpena zethunA muktH| 45 Akhya tathupayoge // 1 // 3 // 157 // AkhyAtA pratipAdayitA / upayogo niyamapUrvakaM vidyAgrahaNam / AkhyAtari vartamAnAdupayoge viSaye GasibhyAMbhyaso bhvnti| upAdhyAyAdadhIte-Agamayati / AcAryAcchRNoti-adhigacchati / upayoge kim ? naTasya zRNoti / 46 mAGA // 133158 // avadhAviti vrtte| AGA yoge avadhau usibhyAMbhyaso bhavanti / A pATalIputrAt vRSTo devaH |aakumaarebhyo yazaH zAkaTAyanasya gatam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcamI vibhakti (apAdAna) 33 bandhana, sAdhya Adi / parantu maiMne apane prayoga ke lie avadhivAcaka AG hI grahaNa kiyA hai / apa" aura pari upasarga sAhitya meM khUba labdhapratiSTha haiM / ina donoM se yukta varjya artha meM bhI maiM prayukta hotI hU~ / prati upasarga jaba pratinidhi aura pratidAna artha ko sUcita karatA hai to maiM usake sAtha sahayoga karatI hU~ / karma" aura AdhAra kA sthAna bahuta U~cA mAnA gayA hai / parantu jaba ye 'pyAdezAnta' se yukta sthAnI hoM to maiM apanA adhikAra kara letI huuN| artha pratIta hone para bhI zabda na dikhalAI de, vaha sthAnI hotA hai / vyAkaraNa *" meM prakRti aura pralaya do cIjeM mukhya haiM / prakRti . 46 varjye'papariNA // 1 / 3 / 159 // apa pari ityetAbhyAM yukte vaye GasibhyAMbhyaso bhavanti / apapATalIputrAd apatrigartebhyo vRSTo devaH / tatra gartAn varjayitvetyarthaH / evaM pariyo'pi / 47 pratinidhipratidAne pratinA // 1 / 3 / 160 // pratinidhau pratidAne ca vartamAnena pratinA yuktAd GasibhyAMbhyaso bhavanti / pradyumno vAsudevAtprati, sadRza ityarthaH / tilebhyaH prati mASAn prayacchati / tilAn gRhItvA mASAn dadAti / 48 sthAniyakarmAdhAre // 1 / 3 / 161 // sthAne pyAdezAntena yukte karmaNyAdhAre ca GasibhyA'bhyo bhavanti / prAsAdrAtprekSate / AsanAt prekSate / sthAnigrahaNaM kim ? prAsAdamAruhya, Asane upavizya prekSate / 49 pratyayaH kRto'SaThyAH // 1 / 141 // iha yaH kRto vihitaH sa pratyayasaMjJo veditavyaH / aSaSThyAH SaSThayantArthaH 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda kA gaurava pratyaya se hai aura pratyaya kA gaurava prakRti se| yaha prakRti aura pratyaya kA vibhAga mere dvArA hI hotA hai| bhagavan ! Apa dekha leM, merA prabhutva kitanA mahAn hai ! kitane adhika zabdoM para merA adhikAra hai ! adhika kahanA murkhatA hai / ataH mere viSaya meM hI bhagavan ! sabase pahale kathana karane kI kRpA kreN| SaSThI na cet sa SaSThayantAryavihito bhavati / Agamo vikAro vetyarthaH / - rAjJI / su-au-jas-vRkSaH vRkSau vRkSAH / paraH 111 // 44 // yaH pratyayaH sa prakRteH para eva bhavati / vRkSaH vRkSau vRkssaaH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThI vibhakti ( sambandha) paMcamI vibhakti ne jaba prabhuke samakSa apanA nivedana prakaTa kara diyA to SaSThI vibhakti agrasara huii| vidhipUrvaka abhivandana ke sAtha bar3e hI prabhAvazAlI zabdoM meM apanA nivedana sevA meM rkkhaa| bhagavan ! merA nAma sambandha hai| akhila saMsAra meM merA hI prabhutva hai| sambandha se hI to sArA saMsAra cala rahA hai| pratyeka prANI paraspara ke sambandha ke lie utkaNThita ho rahA hai, pUrva sambandha ko nibhAne meM tatpara hai| ___ mere rUpa bar3e hI manohara haiM-dharmasya, dharmayoH, dharmANAm / ye jIvamAtra ko zikSA de rahe haiM ki yadi tuma sukhI honA cAhate ho, apanA jIvana pavitra banAnA cAhate ho to dharma se sambandha kro| jabataka AtmA ke sAtha dharma kA sambandha na hogA tabataka AtmA kisI bhI prakAra se sukhI nahIM ho sktii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda pradhAna artha meM aura vibhaktiyA~ bhI kAma kara jAtI haiM, para apradhAna ko kauna pUchatA hai / bar3A vaha hai jo apradhAnoM ke sAthadInoM ke sAtha, prema kre| ApakI mahattA bhI to dInavatsalatA ke kAraNa hI hai| bhagavan ! maiM bhI Apake upadeza para cala rahI huuN| apradhAna artha ko maiMne apanAyA hai| apAdAna ne apanA jo gaurava gAyA hai, vaha vyartha hai| apAdAna kA artha vizleSa-viyoga hai; aura sambandha kA artha yoga-jor3a hai| apAdAna viyoga karane meM hI apanA mukhya karttavya samajhatA hai| isake viparIta maiM sambandha karane meM gaurava anubhava karatI huuN| jaba AtmA ke sAtha jJAna, darzana aura cAritra kA pUrNa sambandha ho jAtA hai to AtmA ajara amara mokSa pada kA adhikArI ho jAtI hai| bhagavan ! merI gaurava gAthA kitanI U~cI hai ki saba kI saba vibhaktiyA~ mere lie hI prayatnazIla haiN| koI bhI merI AjJA se bAhara nhiiN| jaise ki jaba kartA samyagjJAna se sambandha karanA cAhatA hai karma apanI ora se saba prakAra kA sahayoga arpaNa kara detA hai| 'zAkhaM paThati' vAkya kA artha hotA hai, jijJAsu zAstra par3hatA hai| yahA~ jijJAsu kartA hai aura zAstra karma hai| zAstra kA sahayoga na ho to kartA samyagjJAna se sambandha kaise kara sakatA hai ? 50 DasosAm // // 3 // 163 / apradhAne'rthe vartamAnAd ekadvibahuSu yathAsaMkhyaM Gas os bhAm ityete pratyayA bhavanti yoge smbndhe| rAjJaH purussH| devadattayoH putrH| pASANAnAM raashiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThI vibhakti ( sambandha ) 37 tRtIyA vibhakti karaNa bhI bar3A sneha rakhatI hai / vaha apane dvArA kArya siddhi meM juTa jAtI hai / 'anena sUtreNa siddhaM vAkya se karaNa kA sahayoga spaSTatayA dhvanita ho jAtA hai / caturthI vibhakti bhI kucha kama sahakAriNI nahIM hai / kartA jaba Alasya meM par3a jAtA hai yA vighna bAdhAoM se hatAza ho jAtA hai to caturthI vibhakti hI use utsAhita karatI hai / 'mokSAya athavA mahattvAya zAstraM paThati' vAkya meM mokSa aura mahattva sambandhI caturthI vibhakti utsAha kI vidyut camakAne vAlI hai / apAdAna eka prakAra se mere viruddha hai parantu mere anukUla bhI vaha bahuta adhika hai / jaba AtmA jJAna se sambandha karatI hai to pahale ajJAna se mukta honA par3atA hai / yaha nahIM ho sakatA ki ajJAna bhI banA rahe aura jJAna bho utpanna ho jAya / 'ajJAnAnmukta eva jJAnavAn bhavati' vAkya sUcita karatA hai ki ajJAna se mukti pA lene ke bAda hI kartA samyagjJAna se sambandha sthApita karatA hai / AdhAra bhI merA anugAmI hai / samyagjJAna kI prApti ke lie ekAnta sthAna kA sevana karanA cAhie / binA ekAnta sthAna ke -- svaccha sundara vAtAvaraNa ke hRdaya meM samyagjJAna kA sUrya nahIM camaka sakatA | saMsAra-cakra meM AtmA kA janma maraNa tabhI taka hotA hai jabataka ki Atma- pradezoM kA sambandha paraspara meM dRr3ha nahIM hotA / karma- bandhana se mukta ho jAne ke bAda jIvAtmA ke pradeza sAdi-ananta dRr3ha sambandha meM ba~dha jAte haiM to phira kabhI AtmA ko janma-maraNa ke cakra meM pha~sanA nahIM par3atA / vaha ajara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda amara" ghanarUpa ho jAtI hai / AtmA hI nahIM, jina aura dravyoM ke bhI pradeza paraspara abhedya sambandha se sambandhita hote haiM ve bhI kabhI naSTa nahIM hote / isa prakAra ke dravya anAdi kahe jAte haiM, jaise ki dharma, adharma, aakaash| mahArAja ! yaha saba kucha maiMne garva se nahIM kahA hai / jo kucha bhI satya thA, Apake sAmane rakha diyA hai / mere gaurava ko dekhate hue pahale merA varNana honA caahie| maiM karaNa meM bhI prabhutva rakhatI huuN| kabhI kabhI aisA hotA hai ki karaNa ko bhI mere lie apanA sthAna chor3anA par3atA hai| 'jAnAti' ke ajJAna artha meM vartamAna karaNa meM bhI SaSThI vibhakti hotI hai| vartamAna aura AdhAra meM ktapratyayAnta dhAtu ke karma aura kartA meM bhI SaSThI vibhakti huA karatI hai| 51 asarIrA jIvaghaNA uvauttA dasaNe ya NANe ya / sAgAramaNAgAraM lakkhaNameyaM tu siddhANaM // 11 // NicchinnasavvadukkhA, jAI jraamrnnbNdhnnvimukkaa| bhavvAbAhaM sukkhaM aNuhonti sAsayaM siddhA // 21 // -aupapAtika samAptigAthA / tattha NaM je se sAdIe apajavasie seNaM siddhANaM / -bhaga* za0 8 u0 9 52 karaNe jJo'jJAne // 1 // 3 // 165 // jAnAterajJAnArthe vartamAnasya yatkaraNaM tasmin TusosAmo bhavanti / . jJAnamavabodhaH / sarpiSo jAnIte, sarpiSA karaNabhUtena pravartata ityarthaH / ajJAna iti kim ? svareNa putraM jAnAti / 53 tasya sadAdhAre // 1 // 3 // 167 // sati vartamAne yaH kaH AdhAre ca tadantasya dhAtoH karmaNi kartari ca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTI vibhakti (sambandha ) uNAdi barjita kRt ke gauNa karma meM bhI SaSThI vibhakti ko Adara kA sthAna prApta hai| he prabho! jIva ke sAtha jJAnAdi kA sambandha hone para hI jIva pUrNa sukhoM kA anubhava kara sakatA hai| jabataka sambandha hai tabataka jIva meM jIvatva hai| jabataka sambandha hai tabataka dravya kA astitva hai| dravya kA astitva guNa paryAya ke sambandha para hI avalambita hai| guNa paryAya ke sambandha ke binA dravya hai hI kyA cIja ? aisA ho nahIM sakatA, phira bhI kalpanA kIjie ki dravya se guNa aura paryAya pRthaka ho jAye to dravya kA astitva hI nahIM raha sktaa| isa dRSTi se pratyeka dravya kA astitva bhI mujha para hI Azrita hai| vizvavidyAlaya ke chAtra bhI merI upAsanA se hI parIkSAoM meM uttIrNa hote haiN| jabataka chAtra vidyA ko apane antarhRdaya meM sambandhita nahIM kara letA tabataka vaha kisI bhI prakAra apane dhyeya meM saphala-manoratha nahIM ho sktaa| ___ saMsAra meM cAra puruSArtha mAne gae haiM-dharma, artha, kAma aura mokSa / inakI jitanI bhI U~cI sAdhanA kI jAyagI, jIvAtmA utanA hI U~cI uThatI calI jaaygii| sAdhanA kA sosAmo bhavanti / sati taH-rAjJAM mataH, rAjJAM pUjitaH, prajAnAM kAntaH / AdhAre ta:-idamodanasya bhuttam , idaM saktUnAM pItam , idameSAmAsitam / 54 karmaNi guNe // 1 // 3 // 169 // uNAdivarjitasya kRtaH karmaNi guNe sosAmo vA bhavanti / netA azvasya sughnam / guNa iti kim ? netA'zvasya / karmAntarApekSatvaM guNatvaM, apradhAnAdhikArAdato dvikarmakANAmihodAharaNam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda sarvotkRSTa patha yahI hai ki inako antarAtmA ke sAtha pUrNatayA sambandhita kara liyA jAya / rogI kA roga bhI kaba dUra ho sakatA hai ? jaba ki vaha auSadhI ko andara phuNcaaygaa| jabataka auSadhI pAtra meM hai tabataka kucha nahIM ho sakatA / ___ suvarNa Adi kaThora dhAtu bhI jalarUpa hokara dravita ho jAtI haiM, athavA bhasma hokara rAkha meM pariNata ho jAtI haiN| parantu kaba ? jaba ki agni kA dhAtu ke sAtha pUrNa sambandha ho| itanA ho nahIM, pratyeka prANI apane sAtha sukha kA sambandha cAhatA hai| saMsAra meM koI bhI aisA jIva nahIM jo duHkha se ghRNA tathA sukha se sneha na rakhatA ho| prabho! Apane bhI isI mahAn uddezya kI pUrti ke lie ahiMsA-dharma kA pratipAdana kiyA hai| ahiMsA ke dvArA hI pratyeka vyakti sukha se sambandhita ho sakatA hai| ___ dayAsindho ! kitane udAharaNa huuN| mere svarUpa ko siddha karanevAle anekAneka udAharaNa haiN| samagra sAhitya sambandha se ho prakAzamAna hai / ataH kRpAnidhe! sarvaprathama mere ho sambandha meM varNana kreN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamI vibhakti ( AdhAra ) SaSThI vibhakti ne jaba apanA vaktavya samApta kara diyA to saptamI vibhakti uThI aura savidhi vandana namaskAra kara apanI vizeSatAe~ batalAne lagI / bhagavan ! mujhe AdhAra kahate haiM / merA dUsarA nAma adhikaraNa bhI hai / jisa prakAra sarva padArthoMkI AdhArabhUta bhUmi hai, ur3anevAle vihaMgamoM kA AdhArabhUta AkAza hai, jalAdi . padArthoM ke AdhArabhUta ghaTAdi padArtha haiM, usI prakAra anya saba vacana vibhaktiyoM kI AdhArabhUta maiM hU~ / saba vibhaktiyA~ mere hI Azrita ho kara ThaharI huI haiN| / mere rUpa bhI bar3e prabhAvazAlI haiM - dharme, dharmayoH, dharmeSu / ye rUpa yaha sUcita karate haiM ki jIvAtmA kabhI eka dharma meM sthita hotA hai, kabhI do dharmoM meM sthita hotA hai, kabhI tIna dharmo meM sthita hotA hai / avirata - samyagdRSTi AtmA samyagjJAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda meM sthita hokara jIvana ko pavitra banAtI hai| jJAna ke sAtha hI darzana bhI avasthita hotA hai, ataH do dharmoM kI ArAdhanA ho jAtI hai| dezavirata athavA sarvavirata AtmA samyagjJAna, samyag - darzana aura samyak cAritra rUpa dharmatraya meM avasthita hotI hai / eka dharma ke lie yaha bhI bAta hai ki mithyAdRSTi AtmA kevala vyAvahArika puNyarUpa dharma meM ThaharatI hai / jIvana ko pavitra banAnevAlA dharma hai aura jabataka jIvAtmA apane Apako dharma meM saMlagna nahIM karatA tabataka saMsAra sAgara se uddhAra nahIM ho sakatA / * 42 saMsAra meM jitane bhI dravya haiM, maiM una sabakA AdhAra hU~ aura ve mere Adhe haiN| Adheya padArtha sarvadA AdhAra ke hI Azrita rahate haiM / kyA kabhI aisA bhI huA hai ki Adheya binA AdhAra ke hI rahate hoM ? kabhI nahIM / mere binA kisI kA kAma hI nahIM cala sakatA / 55 kriyA" kA Azraya kartA tathA karma hote haiM aura kartA aura karma kA jo Azraya --- adhikaraNa hotA hai, vaha AdhAra kahalAtA hai / AdhAra meM Gi, os, sup pratyaya hote haiM / ukta niyama se 55 AdhAre // 1 / 3 / 176 // kriyAzrayasya kartuH karmaNo vA yaH AdhAraH adhikaraNaM, tasmin Gayospo bhavanti / Asane Aste / sthAlyAM pacati / gaMgAyAM ghoSaH / tileSu tailam / AkAze zakunayaH / kRSNA goSu sampannakSIratamA, kRSNA gavAM sampannakSIratamA iti samudAyasyaikadezaM pratyAdhAra bhAvaviSayavivakSAyAM sambandhavivakSAyAM tu SaSThI / yathA vRkSe zAkhA / vRkSasya zAkhA / iti nirdhAraNantu kRSNetyAdeH padAntarAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamI vibhakti (AdhAra ) yaha siddha ho jAtA hai ki saMsAra meM kartA aura karma hI mukhya vastu haiM aura unakI AdhAra bhUmi maiM huuN| ataH sabase bar3hakara merA hI gaurava hai| guNa tathA paryAya dravya ke Azrita rahate haiM kyoMki dravya AdhAra haiM aura guNa tathA paryAya unameM AdheyarUpa se rahanevAle haiN| prazna kiyA jAtA hai-'jJAnaM kutra tiSThati ?' jJAna kahA~ ThaharA huA hai ? uttara milatA hai-'Atmani / ' arthAt jJAna AtmA meM rahatA hai| ukta prayoga se siddha hai ki jJAna guNa Adheya hai aura vaha AdhArasvarUpa AtmA meM ThaharatA hai / 'AkAze dravyANi tiSThanti' yaha vAkya bhI ukta siddhAnta ko hI puSTa karatA hai| yadi saiddhAntika loga AkAza kA astitva svIkAra na kareM to phira ghaTa paTAdi padArtha kahA~ raheM ? unako kahIM bhI Thaharane ko sthAna na mile| bhagavan ! yaha merI hI udAratA hai ki maiM ( sAtavIM vibhakti AdhAra ) saba ko apane meM sthAna die hue huuN| 'gurau zraddhA sadA nUnaM saMsArArNavatArikA' yaha padyAMza batAtA hai ki guru meM zraddhA karane se hI manuSya saMsAra-sAgara se pAra ho sakatA hai| saMsAra meM guru hI eka mAtra pUjya puruSa hai aura harSa hai ki maiMne vahA~ sthAna pAyA hai| guru meM zraddhA-bhakti ziSya ko unnata banA detI hai| 'guru meM zraddhA' yahA~ zraddhA kA viSaya guru hai aura isaliye guru meM (gurau zraddhA ) saptamo kA prayoga kiyA hai| jinendradeva ! merA gaurava itanA U~cA hai ki tRtIyA vibhakti bhI apanA sthAna chor3a detI hai aura mujhe vahA~ kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda adhikAriNI banA detI hai| ataeva karma" se yukta hetu meM mujhe sthAna milatA hai| pUjA aura pratiSThA meM bhI maiM hI prayukta hotI huuN| vaiyAkaraNoM kA kahanA hai ki sAdhu aura nipuNa zabda se jahA~ arcA gamyamAna ho vahA~ saptamI kA prayoga karanA cAhie / ___adhi" upasarga ke yoga meM Izitavya tathA IzitA donoM meM saptamI kA prayoga kiyA jAtA hai| upa upasarga se yukta adhikI meM-adhikavAle meM saptamI kA prayoga hotA hai / upa upasarga adhika aura adhikI ke sambandha ko sUcita karatA hai| 56 hetau karmaNA // 1 // 3 // 17 // karmaNA yukta hetau vartamAnAd jyossupo bhavanti / tRtIyApavAdaH / carmaNi dvIpinaM hanti, dantayorhanti kuJjarama / bAleSu camarI hanti sInni puSkalako hataH // 57 sAdhunipuNenArcAyAm // 1 // 3 // 173 / / sAdhu nipuNa ityetAbhyAM yuke aIyAM gamyamAnAyAM Dyotsupo bhavanti / sAdhurdevadatto mAtari / nipuNo jinadattaH pitari / anyatra sAdhuH mRtyo rAjJaH / tattvAkhyAne na bhavati / 58 sveze'dhinA // 13 // 174 // adhItyanena yoge sve Izitavye Ize Izitari svAmini cArthe vartamAnAd yossupo bhavanti / sve-adhimagadheSu zreNikaH / adhyavantiSu pradyotaH / Ize-adhizreNike magadhAH / adhipradyote'vantayaH / 59 upenAdhikini // 13 // 175 // upa ityadhikAdhikisambandhaM dyotayati / tena yukta adhikini Gyossupo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamI vibhakti ( AdhAra ) suc " pratyayArthaka zabdoM se yukta AdhAra-svarUpa kAla meM bhI saptamI vibhakti kA praveza vikalpa se mAnA jAtA hai / kuzala" aura Ayukta se yukta AdhAra meM bhI saptamI vibhakti kA prayoga hotA hai, yadi AsevA gamyamAna ho / svAmI", Izvara, adhipati, dAyAda, sAkSI, pratibhU aura prasUta zabdoM se yukta apradhAna meM bhI vikalpa se saptamI vibhakti kA prayoga kiyA jAtA hai / bhavanti / upakhAryAM droNaH / upaniSke kArSApaNam / droNakArSApaNAbhyAmadhikau khArIniSkAvityarthaH / 60 sujaH kAle vA // 1 / 3 / 177 / / suco'rtho yeSAM pratyayAnAM tadantairyukte kAle AdhAre byossupo bhavanti / dvihni bhuGkte / dvirahno bhuGkte, mAse paJcakRtvo bhuGkte, mAsasya paJcakRtvo bhuGkte / bahudhAhni bhuGkte, bahudhAho bhuGkte / AdhAra iti kim ? dviraho bhuGkte / kAla iti kim ? dviradhvani bhuGkte / 61 kuzalAyuktenAsevAyAm // 1 / 3 / 178 // kuzala Ayukta ityetAbhyAM yukte AdhAre AsevAyAM tAtparye gamyamAne Dyossupo vA bhavanti / kuzalo vidyAgrahaNe, kuzalo vidyAgrahaNasya / Ayukta - stapazcaraNe, AyuktastapazcaraNasya / anyatra kuzalazcitrakarmaNi, na ca karoti / Ayukto gauH zakaTe - AkRSya yuktaH ityarthaH / 62 svAmIzvarAdhipatidAyAdasAkSipratibhUprastaizca // 13 // 179 // svAmyAdibhiryukte'pradhAne vA Gyossupo bhavanti / goSu svAmI, gava svAmI / goSvIzvaraH, gavAmIzvaraH / goSu dAyAdaH, gavAM dAyAdaH / goSu sAkSI, gavAM sAkSI / goSu pratibhUH, gavAM pratibhUH / goSu prasUtaH, gavAM prasUtaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda he nAtha ! maiMne apanA nivedana kevala saMkSepa meM prakaTa kiyA hai| Apa to sarvajJa sarvadarzI haiM, saba kucha jAnate hI haiM / sabhI vibhaktiyoM se merA gaurava bar3ha kara hai| ataH sarvaprathama mere hI sambandha meM kahane kI kRpA kreN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra [ syAdvAda kI dRSTi se bhagavAn kA samAdhAna ] sAtoM hI vibhaktiyoM ne jaba apane vaktavya samApta kara die bo bhagavAn ne bar3I gambhIra vANI meM sabako samajhAnA zurU kiyaa| bhagavAn kI amRtamaya dezanA se sabakI saba vibhaktiyA~ prasanna ho uThI aura bhagavAn kA sadupadeza tanmaya hokara sunane lgiiN| bhagavAna ne kahA-Apa saba mela se rheN| saMsAra meM prema kA jIvana hI jIvana hai| paraspara ke IrSyA, asUyA, lar3AI jhagar3A, vivAda Adi dvandva kisI bhI dazA meM ThIka nahIM hote / tuma meM se kauna choTI kauna bar3I 1 yaha prazna hI nirAdhAra hai| apane apane sthAna meM sabhI kA gaurava hai, sabhI kI pratiSThA hai| saMsAra meM sAta prakAra ke artha haiM / unakA avabodha karAnevAlI vacana-vibhaktiyA~ bhI sAta hI haiN| jisa prakAra zarIra ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda hasta Adi avayava ThIka hone para hI kAma cala sakatA hai, prAsAda ke saba avayava sampUrNa hone se hI prAsAda kahA jAtA hai, vRkSa patra-puSpa Adi ke hone se hI sundaratA prApta kara sakatA hai usI prakAra sAtoM vibhaktiyoM ke mela se hI vacana vyavahAra kI pravRtti tathA vyavasthA hotI hai, anyathA nahIM / 48 prazna ho sakatA hai ki jaba hama sAtoM hI pradhAna haiM, utkRSTa haiM, to phira sAtoM kA yugapat hI ullekha honA cAhie, kramaza: nahIM kyoMki kramazaH ullekha vahA~ hotA hai jahA~ kucha U~cI nIcI zreNI hotI hai / parantu yaha prazna ThIka nahIM / sAtoM vibhaktiyA~ apane apane sthAna meM pradhAna hote hue bhI kramazaH vAcya haiM / pradhAnatA aura apradhAnatA kI bAta dUsarI hai aura kramazaH vAcyatA kI bAta dUsarI / kramazaH kathana karane kA yaha bhAva nahIM ki koI choTI bar3I hai / sarvaprathama prathamA vibhakti kartA hai / yadi kartA na mAnA jAya to anya chaha vibhaktiyA~ kisI bhI kAma kI na hoNgii| jisa prakAra jIvAtmA ke binA zarIra aura aGka ke binA zUnya (bindu) kA koI prayojana nahIM, usI prakAra binA kartA ke karmAdi SaDvibhaktiyA~ bhI niSprayojana haiM / kartA zabda hI kriyA kI siddhi karatA hai - 'yaH karoti sa kartA / ' jaba kriyA ko siddhi ho gaI to kriyAphala bhI svayaM siddha ho gayA / 'yA yA kriyA sA sA phalavatI'isa niyama ke anusAra kartA ke dvArA kI jAnevAlI kriyA kA phala koI na koI avazya honA ho cAhie koI nahIM, karma hai / ukta paddhati se kartA ke mAnanA siddha ho gayA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com aura vaha phala anya pazcAt karma kA * Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra karma kI siddhi ke pazcAt karaNa kA naMbara AtA hai / kartA kA kriyA meM saba se adhika jo sahAyaka hai vahI karaNa hai / ataH kartA aura karma ke bAda karaNa kA mAnanA yuktiyukta hai / kriyA kA phala (karma) jisake lie hotA hai, vaha sampradAna hai / yadi sampradAna na ho to kartA kriyA kare hI kyoM ? ataeva kartA, karma aura karaNa ke bAda sampradAna kA adhikAra siddha ho jAtA hai| 49 kriyA kA uddezya yahI hotA hai ki eka vastu se dUsarI vastu ko pRthak kara anya vastu se usakA sambandha karAyA jAya / isa kathana se apAdAna aura sambandha kA krama A jAtA hai / apAdAna aura sambandha kA pArasparika krama bhI ThIka hai / jaba eka padArtha eka sthAna se pRthak hogA, tabhI to vaha dUsare sthAna se sambandha kara sakegA, pahale to nahIM / udAharaNa ke lie 'rAjJaH puruSaHrAjA kA puruSa' hai / puruSa kA prathama anya puruSoM se sambandha viccheda huA, phira rAjA se sambandha sthApita huA tabhI to rAjA meM SaSThI huI / apAdAna ke anantara sambandha kI siddhi ke lie ukta pramANa atIva balavAn hai / sambandha eka prakAra kA saMyoga hai| saMyoga guNa hai ataH vaha kisI na kisI AdhAra meM rhegaa| isa niyama se sambandha ke bAda adhikaraNa kA - AdhAra kA sthAna AtA hai / AdhAra to sabhI vibhaktiyoM ke lie Avazyaka hai ataH sabake anta meM AdhAra kA ullekha kiyA gayA hai / sAtoM vibhaktiyoM kA yaha krama kisI bhI prakAra se asaGgata nahIM hai / anAdi kAla se yaha krama calA A rahA hai / 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda maiM kisI prakAra kA pakSapAta nahIM karatA / sAtoM hI vacana vibhaktiyA~ mere jJAna meM akhaNDa rUpa se prakAzita ho rahI haiM / jisa prakAra eka hI vyakti ke hRdaya meM prAkRta, saMskRta, zaurasenI Adi vibhinna bhASAe~ aura anekAneka parvata, vana, nagara Adi ke dRzya samAnarUpa se pratibimbita hote haiM, ThIka usI prakAra sAtoM vibhaktiyA~ mere jJAna meM samAnarUpa se Adara kA sthAna pAe hue haiN| maiM jJAna aura vIrya upayoga se kartA hU~ / lokAloka ko dekhanA merA karma hai| jJAna se dekhanA merA karaNa hai / jinake lie maiM zrutajJAna kA upadeza karatA hU~ ve sampradAna haiM / AtmavikAsa ke lie dekhanA bhI sampradAna hai / ananta jJAnazakti tabhI utpanna ho sakatI hai jabaki AtmA se jJAnAvaraNa kA mala dUra ho jAya / merI AtmA ke jJAnAvaraNa Adi karma dUra ho gaye haiM ataH maiM apAdAna hU~ / AtmAse jJAnAvaraNa Adi karma jaba dUra ho gae taba kevalajJAna aura kevaladarzana kA AtmA se sAdi-ananta sambandha ho gyaa| isa dRSTi se sambandha bhI mujha meM hai / jisa prakAra Adarza - darpaNa meM padArthoM kA AkAra pratibimbita ho jAtA hai ThIka usI prakAra mere kevalajJAna meM akhila lokAloka pratibimbata ho rahe haiN| isa nyAya se AdhAra bhI maiM hU~ / maiMne kisI bhI pakSapAta ke binA tuma saba ko apane yahA~ sthAna de rakkhA hai / saba kI saba apane apane yogya sthAna meM samArUDha hoveM / na kisI kA adhika mAna hai aura na kisI kA apmaan| satra barAbara haiM / jisa prakAra eka puruSa mastaka se lekara caraNa paryanta saba zArIrika avayavoM ko dhAraNa kie hue rahatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 50 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra hai aura ve saba avayava usake hI kahalAte haiM, ThIka usI prakAra maiMne tuma sabako yathAsthAna dhAraNa kiyA huA hai aura tuma saba merI AjJAnuvartinI ho / 51 tuma to anya vyaktiyoM tumhArI vizeSatA yaha hai vivAda kyoM ? tumhArA Apasa meM ko saMgaThana kA upadeza denevAlI ho / ki tuma eka dUsarI kI sahAyatA karanevAlI ho / dvitIyA ke sthAna meM tRtIyA vibhakti ho jAtI hai / akSAn dIvyate, akSaidIvyate Adi prayoga isa bAta ke sUcaka haiM | dvitIyA ke sthAna meM kabhI SaSThI vibhakti bhI ho jAtI hai / zataM paNate, zatasya paNate - ityAdi udAharaNa dvitIyA aura SaSThI ke prema ke jIvita pramANa haiM / , kiM bahunA kartA meM tRtIyA vibhakti hotI hai-- caitreNa kRtam / tRtIyA meM saptamI hotI hai - maghAbhiH phalamodanam, maghAsu phalamodanam / caturthI meM dvitIyA - puSpANi spRhayati, puSpebhyaH spRhayati / pA~cavIM meM SaSThI - dUraM grAmAt dUraM prAmANAm / SaSThI meM tRtIyA - sarpiSo jAnIte, sarpiSA jAnIte / sAtavIM ke sthAna para SaSThI - gavAM svAmI, goSu svAmI / kitane udAharaNa diye jAya~ / tuma sAtoM hI vibhaktiyoM kA paraspara prema tathA sahayoga atIva prazaMsanIya hai / vyaktimAtra ko yaha tumhAre saMgaThana kA Adarza pArasparika prema kI ora prerita karanevAlA hai" / 63 hetau hetvartheH sarvAH prAyaH // 63 // 195 // heturnimittaM kAraNamiti paryAyAH, tadarthairyoge hetau apradhAne prAyeNa sarvA vibhaktyo bhavanti / dhanena hetunA, dhanAya hetave, dhanAd hetoH, dhanasya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 vibhakti saMvAda tuma Apasa meM kyoM bhedabhAva rakhatI ho ? hetu, nimitta, kAraNa aura prayojana meM to tuma sAtoM hI kA sahAvasthAna kitanA sundara lagatA hai ? jarA bhI dvandva nahIM, jarA bhI kleza nhiiN| saba tarapha prema hI prema ! vacana-vibhaktiyo! tumhArI anukramatA bar3I hI zRMkhalAbaddha hai| yadi kahIM se zRGkhalA ko tor3A jAya to sArI paramparA chinna-bhinna ho jAtI hai| zRGkhalA ke binA koI bhI kArya siddha nahIM ho sktaa| yaha vizva bhI zRGkhalAbaddha hai| lokasthiti kA varNana maiMne ATha prakAra se kiyA hai| ATha prakAra kI lokasthiti itanI zRMkhalAbaddha hai ki usameM kucha bhI nyUnAdhikya nahIM kara skte| yadi jarA bhI nyUnatA aura adhikatA kI jAya to lokasthiti gar3abar3a meM par3a jAya / kisI taraha kI koI vyavasthA rahegI hI nhiiN| gautama gaNadhara ne eka bAra mere pAsa Akara prazna pUchA ki bhagavan ! lokasthiti kitane prakAra kI hai ? maiMne batalAyA thA hetoH, dhane hetau vasati / kaM hetuM, kena hetunA, kasmai hetave, kasmAddhetoH, kasya hetoH, kasmin hetau tiSThati ? evaM nimittakAraNaprayojanairapi neyam / hetAviti kim ? kasya hetuH / hetvathairiti kim ? kena vasati ? prAyaH iti prayogAnusaraNArtham - ____64 kativihANaM bhaMte ! loyahitI paNNattA 1 goyamA ! bhaTTavihA loyahitI paNNattA, taMjahA-mAgAsa paiTie vAe 1, vAyapaiTie udahI 2, udahIpaiTiyA puDhavI 3, puDhavIpaiTiyA tasA thAvarA pANA 4, bhajIvA jIvapaiDiyA 5, jIvA kammapaTiyA 6, bhajIva jIvasaMgahiyA , jIvA kamma. saMgahiyA // vyAkhyAprajJapti za01, 406, sU0 54 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra ki-lokasthiti ATha prakAra kI hai| AkAzaM para vAyu pratiSThita hai| vAyu para ghanodadhi (jala) pratiSThita hai| udadhi para pRthivI hai| pRthivI para trasa aura sthAvara jIva haiN| pudgela jIvoM ke Azrita haiM / jIvaM karmoM ke Azrita haiN| ajIva, jIva saMgRhIta haiM / jIvaM karma saMgRhIta haiM / jIva saMgrAhaka hai aura jIva saMgrAhya hai| jisa prakAra loka sthiti kA ATha prakAra se varNana hai, ThIka usI prakAra sambodhana sahita ATha vacana vibhaktiyoM kA bhI maiMne vistAra se varNana kiyA hai| lokasthiti jaisI hI zRMkhalA vacana vibhaktiyoM kI bhI hai: nidese paThamA hoi, vittiyA uvesnne| taiyA karaNaMmi kayA, cautthI saMpayAvaNe // 1 // -nirdeza meM prathamA, upadeza meM dvitIyA, karaNa meM tRtIyA aura sampradAna meM caturthI vibhakti hotI hai| paMcamI ya avAyANe, chaTI ssaami-vaaynne| sattamI saMnihANe ya, bhaTThamI bhAmaMtaNI bhave // 2 // --apAdAna meM paJcamI, svasvAmi-sambandha meM SaSThI, AdhAra meM saptamI, aura AmantraNa meM aSTamI vibhakti hotI hai| tattha paDhamA vibhattI nidese, so imo ahaM vatti / vittiyA puNa uvaese, bhaNa kuNava, imaM vayaM havaMti // 3 // -nirdeza meM prathamA vibhakti isa prakAra hai ki-ayaM, saH, aham / upadeza meM dvitIyA-zAstraM paTha, kArya kuru / . satIyA karaNaMmi kayA, bhaNiyaM ca kayaM ca teNa vA mae vA / haMdi Namo sAhAe, havA cahatthI saMpayAmi // en Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhakti saMvAda -karaNa meM tRtIyA-mayA kRtam, tvayA kRtam, mayA paThitam / sampradAna meM caturthI-namaH svAhA, arhate namaH, agnaye svaahaa| bhavaNama Niha etto, io tti vA paMcamo avAdANe / chaTThI tassa imasta vA gayassa vA sAmi-sambandhI // 5 // -apAdAna meM paJcamI vibhakti hotI hai--etasmAd dUraM apanaya, ito gRhANa / svasvAmi-sambandha meM SaSThI hotI hai-vasya, asya, gatasya / havai puNa sattamI, taM imaMmi AhAra kAlabhAve y| AmaMtaNI bhave aTThamo 4 jahA he juvANeti // 6 // -AdhAra meM sAtavoM vibhakti hotI hai| isake AdhAra, kAla aura bhAva ke bheda se mukhyatayA tIna bheda haiN| AdhAraasmin parvate vRkssaaH| kAla-madhau pikAH kUjanti / bhAvacAritre'vatiSThate / AmaMtraNa meM AThavoM vibhakti hoto hai he yuvan ! he puruSa ! ___aba adhika kahane kA koI artha nahIM hai| tumheM isase hI samajha lenA caahie| ukta paddhati se anuyogadvAra sUtra ke aSTa nAma viSayaka prakaraNa meM aura sthAnAGga sUtra ke aSTama sthAna meM maiMne tuma saba kA sAtha hI ullekha kiyA hai| merI dRSTi tuma saba para eka sI hI hai| ataeva tuma saba Apasa meM bar3e prema se raho aura apane apane yogya sthAnoM se jJAna kA prakAza karatI huI saMsAra kA upakAra karatI rho| __ bhagavAna mahAvIra ke pavitra aura gambhIra syAdvAdamaya upadeza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra ko suna kara vibhakti rUpa meM avasthita bhikSu bar3e hI prasanna hue / jisa prakAra varSA kI zAtala bU~doM se kadamba ke phUla khila jAte haiM, usI prakAra muniyoM ke hRdaya vikasita ho ge| vibhakti sambandhI samagra ajJAnatA dUra ho gaI aura jJAna kA prakAza antahRdaya meM jagamagAne lagA / tadanantara sAtoM hI vibhakti svarUpa muni bhagavAn ke caraNoM meM vidhipUrvaka vandanA namaskAra karake ekAnta sthAna meM cale gae aura vibhakti sambandhI zrutajJAna kI ArAdhanA meM tathA anya tapazcaraNa meM saMlagna hokara apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / upasaMhAra vibhakti-saMvAda likhane kA abhiprAya yaha hai ki prastuta viSaya ke jijJAsu vidyArthI vibhaktiyoM ke gaMbhIra jJAna ko apane antahRdaya meM lIna karane kA prayatna kre| jisa prakAra nagarAdi ke anekAneka dRzya hRtpaTa para aMkita ho jAte haiM, dopakoM kI prabhA eka dUsarI meM lIna ho jAtI hai, lIna ho jAtI hai, dUdha meM mizrI lIna ho jAtI hai, usI prakAra ukta vibhakti jJAna ko bhI antarlona karanA caahie| jo sajjana vibhakti jJAna prApta kara samyakazruta kA adhyayana kareMge, ve samyag darzana, samyag jJAna aura samyak cAritra meM lIna hokara zAzvata sukhoM ke adhikArI baneMge / * 55 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa TippaNoM meM die gae zAkaTAyanIya sUtroM kI haimavyAkaraNa tathA pANinIya vyAkaraNa ke sUtroM ke sAtha tulanA 1 svatantraH kartA // zAkaTAyana prakriyAsaMgraha pR0 97 / haima0 - svatantraH kartA // 222 // C kriyAhetuH kriyAsiddhau svapradhAno yaH sa kartA syAt / maitreNa kRtaH / pA0 - svatantraH kartA // 1 / 4 | 54 // siddhA0 kau0 sU0 559. kriyAyAM svAtantryeNa vivakSito'rthaH kartA syAt / 2 kartari zapU // / 4 / 3 / 20 // dhAtoH kartari vartamAne zlele parataH madhye zap pratyayo bhavati / dhArayaH / haima0 -- karttaryanadudbhyaH zav // 3 / 4 / 71 // adAdivarjAd dhAtoH kartari vihite ziti zab syAt bhavati / karttarIti kim ? pacyate / anadudbhya iti kim ? atti / 1 pA0 kartari p // 3 / 1 / 68 // siddhA0 kau0 sU0 2167. karthe sArvadhAtuke pare dhAtoH zap syAt / zapAvitau / 3 Amantraye // ||3|99 // AmantrayamANe'rthe vartamAnAt zabdAdeka dvibahuSu svaujaso bhavanti / he 'devadatta ! he devadattau / he devadattAH / haima0 - Amantraye // 2/2/31 // 0 AmandhyArthavRtternAmnaH prathamA syAt / he deva ! AmAntraya iti kim ? rAjA bhava / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa pA0 - saMbodhane ca // 2 / 3 / 40 // siddhA0 kau0 533. iha prathamA syAt / he rAma / 4 eka dviSau // 1 / 3 / 98 // ekatvAdisaMkhye'rthe vartamAnAcchabdAdyathA saMkhyamekadvibahuSu su au jas pratyayA bhavanti / puruSaH / puruSau / puruSAH / haima 0 - nAmnaH prathamaikadvivahau || 2|2| 31 // ekadvibahAvarthamAtre vartamAnAnAmnaH parA yathAsaMkhyaM si-au-jaslakSaNA prathamA syAt / DitthaH, gauH, zuklaH, kArakaH, daNDI / pA0 - prAtipadikArthaliparimANavacanamAtre prathamA // 2 // 3 // 46 // siddhA0 kau0 sU0 532. ....... vacanam saMkhyA / ekaH / dvau / bahavaH / ihokArthatvAdvibhakteraprAptau vacanam / 6 yoge // 1 / 3 / 93 // yadita UrdhvamupakrAmayiSyAmaH tatsanniyoge bhavati / haima 0 - samarthaH padavidhiH // 7|4|122 // samarthapadAzrayatvAt samarthaH, padasambandhI vidhiH padavidhiH, sarvapadavidhiH samartho jJeyaH / sAmarthya ca vyapekSA, ekArthIbhAvazca / padavidhistu samAsanAmadhAtu-kRt-taddhitopapadavibhaktiyuSmadasmadAdeza- plutarUpaH ... / dharmazritaH / putrIyati / kunbhakAraH / pA0 - samarthaH padavidhiH // 2|1|1 | siddhA0 kau0 sU0 140. padasambandhI yo vidhiH sa samarthAzrito bodhyaH / 8 karmaNi // 13 // 105 // kriyate iti karma tannirvatyaM vikArya prApyaM tasminnapradhAne'rthe vartamAna - damauTzaso bhavanti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa haima.-kApyaM karma // 23 // kartA kriyayA yadvizeSeNAptumiSyate tatkArakaM vyapyaM karma ca syAt / tat tredhA-nirvayaM, vikArya, prApyaJca / karmaNi / / 2 / / nAmnaH karmaNi dvitIyA syAt / taNDulAn pacati, raviM pazyati, ajAM nayati prAma, gAM dogdhi pyH| pA.-karmaNi dvitIyA // 22 // siddhA. ko* sU0 557. anukke karmaNi dvitIyA syAt / hari bhajati / abhihite tu karmaNi 'prAtipadikArthamAtre' iti prathamaiva / 9hAdhika-mamayA nikaSopayuparyanyadhyayo'dho'syantarAntareNa tasparyamisarvomavaizApradhAne'mauTmAs // 10 // hAdhigAdibhistasantaizca paryAdibhiravyayoge'pradhAne'rthe vartamAnAdekadvibahuSu amauTzasaH pratyayA bhavanti / hA devadattaM vardhate vyAdhiH / dhig devadattamayazaH pravRddham / samayA parvataM ndii| nikaSA parvataM vanam / uparyupari grAmaM praamaaH| agho'dho narakaM nrkaaH| ati vRddhantu kurUn maharlam antarA niSadhaM nIlaM ca videhAH / antareNa nIlaM niSadhaM ca videhaaH| antareNa puruSakAraM na kiJcit / parito prAma, sarvato prAmaM, ubhayato prAmaM vanAni / apradhAna iti kim : pradhAne na bhavati / cakAro'nuktasamuccayArthaH / 'bubhukSitaM na pratibhAti kiMcit / ' haima-vAt samayA nikaSA-hA dhik-mansarA-mantarega-bhati-yena. tenai-dvitIyA // 25 // dikhe'dho'dhyupArabhiH // 2 // 10 // sarvomayAmipariNA tasA // 215 // samayA prAmam / nikaSAgiri ndii| hA ! maitraM vyaadhiH| dhig jaalmm| bhantarA'ntareNa ca niSadhaM nIlaM ca videhA / antareNa dharma sukhaM na syAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa ativRddhaM kurUn mahadbalam / yena pazcimAM gataH tena pazcimAM nItaH / adho'dho grAmam / adhyadhi grAmam / uparyupari grAmaM grAmAH sarvataH, ubhayataH abhitaH, parito vA prAmam / , pA0 - ubhasavaMtasoH kAryA dhiguparyAdiSu triSu / dvivIpAditAnteSu tato'nyatrApi dRiyate / / ( vA0 1444 ) ubhayataH kRSNaM gopaaH| sarvataH kRSNam / dhik kRSNA bhaktam / uparyu* pari lokaM hariH / adhyadhi lokaM / adho'dho lokam / 'amitaH paritaH sa mayA nikaSA hAmati yoge'pi ( vA0 1442-1443 ) abhitaH : kRSNam / paritaH kRSNam / prAmaM samayA / nikaSA laMkAm / hA kRSNAbhaktam / tasya zocyatA ityarthaH / " bubhukSitaM na pratibhAti kiJcit / " 10 TArthe'nunA // 1 / 3 / 103 // hetvAdi TArthaH tasminnanu ityanena yoge'pradhAne'rthe ekadvibahuSu amauT. zamro bhavanti / zAntipaTTakaprasaraNamanu prAvarSat parjanyaH / tena hetunetyarthaH / nadImanuvasitA senA | hema - hetu - sahArthe'nunA // 2238 // , heturjanakaH / sahArthastulyayogo vidyamAnatA ca tadviSayo'pyupacArAt / tayorvartamAnAdanunA yuktAd dvitIyA syAt // jinajanmotsavamanvAgacchan surAH, girimanvavasitA senA / pA0 - tRtIyArthe || 14|85 || siddhA0 kau0 su0 549. * asmindyotye'nuruktasaMjJaH syAt / nadImanvavasritA senA / / 11 utkRSTenUpena // 1 / 3 / 104 // anu upaityetAbhyAM yukte'pradhAne utkRSTe'dhike'rthe vartamAnAdekadvibahuSu amauTzaso bhavanti / anuzAkaTAyanaM vaiyAkaraNAH / upavizeSavAdinaM kavayaH / tasmAd hInA ityarthaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa haima-utkRSTe'nUpena // 2 // 2 // 19 // utkRSTArthAdanUpAbhyAM yuktAd dvitIyA syAt / anusiddhasenaM kavayaH / upomAsvAtiM sNgrhiitaarH| pA0-hIne // 1 // 16 // siddhA. kau0 sU0 550 / hIne dyotye'nuH prAgvat / anu hariM surAH / harehInA ityarthaH / upo'dhike ca // 17 // siddhA. kau0 ku. 551 / adhike hIne ca dyotye upetyavyayaM prAksaMjJaM syAt / upa hariM surAH / 19 smRtyarthadayIzA kama // 1 // 3 // smaraNArthAnAM dhAtUnAM dayiterISTezca yatkarma tatkarma vA bhavati / mAtuH smarati, mAtaraM smarati / mAturadhyeti, mAtaramadhyeti / sarpirdayate, sarpiSo dayate / lokAnAmISTe, lokAnISTe / haima-smRtyartha-dayezaH // 21 // smRtyarthAnAM dayezozca vyApyaM karma vA syAt / mAtuH smarati / mAtara smrti| mAtuH smayate / mAtA smaryate / sappiSaH sapirvA dayate, lokAnAmITe, lokAnISTe / pA.-adhIgarthadayezA kammaNi // 2 // 52 // siddhA. kau0 5 / eSAM karmaNi zeSe SaSThI syAt |maatuH smaraNam sarpiSodayanaM, IzanaM vaa|| 13 zIsthAso'dherAdhAraH // 21 // adhipUrvANAM zIG sthA As ityeteSAM ya AdhAraH kriyAzrayasya kartuH karmaNo vA dhAraNAt adhikaraNaM tat karma bhavati / prAmamadhizete / grAmamadhitiSThati / prAmamadhyAste / adheriti kim ? grAme shete| parvate tiSThati / nadyAmAste / haima. adheH zI sthA''sa bhAdhAraH / / 2 / 2 // 20 // adheH sambaddhAnAM zIDsthA''sAmAdhAraH kamma syAt / prAmamadhizete, adhitiSThati, adhyAste vaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa pA0 adhizrIsthAsAM karma / 1 4 46 / si0 kau0 sU0 542 / / adhipUrvANa | meSAmAdhAraH karma syAt / adhizete-adhitiSThati - adhyAstevA vaikuNThaM hariH / 14 vaso'nUpAdhyAH ||1|3|123 // anu upa adhi AG ityetatpUrvasya vasaterya AdhAraH tatkarma bhavati / prAmamanuvasati / prAmamupavasati / prAmamadhivasati / prAmamAvasati / haima 0 0 upAnvaSpAGa vasaH // 2 / 2 / 21 // upAdiviziSTasya vasaterAdhAraH karma syAt / prAmamupavasati, anuvasati, adhivasati Avasati / pA0 upAnvadhyAGa vasaH | 1 | 4|48 // si0 kau0 sU0 544 // upAdipUrvasya vasaterAdhAraH karma syAt / upavasati-anuvasati-adhivasati Avasati vA vaikuNThaM hariH / 15 kAlAdhvanorvyAptau // 1 / 3 / 126 // kAle adhvani cApradhAne vartamAnAt vyAptau amauTzaso bhavanti / mAsaM guDApUpAH / mAsamadhIte / kozaM kuTilA nadI / vyAptAviti kim ? mAsesdhIte / mAsasyAdhIte / koze'dhIte / krozasyAdhIte / haima0 kAlAdhva-bhAva dezaM vA'karmma cAkammaiNAm // 22 23 // kAlAdirAdhAre'karmaNAM dhAtUnAM yoge kamrmmAkam ca yugapadvA syAt / mAsamAste, kroza zete, godohamAste, kurUnAste / pakSa- mAse Aste ityAdi / akarma ceti kim ? mAsamAsyate / akarmaNAmiti kim ? rAtrAvuddezo'dhItaH / pA0 'akarmaka dhAtumiyoMge dezaH kAlo bhAvo gantabyo'dhyA ca karmasaMjJakaiti vAcyam' ( vA0 1103 - 1104 ) / kurUn svapiti mAsamAste / godohamAste / krozamAste / 1 pA0 kAlAdhvanoratyantasaMyoge | 2|3|5 // si0 kau0 sU0 558 // iha dvitIyA syAt / mAsaM kalyANI / mAsamadhIte / mAsaM guDadhAnAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa I kozaM kuTilA nadI / krozamadhIte / kozaM giriH / atyanta saMyoge kim / mAsasya dviradhIte / krozasyaikadeze parvataH / nidhyAkarmaka gamijJA dyartha zabdakamaMDazo'khAdAdikanda zabdAya hnaH 16 // 1 / 3 / 118 // nityamakarmakebhyaH gamerjAnA teradezvArtho yeSAM tebhyaH zabdakarmabhyaH zabdana kriyebhyaH zabdArthebhyaH dRzityetasmAcca dhAtoryo Nistasya karma nityaM karma bhavati khAdAdi kranda zabdAyahna ityetAn varjayitvA / Asayati devadattam | zAyayati devadattam / gamayati mANavakaM prAmam / yApayati mANavakaM grAmam / jJApayati mANavakaM dharmam / bodhayati mANavakaM dhrmm| bhojayati mANavakamodanam / Azayati mANavakamodanam / zabdana kriyebhyaH - vilApayati devadattaM putram | AbhASayati devadattaM gurum / zabdArthebhyaHzrAvayati devadattaM zAstram / upalambhayati devadattaM vidyAm / dRz - darzayati rUpatarka kArSApaNam / haima0 gati poSAhArArtha- zabdakarmanityA'karmaNAmanI khAca dihAzabdAya-krandAm || 2/2/5 // gatirdezAntaraprAptiH / zabdaH karmmakriyA vyApyaJca yeSAM te zabda karmANaH / nityaM na vidyate karma yeSAM te nityAkarmANaH / gatyarthabodhArthAhArArthAnAM zabdakarmaNAM nityAkarmmaNAJca nIkha yadi hAzabdAyakandivanA dhAtUnAmaNikartA sa Nau sati karma syAt / gamayati caitraM prAmam bodhayati ziSyaM dharmmam, bhojayati baTumodanam, jalpayati maitraM dravyam, adhyApayati baTuM vedam / zAyayati maitraM caitraH / gatyarthAdInAmiti kim ? pAcayatyodanaM caitreNa maitraH / nyAdivarjanaM kim ? nAyayati bhAraM caitreNa, khAdayatyapUpaM maitreNa, AdayatyodanaM sutena, hvAyayati caitraM maitreNa, zabdAyayati baTuM maitreNa krandayati maitraM caitreNa / -- pA0 gatibuddhipratyavasAnArthazabdakarmAkarmakANAmaNi kartA sa Nau || 14.52 // siddhA0 kau0 sU0 540 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa gatyAdyarthAnAM zabdakarmaNAmakarmakANAM cANau yaH kartA sa Nau karma syAt / gati-ityAdi kim / pAvayatyodanaM devadattena / aNyantAnAM kim / gamayati devadatto yajJadattaM, tamaparaH prayuMke, gamayati devadattena yajJadattaM vissnnumitrH| nIvadona vA0 1109 / nAyayati, vAhayati vA bhAraM bhRtyena / niyantRkartRkaspa vaheraniSedhaH vA. .. / vAhayati rathaM vaahaansuutH| mAdikhAyonaM pA0 1.9 / Adayati, khAdayati vA anaM bttunaa| bharahinsArthasya na vA. 1 / / bhakSayatyanaM bttunaa| ahiM. sArthasya kim / bhakSayati balIvansisyam / jalpatiprabhRtInAmupasaMkhyAnam vA0 10. / jalpayati, bhASayati vA dharma putraM devadattaH / hazeSa vA0 1108 / darzayati hari bhaktAn / sUtre jJAnasAmAnyAnAmeva grahaNaM, na tu tadvizeSArthAnAmityanena jJApyate / tena smarati jighrati ityAdInAM na / smArayati ghrApayati vA devadattana / badAyatenaM vA0 1.05 / zabdAyayati devadattena / dhAtvartha saMgRhItakarmatvenAkarmakatvAtprAptiH / yeSAM dezakAlAdibhina karma na saMbhavati te'traakrmkaaH| na tvavivakSitakarmANo'pi / 'tena mAsamAsayati devadattam' ityAdau karmatvaM bhavati / 'devadattena pAcayati' ityAdau tu na / 17 hetukakaraNetthaMbhUtalakSaNe // // 28 // phalasAdhanayogyaH padArtho hetuH| yaH karoti sa krtaa| yena kriyate tatkaraNam / imaM kaJcit prakAramApannaH itthaMbhUtaH, sa lakSyate yena taditthaMbhUtalakSaNam / etasmin viSaye vartamAnAt TAbhyAMbhiso bhavanti / hetIdhanena kulam / vidyayA yazaH / kartari-devadattena kRtam / jinadattena bhuktam / karaNe-dAtreNa lunAti / parazunA chintti| itthaMbhUtalakSaNe-api Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pariziSTa bhavAn kamaNDalunA chAtramadrAkSIt 1 api ca bhavAnavadAtena varNana kumArI. maikSiSTa ? haima-hetu kartR-karaNetthambhUtalakSaNe // 21 // 44 // phalasAdhanayogyo hetuH / kaJcitprakAramApannasya cihna itthambhUtalakSaNam / hetvAdivRttemnistRtIyA syAt / dhanena kulam / caitreNa kRtam / dAtreNa lunAti / api tvaM kamaNDalunA cchAtramadrAkSIH ? pA hetau / / 1 / 23 // si0 ko sU0 568 // hetvarthe tRtIyA syAt / dravyAdi sAdhAraNaM niryApArasAdhAraNaM ca hetutvam / karaNatvaM tu kriyAmAtra viSayaM vyApAraniyataM ca / daNDena ghaTaH / puNyena dRSTo hariH / phalamapIha hetuH / adhyanena vsti| kartRkaraNayostRtIyA // 23 // si. ko suu51| anabhihite kartari karaNe ca tRtIyA syAt / rAmeNa bANena hato baalii| ityaMbhUtalakSaNe // 2 / 3 / 21 // si. kau0 sU0 566 / kaJcitprakAra prAptasya lakSaNe tRtIyA syAt / jttaabhistaapsH| jaTAjJApyatApasatvaviziSTa ityarthaH / 20 hAsyAmissiddhau // // 127 // siddhau kriyAniSpattau dyotyAyAM kAlavAcino'dhvavAcinazca zabdAt vyAptI ekadvibahuSu TAbhyAMbhisa ityete yathAsaMkhyaM pratyayAH bhavanti / mAsena, mAsAbhyAM, mAryotiSamadhItam / yojanena, yojanAbhyAM, yojanaiH vaidyamadhItam / haima-siddhau tRtIyA // 2243 // siddhau phalaniSpattau, thotyAyAM kAlAdhyavAcibhyAM TAbhyAM-bhislakSaNA tRtIyA yathAsaMkhyameka-dvibahau syAt / mAsena mAsAbhyAM mAsairvA AvazyakamA dhItam / krozena krozAbhyAM krozairvA prAbhRtamadhItam / siddhAviti kim ? mAsamadhIta AcAro nAnena gRhItaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa pA0 apavarga tRtIga / 2 / 3 / 6 // si. kau0 sU0 563 / apavargaH phala prAptiH, tasyAM dyotyAyAM kAlAvanoratyantasaMyoge tRtIyA syAt / ahvA krozena vA anuvaako'dhaatH| apavarga kim / mAsamaghIto naayaatH| 2. sahArthena // 1 // 3 // 29 // sahAthastulyayogo vidyamAnatA ca, tena yukte'rthe vartamAnAt TAbhyAMbhiso bhavanti / putreNa saha sthUlaH sahaiva dazabhiH putrarbhAra vahati gardabhI / haima-mahAtheM // // 15 // sahArthe tulyayoge vidyamAnatAyAM ca gamyamAne nAmnaH tRtIyA syAt / putreNa sahAgataH, sthUlo gomAn brAhmaNo vA / pA0 sahayukta'pradhAne / / 3 / 19 // siddhA. kau* sU 564 // sahArthena yukte'pradhAne tRtIyA syAt / putreNa sahAgataH pitA / evaM sAkaM sAdha samaMyoge'pi / 22 prasitAvaddhotpukaiH // 1 // 331 // prasitAdibhiyukte AdhAre TAbhyAMbhiso bhavanti / kezaiH prasitaH, kezeSu vA prasitaH / kezairavabaddhaH, kezeSu avabaddhaH / kezairutsukaH, kezeSUtsukaH / haima0 prasitotsukAvabaddhaH / 2 / 2 / 49 // etairyuktAdAdhAravRttestRtIyA vA syAt / kezaH, kezeSu vA prasitaH / -gRheNa, gRhe vA utsukaH / kezaiH kezeSu vA avabaddhaH / pA. pratitosukAmyAM tRtIyA c| shaa|| si0 kau0 nN.6.1|| AbhyAM yoge tRtItA syAt caatsptmii| prasita utsuko vA hariNA harau vaa| 25 kAle bhAdvAdhAre // 3 // kAle vartamAnAnnakSatravAcinaH zabdAdAdhAre TAbhyAMbhiso vA bhavanti / puSyeNa pAyasamaznIyAt, puSye pAyasamaznIyAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa haima-kAle bhAt navA''dhAre // 2 // 2 // 48 // kAlavRttenakSatrArthAdAdhAre tRtIyA vA syAt / puSyeNa puSye vA pAyasamannIyAt / kAla iti kim ? puSye'H / bhAditi kim / tilapuSpeSu yatkSIram / AdhAra iti kiM ? adya puSyaM viddhi / pA0 nakSatre ca lupi / 2 / 3 / 45 // si. kau0 sU0 641 // nakSatre prakRtyarthe yoluppaMjJayA lupyamAnasya pratyayasyArthastatra vartamAnAtRtIyAsaptamyau sto'dhikaraNe / mUlenAvAhayeddevIM zravaNena visarjayet / mUle zravaNe iti vA / lupi kim / puSye zaniH / 2. samo jJo'smRtau cApye // 1 // 3 / 133 // saMpUrvasya jAnAtesmRtau vartamAnasya yadApyaM prApyaM karma tatra TA bhyAm bhiso vA bhavanti / mAtrA saMjAnIte, mAtaraM saMjAnIte | asmRtAviti kim ? mAtaraM saMjAnAti, mAtuH saMjAnAti / smrtiityrthH| haima-samo jJo'smRtau vA // 25 // asmRtyarthasya saJjAnAteryadvayApyaM tadvattestRtIyA vA syAt / mAtrA mAtaraM vA sajAnIte / asmRtAviti kim ? mAtaraM snyjaanaati| pA0 saMjJo'nyatarasyAM karmaNi / 2 / 3 / 22 // si0 ko0 naM. 560 // sampUrvasya jAnAteH karmaNi tRtIyA vA syAt / pitrA pitaraM vA saMjAnI te| 25 pabhedaistadvayAkhyA // 1 / 3 / 130 // yasya medinaH prakAravato'rthasya medaiH prakAraiH viziSTaH tadvataH tatprakAracadarthakasya AkhyA bhavati / tataH TA bhyAm bhigo bhavanti / akSNA kANaH / pAdena khajaH / prakRtyA darzanIyaH / jAtyA brAhmaNaH / haima. yabhedaistadvavAsyA // 22 // 46 // yastha medino medaiH prakAraistadvato'rthasyAkhyA nirdezaH syAt tadvAcina. stRtIyA syAt / aruNA kANaH, pAdena khajaH, prakRtyA darzanIyaH, tadvadagrahaNaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 pariziSTa kim ? akSikANaM pazya / Akhyeti prasiddhiparigrahArtham , tenAkSNA dIrgha iti na syAt / pA* yenAvikAraH / / 3 / 20 // si ko sU0 565 // yenAGgena vikRtenAMgino vikAro lakSyate tataH tRtIyA syAt / bhakSNA kANaH / akSisambandhikANatvaviziSTa ityarthaH / aGgavikAraH kim / akSi kANamasya / 26 ubhyAMbhyas // // // // 35 // deyairApye'pradhAne'rthe vartamAnAdekadvibahuSu yathAsaMkhyaM le bhyAM bhyas pratyayAH bhavanti / hai. caturthI // 2253 / / sampradAne vartamAnAdeka-dvi bahau yathAsaMkhyaM ke.bhyAM bhyaslakSaNA caturthI syAt / dvijAya gAM datte, patye zete / karmaNA yamabhipreti sa sampradAnam / / 1 / 432 // si ko sU. 519 // dAnasya karmaNA yamabhipreti sa sampradAnasaMjJaH syAt / pA0 caturthoM saMpradAne / 23 / 13 // si. kau0 sU. 570 // viprAya gAM dadAti / anabhihita ityeva / dIyate'smai dAnIyo vipraH / 20 zatArthavaSaDnamaH svastisvAhAsvadhAhitaiH // // 12 // zakkAthairvaSaDAdibhizca yoge'pradhAne'rthe vartamAnAd DebhyAbhyaso bhavanti / zaktaH zaknoti, prabhuH prabhavati jinadatto devadattAya / alaM mallo mallAya / vssddgnye| namo'rhadbhyaH / svasti prajAbhyaH / indrAya svAhA / svadhA pitRbhyaH / AturAya hitam / hai. zaktArtha-vaSaD-namaH svasti-svAhA svadhAbhiH // 2218 // zaktAveSaDAdibhizca yuktAccaturthI nityaM syAt / zaktaH prabhurvA mallo mallAya, vaSaDanaye / namo'rhadbhyaH / svasti prajAbhyaH / svAhendrAya / svadhA pitRbhyaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 13 pA0 namaHsvastisvAhAsvadhA'laMvaSaDhyogAcca // 2/3 16 // si0 kau0 sU0 583 // ebhiryoge caturthI syAt / haraye namaH / namaskaroti devAn / prajAbhyaH svasti / agnaye svAhA / pitRbhyaH svadhA / 29 bhadrAyuSyakSemasukhArthahitArthahitairAziSi // 1 / 3 / 141 // bhadrAdyartherdvitazabdena ca yoge'pradhAne'rthe vartamAnAdAzIrviSaye Debhyabhyaso bhavanti / bhadramastu jinazAsanAya / bhadramastu jinazAsanasya / evaM bhadraM kalyANaM AyuSyaM dIrghamAyuH ciraMjIvitamastu devadattAya devadattasya vA / kSemaM kuzalaM nirAmayaM bhUyAt saMghAya saMghasya vA / sukhaM zarma zaM bhavatAt prajAbhyaH prajAnAM vA / arthaH prayojanaM kAryaM jAyatAM dUtAya dUtasya vA / hitaM pathyaM bhUyAt jinadattAya jinadattasya vA / hitagrahaNamAziSi pakSe SaSThyartham / astyevottareNa caturthI / hai0 tadbhadrA''yuSya-kSemArthA'rthenA''ziSi // 2 / 2 / 66 // taditi hitasukhayoH parAmarzaH / hitAdyarthairyuktAdAziSigamyAyAM caturthI vA syAt / hnitaM pathyaM vA jIvebhyo jIvAnAM vA bhUyAt / sukhaM zaM zarmaM vA prajAbhyaH prajAnAM vA bhUyAt, AyuSyamastu caitrAya caitrasya vA / arthaH kArya prayojanaM vA bhUyAnmatrAya maitrasya vA / hai0 hitasukhAbhyAm // 2 / 2 / 65 // AmyAM yuktAccaturthI vA syAt / AmayAvine AmayAvino vA hitam / caitrAya caitrasya vA sukham / pA0 caturthI cAziSyAyuSyamadrabhadrakuzala sukhArthahitaiH || 2|3|03 // siddhA0 kau0 631 // etadarthairyoge caturthI vA syAt, pakSe SaSThI / AziSi AyuSyaM cirajIvitaM kRSNAya kRSNasya vA bhUyAt / evaM madraM, bhadraM kuzalaM, nirAmayaM sukhaM, zam . arthaH, prayojanaM hitaM, pathyaM vA bhUyAt / kha 1 , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 30 sthAnivuNaH // 1 // 36 // yasyArthaH pratIyate na ca prayogaH sa sthaanii| kriyAyAM tadarthAyAM vuNa laT ca iti vuNo vihitastadantasya sthAnino dhAtorApye karmaNi bhyAMbhyaso bhavanti / edhebhyo brajati ! pAkAya vrajati / sthAnIti kim ? edhAnAhArako vrajati / pArka kArako vrajati / hai. gamyasyA''pye // 2 / 2 / 62 // yasyArtho gamyate na cAsau prayujyate sa gamyaH / gamyasya tumo vyApye vartamAnAccaturthI syAt / edhebhyaH phalebhyo vA vrajati / gamyasyeti kim ? edhAnAhartuM yAti / ___pA0 kriyArthopapadasya ca karmaNi sthAninaH // 14 si. ko. sU. 501 // ___kriyArthA kriyA upapadaM yasya tasya sthAnino'prayujyamAnasya tumunaH karmaNi caturthI syAt / phalebhyo yAti / phalAnyAhatu yAtItyarthaH / namaskurmo nRsiMhAya, nRsiMhamanukUlayitumityarthaH / evaM svayaMbhuve namaskRtya, ityAdAvapi / 21 RduheA'syAthairya prati kopo na ca karma // // 3 / 13. // amarSakRt krodhH| apacikIrSA drohaH / akSamA IrSyA / guNeSu doSA. visskrnnmsuuyaa| etadathairdhAtubhiryoge yaM prati kopastasmin vartamAnAt . bhyAMbhyaso bhavanti na ca tatrma bhavati / devadattAya krudhyti| jinadattAya kupyati / devadattAya druhyati / devadattAya Iya'ti / devadattAyAsUyati / hai. aduheA'sUyArthairya prati kopaH // 2220 // krudhAdyarthairddhAtubhiryoge yaM prati kopastat sampradAnaM syAt / maitrAya krudhyati, druhyati, IrNyati, asUyati vA / yaM pratIti kim ! manasA krudhyati / kopaH iti kim ? ziSyasya kupyati vinayArtham / pA. kudhaduheA'sUyArthAnAM yaM prati kopaH // // 43 // si0 ko. sU0 505 / krudhAdyarthAnAM prayoge yaM prati kopaH saH ukasanaH syAt / haraye kuSyati, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 15 duhyati, IrSyati, asUyati vA / yaM prati kopaH kim ? bhAryAmIti, mainAmanyo drAkSIditi / krodho'marSaH / droho'pakAraH / IrSyA akSamA | asUyA guNeSu doSAviSkaraNam / drohAdayo'pi kopaprabhavA eva gRhyante / 32 spRhervA // 1 / 3 / 139 // spRherdhAtoH karmaNi vartamAnAccaturthI vA bhavati / dharmAya spRhayati, dharmaM spRhayati / hai0 spRheorvyApyaM vA // 2 / 2 / 26 // spRhervyApyaM vA saMpradAnaM syAt / puSpebhyaH puSpANi vA spRhayati / pA0 spRherIpsitaH || 1 | 4 36 // si0 kau0 sU0 574 // spRhayateH prayoge iSTaH sampradAnaM syAt / puSpebhyaH spRhayati / IppitaH kim / puSpebhyo vane spRhayati / IpsitamAtre iyaM saMjJA / prakarSavivakSAyAM tu paratvAt karmasaMjJA, puSpANi spRhayati / 33 manyasyAkAkAdiSu yato'vajJA || 13 | 140 // yasmAdavajJA anyasya vijJAyate tasmin kAkAdivarjite manyaterApye karmaNi GebhyAMbhyaso bhavanti vA / na tvA tRNAya manye, na tvA tRNaM manye / na tvA zune manye, na tvA zvAnaM manye / tRNAderapi nikRSTaM manye ityavajAnAti / akAkAdiSviti kim ? na tvA kAkaM ghUkaM zRgAlaM manye / hai0 manyasyA'nAvAdibhyo'tikutsane // 2 2 / 14 // atIva kutsyate yena tadatikutsanaM / tasmin manyatevrvyApye vartamAnAnAvAdivarjAccaturthI vA syAt / na tvA tRNAya tRNaM vA manye / manyasyeti kim ? na tvA tRNaM manve / anAvAdibhya iti kim ? na tvA nAvaM, annaM, zukaM, zRgAlaM, kAkaM vA manye / kutsana iti kim ? na tvA ratnaM manye / karaNAssyazraNaM kim ? na tvA tRNAya manye / yuSmado mA bhUt / atIti kim ? tva tRNaM manye / pA0 manyakarmaNyanAdare vibhASAprANiSu // 2 / 3 / 17 // si0 kau0 sU0 584 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa prANivale manyateH karmaNi caturthI vA syAt tiraskAre / na tvAM tRNaM manye tRNAya vaa| zyanAnirdezAttAnAdikayoge na / na tvAM tRNaM manve / 'bhaprANivityAnIyanaukAkAnazukazRgAlavarjebdhiti vAcyam' (vA 1464) / tena 'na tvAM nAvaM manye' ityatrA'prANitve'pi caturthI na / 'na tvAM zune manye' ityatra prANitve'pi bhavatyeva / 34 yadartham // 13 // 50 // yatprayojanaM kiMcid vivakSyate tasminnarthe vartamAnAd DebhyAMbhyaso bhavanti / rathAya dAru / kuNDalAya hiraNyam / hai. tAdayeM // 2 / 2 / 54 // tasmA idaM tadartham / tadbhAve sambandhavizeSe dyotye ca caturthI syAt / yUpAya dAru, randhanAya sthaalii| pA0 tAdayeM caturthI vaacyaa| (vA0 1458) / muktaye hari bhajati / 35 pratyAH zravAbhyarthake // 1 // 3 // 44 // prati Al ityetAbhyAM pareNa zRNotinA yuke'bhyarthaka vartamAnAd bhyAbhyaso bhavanti / devadattAya pratizRNoti abhyupagacchatItyarthaH / hai| pratyAGaH vANini // 2 // 2 // 56 // pratyAbhyAM pareNa zruvAyukta dathinyabhilASuke vartamAnAccaturthI syAt / pA. pratyAbhyAM zruvaH pUrvasya kartA // 1 // 40 // si. ko. sU0 5.0 / AbhyAM parasya zRNoteoMge pUrvasya pravartanArUpasya vyApArasya kartA sampradAnaM syAt / viprAya gAM pratizRNoti AzRNoti vaa| vipreNa mahyaM dehIti pravarti staM pratijAnIte ityarthaH / 36 pratyanoNA''khyAtari // 1 / 3 / 115 // pratyanu ityetAbhyAM pareNa gRzabda ityanena yukta AkhyAtari vartamAnAd Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa bhyAMbhyaso bhavanti / upAdhyAyAya pratigRNAti, anugRnnaati| upAdhyAyenokamanubravIti / hai* pratyanogNA''NyAtari // 2 / 2 / 57 // samAnam / pA0 anupatigRNazca // 4 // si0 ko0 naM. 579 // AbhyAM gRNAteH kArakaM pUrvavyApArasya kartRbhUtamuktasaM syAt / hone. 'nugRNAti-pratigRNAti vA / hotA prathamaM zaMsati, tamadhvaryuH protsaahytiityrthH| 37 zlAghanukyAcA prayojye // // 3 // 18 // zlAghAdibhiyukta prayojye vartamAnAccaturthI bhavati / devadattAya shlaaghte| svaguNAdikaM dharma vijJApayitumicchati ityarthaH / caitrAya nute, chAtrebhyaH tiSThate, maitrAya shpte| hai* zlAghanusthA-kApAM prayojye // 212 / 6. // samAnam / pA0 zlAghanusthAzapA jJopsyamAnaH // // 4 // 34 // si. ko. naM. 572 // eSAM prayoge bodhayitumiSTaH sampradAnaM syAt / gopIsmarAtkRSNAya zlAghate, nute, tiSThate, zapate vA / jJopsyamAnaH kim / devadattAya zlAghate pathi / 38 ruciklapyarthadhAribhiH preyavikArottamaNeSu // 1 // 3 // 5 // rucyarthairdhAtubhiryukte preye, klapyathairvikAre, dhAriNA ca uttamaNe vartamAnAcaturthI bhavati / sAdhave rocate dharmaH / sadRze svadatte tattvam / zlaSmaNe kalpate dadhi / baMdhAya jAyate rAgaH / caitrAya zataM dhArayate maitrH| hai. rucikRpyartha dhAribhiH preya-vikArottamaNeSu // 2 // 2 // 55 / rucyarthaiH kRpyarthairdhAriNA ca yoge yathAsaMkhyaM preya-vikArottamarNavRttezcaturthI syAt / maitrAya rocate dharmaH, mUtrAya kalpate yavAgUH, caitrAya zataM dhArayati / pA. hacyarthAnAM priyamANaH // 33 // si. kau0 naM0 571 // rucyarthAnAM dhAtUnAM prayoge prIyamANe'rthaH sampradAnaM syAt / haraye rocate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 pariziSTa bhktiH| anyakartRko'bhilASo ruciH| hariniSThaprItebhaktiH kii| prIyamANaH kim ? devadattAya rocate modakaH pathi / pA0 dhArehattamaNaH // 1 / 4 / 15 // si. kau0 naM0 573 // dhArayateH prayoge uttamarNa uktasaMjJaH syAt / bhaktAya dhArayati mokSaM hriH| uttamarNaH kim / devadattAya zataM dhArayati grAme / 39 utpAtena jJApye // 1 // 3 // 147 // utpAtena jJApye vartamAnAd DebhyAMbhyaso bhavanti / zlokaH vAtAya kapilA vidyudaatpaayaatilohinii| pItA varSAya vijJeyA durbhikSAya sitA bhavet // vAtAya jnyaapytiityrthH| hai. utpAtena jJApye // 22 // 59 // utpAta AkasmikaM nimittam / tena jJApye vartamAnAccaturthI syAt / pA0 utpAtena jJApite ca (vA0 116.) vAtAya kapilA vidyut / 4 // heto guNe'striyAm // // 3 // 54 // astrIliMge guNe dravyAzrite paryAye hetau vartamAnAdDasibhyAmbhyaso vA bhavanti / jADyAd jADyena vA baddhaH / jJAnAd jJAnena vA muktH| astriyAmiti kim ? jaDatayA baddhaH / buddhayA muktaH / hai0 guNAdastriyAM navA // 2277 // astrIvRtterhetubhUtaguNavAcinaH paJcamI vA syAt / / pA. vibhASA guNe'striyAm // 22 // 25 // si. ko0 naM. 602 // guNehetAvastrIliMge paMcamI vA syAt / jADyAt jAjyena vA baddhaH / guNe kim ? dhanena kulam / astriyAm kim ? buddhayA muktaH / "vibhASA' iti yogavibhAgAdaguNestriyAM ca kvacit / dhUmAdagnimAn / nAsti ghaTo'nupalabdheH / 42 apAye'vadhau // 1 // 3 // 156 // apAyo vibhAgaH vizleSaH / tasmin viSaye nirdiSTe pratIyamAne vA yo'va Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 pariziSTa ghirapradhAnaM tasmin GasibhyAMbhyaso bhavaMti / prAmAdapaiti / prAmAdAgacchati / parvatAdavarohati / yavebhyAM gAM nivArayati / pratIyamAne'rthe kusUlAtpacati, tato gRhiitvetyrthH| hai. pazcamyapAdAne // 2 // 2169 // apAdAne eka-dvi-bahau yathAsaMkhyaM DasibhyAMbhyaslakSaNA paMcamI syAt / prAmAd godohAbhyAM vanebhyaH vA Agacchati / pA. dhruvamapAye'pAdAnam // 1 / 4 / 24 // si0 ko0 naM0 585 // apAyo vizleSaH, tasminsAdhye / dhruvamavadhibhUtaM kArakamapAdAnaM syAt / apAdAne paJcamI // 2 // 328 // si. ko0 naM0 587 // prAmAdAyAti / dhAvato'zvAtpatati / kArakaM kim ? vRkSasya parNa patati / jugupsAvirAmapramAdArthAnAmupasaMkhyAnam (vA0 1009) pApAjjugupsate, viramati / dharmAtpramAdyati / 43 RNe // 1 // 3 / 155 // hetI RNe vartamAnAnnityaM sabhyAMbhyaso bhavanti vaa| zatAd baddhaH shsraadbddhH| hai. RNAdesoH // 212106 // hetubhUtaRNavAcinaH paMcamI syAt / zatAdvaddhaH hetoriti kim ? zatena baddhaH / pA0 akartaNe paMcamI // 2 // 3 // 24 // si. kaumu0 naM0 10 // kartavarjitaM yahaNaM hetubhUtaM tataH paMcamI syAt / zatAbaddhaH / akartari kim / zatena bndhitH| 44 sibhyAbhyasstokAlpakatipayakRSTAdasave // // 52 // yato dravye zabdapravRttiH sa paryAyo guNaH sattvaM, tenaina rUpeNocyamAnama. sattvaM, tasmin karaNe stokAdibhyaH ekadvibahuSu DasibhyAMbhyaso bhavanti vA / stokAt stokena, alpAt alpena, katipayAt katipayena, kRcchrAt kRcchreNa muktaH / asattva iti kim ? stokena viSeNa hataH / alpena zethunA muktaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa he. stokAlpa-kRcchU-katipayAdasattve karaNe // 21 // 79 // samAnam / pA. karaNe ca stokAlpakRcchUkatipayasyAsattvavacanasya // 2 // 3 // 33 // si.kI.naM. 104 // ebhyo'vyavacanebhyaH karaNe tRtIyApaMcamyau stH| stokena stokAdvA muktaH / dravye tu stokena viSeNa hataH / 45 bhAkhyAtaryupayoge // // 3 // 57 // AkhyAtA pratipAdayitA / upayogo niyamapUrvakaM vidyAprahaNam / AkhyAtari vartamAnAdupayoge viSaye usibhyAMbhyaso bhvnti| upAdhyAyAdaghIteAgamayati / AcAryAcchRNoti-adhigacchati / upayoga iti kim ? naTasya zRNoti / he. bhAsyAtayupayoge // 20 // samAnam / pA0 bhArupAtopayoge // 19 // si0 ko0 naM. 591 // niyamapUrvakavidyAsvIkAre vakA prAksaMjJaH syAt / upAdhyAyAdadhIte / upayoge kim / naTasya gAthAM zRNoti / 16 bhADA // 1 / 3 / 158 // avadhAviti vartate / AThA yoge avadhau usibhyAMbhyaso bhavanti / ApATalIputrAt vRSTo devaH / AkumArebhyo yazaH zAkaTAyanasya gatam / hai. bhADA'vadhau // 2 // 2170 // avadhirmaryAdA abhividhizca / tavRtterADA yuktAt paMcamI syAt / bhApATaliputrAd vRSTo meghH| pA0 maryAdAvarane // 1 / 4 / 49 // si. kau* naM. 590 / AmaryAdAyAmuktasaMjJaH syAt / vacanaprahaNAdabhividhAvapi / 11 vaye'papariNA // // 3 // 19 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa apapari ityetAbhyAM yukte varjye GasibhyAM bhyaso bhavanti / apapATalIputrAd apatrigartebhyo vRSTo devaH / tatra gartAn varjayitvetyarthaH / evaM pariyoge'pi hai0 paryapAbhyAM vayeM // 22 71 // varjye varjanIye'rthe vartamAnAt paryapAbhyAM yuktAt paJcamI syAt / pari apa cA pATaliputrAd vRSTo meghaH / varNya iti kim ? apazabdaze maitrasya / 21 pA* paJcabhyapAparibhiH || 2|3|10 // si0 kau0 naM0 598 / etaiH karmapravacanIyairyoge paMcamI syAt / apahareH, parihareH saMsAraH / pariratra varjane / lakSaNAdau tu haripari / AmukteH saMsAraH / A sakalAdbrahma / 47 pratinidhi pratidAne pratinA || 13 | 160 // pratinidhau pratidAne ca vartamAnena pratinA yuktAd GasibhyAMbhyaso bhavanti / pradyumno vAsudevAt prati, sadRza ityarthaH / tilemyaH pratimASAn prayacchati / tilAn gRhItvAmASAn dadAti / 0 yataH pratinidhi pratidAne pratinA / 2 / 2 / 72 // pratinidhirmukhyasadRzo'rthaH / pratidAnaM gRhItasya vizodhanaM / te yataH - syAtAM tadvAcinaH pratinA yoge paMcamI syAt / pradyumno vAsudevAt prati / tiLebhyaH pratimASAnasmai prayacchati / pA0 pratinidhi pratidAne ca yasmAt // 2|3|11 // si0 kau0 naM0 600 / atra karmapravacanIyairyoge paMcamI syAt / pradyumnaH kRSNAtprati / tilebhyaH pratiyacchati mASAn / 48 sthAniya karmAdhAre // 1 / 3 / 161 sthAne pyAdezAntena yukte karmaNyAdhAre ca GasibhyAMbhyo bhavanti / prAsAdAtprekSate / AsanAtprekSate / sthAnigrahaNaM kim ? prAsAdamAruhya prekSate / hai0 * gamyayapaH karmAssdhAre || 2|2|74 || gamyasyAprayujyamAnasya yabantasya karmAssdhAravAcinaH paMcamI syAt / prAsAdAdAsanAdvA prekSate, gamyaprahaNaM kim ? prAsAdamAruhya zete / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 pariziSTa pA0 lyablopekamaNyadhikaraNe ca (vA. 1974-1975) / prAsAdAtprekSate / AsanAtprekSate / prAsAdamAruhya, Asane upavizya, prekSate ityarthaH / zvazurAjiheti : zvazuraM vIkSyetyarthaH / 19 pratyayaH kRto'SavyAH // 1 // 141 // iha yaHkRto vihitaH sa pratyayasaMjJo veditvyH| aSaSThyAH SaSThyantArthaH SaSThI na cet sa SaSThyantArthavihito bhvti| Agamo vikAro vetyarthaH ThIrAjJI | su-au-jas-vRkSaH vRkSau vRkSAH / paraH // // // 44 // yaH pratyayaH sa prakRteH para eva bhavati / vRkSaH vRkSau vRkSAH / 5. usosAm // // 3 // 63 // apradhAne'rthe vartamAnAd ekadvibahuSu yathAsaMkhyaM DasosAm ityete pratyayAH bhavanti yoge sambandhe / rAjJaH puruSaH / devadattayoH putraH / hai. zeSe // 220 // karmAdibhyo'nyastadavivakSArUpaH svasvAmibhAvAdisambandhavizeSaH zeSastatra SaSThI syAt / rAjJaH puruSaH, upagorapatyam , mASANAmaznIyAt / pA. SaSThI zeSe // 2 // 3 // 50 // si0 ko0 naM. 606 / kArakaprAtipadikArthavyatiriktaH svasvAmibhAvAdisambandhaH zeSaH, tatra SaThI syAt / rAjJaH puruSaH / karmAdInAmapi sambandhamAtra vivakSAyAM Savyeva / satAM gatam / sarpiSo jaaniite| mAtuH smarati edhodakasyopaskurute / bhajezambhozcaraNayoH / phalAnAM tRptaH / 52 karaNe jJo'jJAne // zA15 // jAnAte nArthe vartamAnasya yatkaraNaM tasmin GasosAmo bhavanti / jJAnamavabodhaH / sarpiSo jAnIte, sarpiSA karaNabhUtena pravartata ityrthH| ajJAna iti kim ? svareNa putraM jAnAti / hai. ajJAne jJaH SaSThI // 2 // 2180 // ajJAnArthasya jJo yatkaraNaM tadvAcina eka-dvi-bahau yathAsaMkhyaM usosAMlakSaNA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa SaSThI nityaM syAt / sarpiSaH, sappiSoH sappiSAM vA jAnIte / ajJAna iti kim ? svareNa putraM jAnAti / karaNa ityeva / tailaM sappiSo jAnAti / pA0 jJo'vidarthasya karaNe // 2 // 3 // 51 // si0 ko0 nN012|| jAnAterajJAnArthasya karaNe zeSatvena vivakSite SaSThI syAt / sarpiSo jJAnam / 55 ktasya sadAdhAre // 1 / 3 / 167 // sati vartamAne yaHktaH AdhAre ca tadantasya dhAtoH-karmaNi kartari ca GasosAmo bhavanti / sati ktaH-rAjJAM mataH, rAjJAM pUjitaH, prajAnAM kAntaH / AdhAre ktaH-idamodanasya bhuktam / idaM saktUnAM pItam , idameSAmAsitam / hai. ktayorasadAdhAre // 2 // 29 // satovartamAnAdAdhArAccAnyatrArthe yau taktavatU tayoH karmakoMH SaSThI na syAt / kaTaH kRto maitreNa, grAmaM gatavAn / asadAdhAra iti kim ? rAjJA pUjitaH / idaM saktUnAM pItam / pA0 kasya ca vartamAne // 2 // 3 // 67 // si0 ko0 naM0 125 / vartamAnArthasya ktasya yoge SaSThI syAt / rAjJAM mato buddhaH pUjito vA / adhikaraNavAcinAca // 2 // 3 // 60 // si0 ko0 naM. 126 / tasya yoge SaSThI syAt / idameSAmAsitaM zayitaM gataM bhuktaM vaa| 54 karmaNi guNe // 1 / 3 / 169 // uNAdivarjitasya kRtaH karmaNi guNe sosAmo vA bhavanti / netA azvasya sughnam / guNa iti kim ? netA'zvasya / karmAntarApekSatvaM guNatvaM, apradhAnAdhikArAdato dvikarmakANAmihodAharaNam / hai. karmaNi kRtaH // 2 / 2143 // kRdantasya karmaNi SaSThI syAt / apAM sraSTA, gavAM dohaH / karmaNIti kim ? zastreNa bhettA, stokaM paktA / kRta iti kim ? bhuktapUrvI odanam / pA0 kartRkarmaNoH kRti // 2 // 3 // 65 // si. ko. naM. 113 / / kRdyoge kartari karmaNi ca SaSThI syAt / kRSNasya kRtiH| jagataH kA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa kRSNaH / 'guNakarmaNi veSyate' (vA0 5.42 ) netA azvasya sunasya sughnaM vaa| kRti kim / taddhite mA bhUt / kRtapUrvI kaTam / 55 bhAdhAre // 1 // 3 / 106 // kriyAzrayasya kartuH karmaNo vA yaH AdhAraH adhikaraNaM tasmin Dyossupo bhavanti / Asane Aste / sthAlyAM pacati / gaGgAyAM ghossH| tileSu tailam / AkAze zakunayaH / kRSNA goSu sampannakSIratamA, kRSNA gavAM sampannakSIratamA iti samudAyasyaikadezaM pratyAdhArabhAvaviSayavivakSAyAM saptamI / sambandhavivakSAyAM tu sssstthii| yathA vRkSe zAkhA vRkSasya zAkhA iti nirdhAraNantu kRSNetyAdeH pdaantraat| hai* saptamyadhikaraNe // 21695 // adhikaraNe eka-dvi-bahau yathAsaMkhyaM jyossuppA saptamI syAt / kaTe Aste, divi devAH, tileSu tailam / pA. mAdhAro'dhikaraNam // // // si. ko.naM. 152 / kartRrmadvArA taniSThakriyAyA AdhAraH kArakamadhikaraNasaMjJaH syAt / saptamyadhikaraNe ca // 2 // 3 // 36 // si. ko0 naM0 633 / adhikaraNe saptamI syAt, ckaaraaduuraantikaarthebhyH| aupazleSiko vaiSayiko'bhivyApakazcetyAdhArastridhA / kaTe Aste, sthAlyAM pacati, mokSe icchAsti, sarvasminnAtmAsti vanasya dUre antike vA / 55 hetI karmaNA // 1 // 3 // 172 / / karmaNA yukta hetau vartamAnAd Gyossupo bhavanti / tRtIyApavAdaH / carmaNi dvIpinaM hanti, dantayorhanti kuMjaram / bAleSu camarauM hanti sImni puSkalako hataH // hai. tadyukte hetau // 222 / 100 // tena vyApyena yukta hetau vartamAnAt saptamI syAt / carmaNi dIpinaM ityaadi| tadyukta iti kim ? vetanena dhAnyaM lunAti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa pA0 nimittAkarmayoge (vA. 1490) nimittamiha phalam / yogaH saMyogasamavAyAtmakaH / carmaNi dvIpinaM ityaadi| 57 sAdhunipuNenAyAm // 1 // 3 / 173 // sAdhu nipuNa ityetAbhyAM yukte arcAyAM gamyamAnAyAM Dyossupo bhavanti / sAdhurdevadatto mAtari / nipuNo jinadattaH pitari / anyatrasAdhuH bhRtyo rAjJaH / tattvAkhyAne na bhavati / hai. sAdhunA // 2 // 2 // 102 // nipuNena cArcAyAm // 2 / 2 / 103 // nipuNa sAdhu zabdAbhyAM yuktAdapratyAdau saptamI syAt , arcAyAm / mAtari nipuNaH sAdhurvA / arcAyAmiti kim ? nipuNo maitro maatuH| mAtaivainaM nipuNaM manyata ityarthaH / apratyAdAvityeva ? nipuNo maitro mAtaraM prati pari anu abhi vA / pA0 sAdhunipuNAbhyAmarcAyAM saptampaprateH // 2243 // si. ko0 naM. 64. / AbhyAM yoge saptamI syAdarcAyAm, na tu prateH yoge| mAtari sAdhunipuNo vaa| arcAyAm kim ? nipuNo rAjJo bhRtyH| iha tattvakathane tAtparyam / 'apratyAdibhiriti vaktavyam' (vA0 1493) / sAdhunipuNo vA mAtaraM prati pari anu vaa| 58 sveze'dhinA // 17 // adhItyanena yoge sve Izitavye Ize Izitari svAmini cArthe vartamAnAda Dyossupo bhavanti / sve-adhimagadheSuzreNikaH / adhyavantiSu pradyotaH / Ize-adhizreNike magadhAH / adhipradyote'vantayaH / hai| sveze'dhinA // 2 // 2 / 104 // sve Izitavye Ize ca vartamAnAdadhinA yuktAt saptamI syAt / adhimagadheSu zreNikaH, adhizreNike magadhAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa pA0 adhorIzvare // 1 // 497 // si. kau0 naM. 644 / svasvAmisambandhe adhi karmapravacanIyasaMjJaH syAt / yasmAdadhikaM yasya cezvaravacanaM tatra saptamI // 229 // sika kau0 naM0 645 / ____ atra karmapravacanIya yuke saptamI syAt / upaparArdhe harerguNAH / parArdhAdadhikA ityarthaH / aizvarye tu svasvAmibhyAM paryAyeNa saptamI / adhibhuvi rAmaH / adhirAme bhuuH| 59 sapenAdhikini / / / 3.175 // upa ityadhikAdhikisambandhaM dyotayati / tena yukta adhikini jyossupo bhavanti / upakhAryA droNaH / upaniSke kArSApaNam / droNakArSApaNAbhyAmAdhiko khArIniSkA vityarthaH / hai. upenA'dhikini // 2 / 2 / 05 // upena yuktAdadhikini vAcinaH saptamI syAt / upakhAyA~ droNaH / pA0 upo'dhike ca // 1 // 40 // si. kau0 naM. 55 / / adhike hIne ca dyotye upetyavyayaM prAksaMjJaM syAt / adhike, sptmiivkssyte| hIne, upahariM surAH / 6. sujaH kAle vA // // 3 // 177 // suco'rtho yeSAM pratyayAnAM tadantairyukte kAle AdhAre vyossupo bhavanti / dvirahi bhuMkte / dviraho a~kke, mAse pacakRtvo bhukte, mAsasya paJcakRtvo bhungkte| bahudhAhi bhuGkte, bahudhAho bhuGkte / AdhAra iti kim ? dviraho bhuke / kAla iti kim ? dviradhvani bhuGkte / hai. navAjathaiH kAle // 22 // 96 // suco'rtho vAro yeSAM tatpratyayAntairyuktAt kAle'dhikaraNe vartamAnAt saptamI vA syAt / pA. kRtvo'rthaprayoge kALe'dhikaraNe // 2 // 3 // 6 // si. kau0 naM. 122 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 27 kRtvo'rthAnAM prayoge kAlavAcinyadhikaraNe zeSe SaSThI syAt / paMcakRtvo'ho bhojanam / dviro bhojanam / zeSe kim ? dvirahanyadhyayanam / 6. kuzalA''yuktenA''sevAyAm // 1 // 3 / 74 / / kuzala bhAyukta ityetAbhyAM yukte AdhAre AsevAyAM tAtparye gamyamAne jayossupo vA bhavanti / kuzalo vidyAgrahaNe, kuzalo vidyAgrahaNasya / AyuktastapazcaraNe, AyuktastapazcaraNasya / anyatra kuzalazcitrakarmaNi, na ca karoti / Ayukto gauH zakaTe, AkRSya yukta ityarthaH / hai. kuzalA''yuktenA''sevAyAm // 2 // 2 // 97 // AbhyAM yuktAdAdhAravAcinaH saptamI vA syAt , AsevAyAM tAtparye / kuzalo vidyAyAM vidyAyA vaa| Ayuktastapasi tapaso vA / AsevAyAmiti kim ? kuzalazcitre, na tu karoti / Ayukto gauH zakaTe AkRSya yukta ityarthaH / pA0 AyuktakuzalAnyAMcAsevAyAm // 10 // si. ko. naM. 630 / AbhyAM yoge SaSThIsaptamyau staH tAtparye'rthe / Ayukto vyApAritaH / AyuktaH kuzalo vA haripUjane haripUjanasya vA / AsevAyAM kim ? Ayukto gauH zakaTe / ISayukta ityrthH| 12 svAmIzvarAdhipatidAyAvasAkSipratibhUpasUtazca // 1.9 . svAmyAdibhiryukte'pradhAne vA byomsupo bhavanti / goSu svAmI, gavAM svaamii| goSvIzvaraH, gvaamiishvrH| goSu dAyAdaH, gavAM daayaadH| goSu sAkSI, gavAM sAkSI / goSu pratibhUH, gavAM pratibhUH / goSu prasUtaH, garvA prasUtaH / hai. svAmorAdhipatidAyAdasAkSipratibhUpastaiH // 12 // 98 // ebhiryuktAt saptamI vA syAt / goSu gavAM vA svAmI, iishvrH......| pA0 svAmIzvarAdhipatidAyAvasAkSipratibhUprastazca // 21 // 39 // si.kI.naM. 135 / ebhiH saptabhiryoge SaSThIsaptamyau staH / SaSThayAmeva prAptAyAM pAkSikasaptamyartha vacanaM / gA-goSu vA khAmI, prasUtaH ityAdi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 pariziSTa 63 hetoM hetvathaiH sarvAH prAyaH // 1 // 3195 // hetunimittaM kAraNamiti paryAyAH, tadarthairyoge hetau apradhAne prAyeNa sarvAM vibhaktyo bhavanti / dhanena hetunA, dhanAya hetave, dhanAd hetoH, dhanasya hetoH, dhane hetau vasati / ke hetuM. kena hetunA, kasmai hetave, kasmAddhetoH, kasya hetoH, kasmin hetau tiSThati ? evaM nimittakAraNaprayojanairapi neyam / hetAvitikim ? kasya hetuH| hetvathairiti kim ? kena vasati ? prAyaH iti pryogaanusrnnaarthm| hai* hetvastRtIyAthAH // 221 // heturnimittaM tadvAcibhiryuktAt tRtIyAdyAH syuH| dhanena hetunA, dhanAyahetave, dhanAddhetoH, dhanasya hetoH dhane hetau vA vasati / evaM nimittAdibhirapi / hai. sarvAdeH sarvAH // 2 // 2 // 19 // hetvathairyuktAt sarvAdeH sarvA vibhaktayaH syuH / ko hetuH, kaM hetum, kenA hetunA, kasmai hetave, kasmAddhetoH kasya hetoH, kasmin hetau vA AyAti / pA. pachI hetaprayoge / 2 / 3 // 26 // si* kau0 naM0 1.7 // hedazabdaprayoge hetau dyotye SaSThI syAt / annasya heto vasati / sarvanAmnastRtIyA ca / 2 / 3 / 27 // si0 ko0 naM 108 / sarvanAno hetuzabdasya ca prayoge hetau dyotye tRtIyA syAt SaSThI ca kena hetunA vasati / kasya hetoH| nimittaparyAyaprayoge sarvAsA prAyadarzamam (vA. 103) kiM nimittaM vasati, kena nimittena, kasmai nimittAya ityAdi / evaM kiM kAraNam , ko hetuH, kiM prayojanam itya di| prAyaprapaNadasarvanAmnaH prathamAdvitIye na staH / jJAnena nimittena hariH sevyaH, jJAnAya nimittAya ityAdi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com