Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 06
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022490/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra - pUrvadharamaharSi-vAcakapravara zrI umAsvAti-bhagavat praNItaM svopajJakArikA bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhikacaturdazazata-prakaraNakartR zrImad-haribhadrasUri - viracitavRttisamalaGkRtam zrI tattvArthAdhimama sUtrama adhyAya-9 (gubharAtI anupAdha) bhAvAnuvAdakAra pU. AcArya zrI vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara - li li ll - kalavatuka yogabinduH pharI jAna jaya rAva ii rIta - raSTi ) = (-el bhAvAnut) hirasAcA vIra rAzi : zazIkharasUrIzvarajI mahArAja 2. (be bhAga) sumarAna hI ta yA jAtA ja hae til mhikn upadezapada graMtha vALI maIiT/ IST (HThat 11:kriAgajI RTI TIMLIMItul i /HT ajANI maLe che haNI RI full hd video Rahim Mii hajAmatA vamunino 1 tiri, raka zaktiA bhAga-1 zrI aSTaka prakaraNo Itall anima - 1 , dhI nA IlAja mAja (be bhAga) (be bhAga) 'jaya nAmathI jANI haribhadrasUri aa zita A bAraka parAzaka prakaraNa pAvakanAM navapada karatuM ii hama zikSita GudezamAlA (puSpamAlA) ( ) (bhAga zrAvakadharma adhikAra gujarAtI samAvAyA GROD | pUjA mALA jokhamIrava mahAWS (be bhAga) 7agI thI dfuage tribal thAi[[, s[[bhaprabo paMcaka prakaraNI (mAra-1 vAvakAma dAdhikAra gujarAtI niyamapAda pU nAryadeva zrImada vijaya maLazekharasUraudharajI maies (be bhAga) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana 1 The Art OfTal/ samaya lAgI zakAyamI mimika pANA ca AcAgrahIy paMcavihANaM kAtima paesa-baMdhA AcAryadeva-zrImada vijayapremarIzcAta bIra-marAya.gyataSa pavanarala pAvana saMgI viM9. vavecanA zaMkA-samAdhAna |ii cI tIrtha sohAmaNuM dharmabiMdu prakaraNa ja rakatI gAMdhAna lAla (be bhAga). bhASyatrayana zrI saMbodha prakaraNa zrI cAra vijayajI vicalita GO vizvayaMdana mApya yatilakSaNa samuccaya prakaraNa (traNa bhAga) zrI rAja rA tatvArthAdhigama satra nI tasvAthamima sUtram chA pap4mUDI zrI rUpasena sA '( hArI jAya, cama (daza bhAga) ma na ma a na sama bRhatkalpa 212 GR i ma vItarAga. stotra zrAvaka prajJapti prakaraNa pUrI rajanonasUrIja ", tA. thI rAjazekhara sUrIzvarajI ma nI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 vijaya ne pata che e che ( zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | | zrImadda vijayU- dAma-rAmacaMdra-hIrasUribhyo namaH | mA paJcazataprakaraNaprAsAda sUtraNasUtradhAra-pUrvadharamaharSi-vAcakapravara zrI umAsvAti bhagavat praNItaM svopajJakArikA-bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika ___caturdazazata prakaraNakartR zrImad haribhadrasUri viracitavRttisamalaGkRtam | ]] zrI AithathI chUTI ] * adhyAya-6 (gujarAtI anuvAda) bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra 5.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA no saMpAdaka pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI sahayogI pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti H vi.saM. 2070, vi.saM. 2540, nakala : 1000 { prakAzaka zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 4936, sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. ne prApti sthAna hindustAna mila sTorsa 48, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (02522) 232266, mo. 932 12 32266 mUlya : rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukRtam vyAkhyAna vAcaspati parama pUjya AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyavartI siddhahasta lekhaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya pUrNacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna tapasvI munirAja zrI prazamapUrNavijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI 'zrI bAMTa zvetAMbara mUrtipUjaka jaina saMgha' taraphathI zrI saMghanA jJAnanidhimAMthI A 'zrI tattvArthAdhigama sUtra' pustaka prakAzanano saMpUrNa lAbha levAmAM Avela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. * sUcanA * A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kokAparavAmA garIvA maiAya nA kamara nerane f agni saMskAra bhUmi para navanirmitA pa.pU.A.bIthI thazekharasUrIzvarajI mahArAjanuM gucyakie nilaya vihAra - pAlItANA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 # bhUmikA * prastuta zAstranuM (sUtranuM) mukhya nAma tattvArthAdhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI raramI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jyAM vastra tyAM mukti nahi" evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo pa.pU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA =tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoya te caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM(=tattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samajavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra 32 "nniAtharUkSatvat vizva:" vagere sUtromAM kareluM pugalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koI AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka daSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koI kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kayAM sarvajJa hatA? e to chabastha hatA ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya? uttara-pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI pratikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM raheto paNa koIneya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdha puruSanI paraMparA" kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koI puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koIneya hAthInA sAcA svarUpanuM (AkAranuM) jJAna na thAya.) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chabastha puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAt jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joie. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrI hemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM 3pamasvirti saMgrahItA =ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koI zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe- jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa muMDAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) duHkhothI pIDita tathA asatyaAgamathI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 naSTabuddhivALA jagatane joIne jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA? kayA vaMzamAM thayA ityAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrI hemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tattvArthavRtanmanirNayaH nAmanA pustakamAMthI joI levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthakArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupaDupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupaDupikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 199ramAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thaI hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI(=vinayasaMpannatA pachIthI) dazamA adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhRta karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2053mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upara vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUriSkRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUrikRta 7 1. ahIM uddhRta=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM ? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jyAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jyAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa karavAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUrikRta TIkAno anuvAda karavAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thai zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA irAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joine mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ityAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke-- putrAparAdhavanmama mayitavyaM vudhai: sarvam / (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme 'huM A kevI rIte karI zakyo ?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodadhi pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacihna adRzya thai jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100 + 88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thaI jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laIne mane e javAbadArImAMthI mukta karyo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhi na rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI mupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. mupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM (huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrI hitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koI koI sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI niHsvArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM? ane keTaluM lakhuM? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dazyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thaI jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM roSakALamAM mane pUnA - TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM? sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDa ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbaI-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkarmajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 11 * saMpAdakanI saMvedanA * siddhAMta mahodadhi pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpa cAritra paryAya to atyaMta kaThIna gaNAtA 'paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjyazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtarika majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta 'tattvArthAdhigama sUtra' A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. 'zreyAMsi vahuvighnAni mahatApi nAyate' A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI cakSu upara thai. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga dRSTi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joie tenA karatAM jUdo besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAluM hato. muMbaimAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI dRSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjyazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjyazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA 'bhASya'no anuvAda to bAkI rahI gayo che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 te paNa AvI AMkhe pUjyazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA ! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjaya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti vAdyabyvAreSamudritevuM mahAtma:, antare vAvamAsane TA: sarva samRddhayaH || - jJAnasAra' ne pUjyazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjayazrI keTalA prasanna hatA! siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jayAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharmaze.vi.) tathA mu.zrI divya ze.vi. sAme beThA hatA. pUjayazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koI zrAvake kaMIka madada karI hoya to te badhAne smRtipathamAM lIdhA hatA. anuvAdanuM kArya pUjya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvArthAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze !' jANe pUjyazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjayazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne "zrI siddhasena gaNi" kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. zratopAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 javAbadArI mane soMpI pUjya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA virya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A mupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjyazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke "RNa cUkavavAnI suMdara taka ApI." pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa mupha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI padmazramaNa vi.mahArAje paNa mupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjaya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu sU.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thaI gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAIe paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jyAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thaI rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM paramagurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thaI rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, - muni dharmazakhara vijayajI gaNi tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 arihaMta ArAdhaka TrasTamAM prApya virya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjAe kareluM sAhitya sarjana * saTIka anuvAdo H (1) yogabiMdu (2) dharmabiMdu (3) paMcavastu (4) paMcAzaka (5) upadezapada (6) paMcasUtra (7) zrAddhadinakRtya (8) navapada prakaraNa 14 (9) aSTaka prakaraNa (10) yogadRSTi samuccaya (11) gurutattvavinizcaya (12) zrAvakadharmavidhi prakaraNa (13) tattvArthAdhigamasUtra (14) prazamarati prakaraNa (15) upadezamAlA (puSpamAlA) (16) zIlopadezamAlA (17) vItarAgastotra (18) zrAvaka prajJapti. * nUtana racanA : + pradezabaMdha (saMskRta TIkA) - lagabhaga 10 hajAra zloka pramANa. saMzodhana H siddhahemazabdAnuzAsana (madhyama vRtti). * sUtronA anuvAdo : (1) dharmabiMdu (2) jJAnasAra (3) paMcasUtra (4) bhavabhAvanA (5) aSTaka prakaraNa (6) prazamarati prakaraNa (7) yatilakSaNasamuccaya (8) caityavaMdanamahAbhASya (9) tattvArthAdhigamasUtra (10) vitarAgastotra (11) saMbodha prakaraNa. saMpAdana : (1) hIraprazna (2) senaprazna (3) yogazAstra (4) pariziSTaparva (5) traNa karmagraMtha (6) zramaNa kriyAsUtro (7) sirisirivAlakahA prata (8) zrAddhadinakRtya prata (9) Atmaprabodha prata (10) paMcAzaka prakaraNa prata (11) saMbodha prakaraNa prata (12) yogazAstra (mULa) (13) jJAnasAra (mULa) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya* vivecano : (1) prabhubhakti (2) tattvAdhigamasUtra (3) maitrI sAdhanA (4) mAtA-pitAnI sevA (5) navakAra mahAmaMtra (6) satsaMganI suvAsa (7) mamatA mAre samatA tAre (8) paropakAra kare bhavapAra (9) pramodapuSpa parimala (10) jevI daSTi tevI sRSTi (11) svAdhInarakSA parAdhIna upekSA (12) sAdhu sevA Ape mukti mevA (13) AhArazuddhithI Atmazuddhi (14) bhAvanA bhavanAzinI (15) jIvana jItavAnI jaDIbuTTIo (16) citta prasannatAnI jaDIbuTTIo (17) aNagAranA zaNagAra sAta sakAra (18) prabhubhakti muktinI dUtI (19) tapa karIe bhava jala tarIe (20) AdhyAtmika vikAsanA pAMca pagathiyA (21) AdhyAtmika pragatinA traNa pagathiyA (22) navakArano jApa miTAve saMtApa (23) jaina dharmanI prAcInatA ane zAsana prabhAvaka (24) saMprati mahArAjA (25) eka zabda auSadha kare, eka zabda kare ghAva (26) zrI zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM (27) prema guNagaMgAmAM snAna karIe (28) navakAra mahAmaMtra. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 ..... ******** .......... .......... ....... ................. ............. : : zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 * viSayAnukrama * - - viSaya nake mULasUtra ja chaThTho adhyAya .......... che yoganuM svarUpa ............ * sUtra-1 : hyavAna varga yor: .... + AzravanuM nirUpaNa . ........................................ * sUtra-2 : sa bAjhava: ........ + zubhayoga puNyakarmano Azrava che eno nirdeza * sUtra-3H gumaH puNya..... .................. + azubhayoga pApakarmona Azrava che teno nirdeza .. + sUtra-4: zu: pApI... + AzravanA be bheda............... * sUtra-pa: aSAyASA: sAMparyApathayo............. * sAMparAyika AzravanA bhedo ............................ * sUtra-6H vrata-pAyi -jiyA: pazcavatuH ............ * karmabaMdhanuM bheda paDavAnuM kAraNa............ * sUtra-7 : tIvrattvajJAtAjJAtamIvavadhivizeSAta ...... + adhikaraNanA bhedo ......... sUtra-8H madhara nIvALIvADa ............... - jIva adhikaraNanA 108 bhedo..... * sUtra-9H mAdya saMsamAramrArazno vRtAritA.. * saMraMbhanA 36 bhedo (koSTaka) * samAraMbhanA 36 bhedo (koSTaka) * AraMbhanA 36 bhedo (koSTaka) * ajIva adhikaraNanA bhedo ............. : \ ) ........ mahA kiAka) ......... Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 , , , , 61 64 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 + sUtra-10 nirvarsanAnipasaMyonir divArkitripeA ............ 41 + jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA Azravo.. * sUtra-11 : tatvoSanihavAtsaryAntarayAsavinopadhAtA............. 53 * asAtavedanIyakarmanA Azravo................................. papa * sUtra-12 : sudauzonA pazcindranavaparivanA tmiparImaya ........ papa * sAtavedanIyakarmanA Azravo. * sUtra-13H bhUtavratyanuSkA TrA sara saMyamari yo: ............... + darzanamohanIyakarmanA Azravo. * sUtra-14: vattikRtadharmavAvaMvAto tanamodI............... + cAritramohanIyakarmanA Azravo ....... * sUtra-15 : kaSAyolayAtrAtmapariNAmazaritramohI ............ + narakagatiAyuSyanA Azravo ............................. * sUtra-16 : vahI parigrahavaM 2 nArAyuN: * tiryaMcagatiAyuSyanA Azravo............... * sUtra-17: mAyA taiyeyonI.................. * manuSyagatiAyuSyanA Azravo................... * sUtra-18H atpanmadmihatva svabhAvanAvArnavaM ................. je naraka-tiryaMca-manuSyagatiAyuSyanA samudita Azravo .......... * sUtra-19: ni:zIvratavaM sarvekSA........... ******* + devagatiAyuSyanA Azravo + sUtra-20: sara/saMyamasaMyamasaMyamanAmanirbharAvAtapasi. + azubhanAmakarmanA Azravo + sUtra-21 : yojAvatA visaMvAva vAzuma nAnaH ......... * zubhanAmakarmanA Azravo. * sUtra-22 : viparIta jumI ........ * tIrthaMkaranAmakarmanA Azravo.. 'ja 1 paristhAvu? .............. *. 64 **. 65. . 65. * 65 ... 65 ***. 66 ... 66 ........... ...***** - 67. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 + zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-23 : varzanavizuddhivinayasaMpannatA zaunavratativAroDa mAmAM... : (1) darzanazuddhi.... (2) vinayasaMpannatA . (3) zIlavratomAM aticArano abhAva (4) vAraMvAra jJAnopayoga .. (5) vAraMvAra saMvega (6) yathAzakti tyAga (7) yathAzakti tapa (8) saMghasamAdhikaraNa . (9) sAdhuvaiyAvRttvakaraNa (10) arihaMta-AcArya-bahuzruta-pravacananI bhakti (11) Avazyaka aparihANI (12) mArgaprabhAvanA .. (13) pravacanavAtsalya nIcagotrakarmanA Azravo sUtra-24 : parAtmanindrAprazaMse savasanmukhAAnodvAvane ...... + uccagotrakarmanA Azravo sUtra-25 : tadviparyayo nIrvavRtyanutyeno pottarasya aMtarAyakarmanA Azravo * sUtra-26 : vidhnarAmantarAyasya * bhAvAnuvAdakAranI prazasti 73 4 4 4 7 80 80 80 80 81 81 81 82 83 85 85 87 87 89 89 92 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 19 chaThTho adhyAya kAyavAGmana karma yogaH // 6-1 // sa AzravaH // 6-2 // zubhaH puNyasya // 6-3 // azubhaH pApasya // 6-4 // sakaSAyAkaSAyayoH sAMparAyikeryApathayoH // 6-5 // avrata-kaSAyendriya-kriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaGkhyAH pUrvasya bhedAH // 6-6 // tIvramandajJAtAjJAtabhAvavIryAdhikaraNavizeSAt tadvizeSaH // 6-7 // adhikaraNaM jIvAjIvAH // 6-8 // AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatikaSAyavizeSai stristristrizcatuzcaikazaH // 6-9 // nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturdvitribhedAH paraM // 6-10 // tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH // 6-11 // duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadvedyasya // 6-12 // bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdi yogaH kSAntiH zaucamiti __ sadvedyasya // 6-13 // kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya // 6-14 // kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasya // 6-15 // bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH // 6-16 // mAyA tairyagyonasya // 6-17 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrI svAdhigamasUtra adhyAyaalpaarmbhprigrhtvN svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya // 6-18 // niHzIlavratatvaM ca sarveSAm // 6-19 // sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi daivasya // 6-20 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 6-21 // viparItaM zubhasya // 6-22 // darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIlavrateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saMghasAdhusamAdhivaiyAvRttyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya // 6-23 // parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya // 6-24 // tadviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya // 6-25 // vijakaraNamantarAyasya // 6-26 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra- 1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 1 bhASyAvataraNikA - atrAha- uktA jIvAjIvAH athAsravaH ka ityAsravaprasiddhyarthamidaM prakramyate bhASyAvataraNikArtha-- ahIM jijJAsu kahe che- tame jIva ane ajIva dravyanuM varNana karyuM. have Asrava zuM che ? e praznanuM samAdhAna karavA AsravatattvanuM varNana ka2vA A(prakaraNa)no AraMbha karAya che-- TIkAvataraNikA - adhunA SaSTha Arabhyate, tatra cAyaM sambandhagranthaH'atrAhe' tyAdi atra jIvAdipadArthasaptake Aha paraH uktA jIvAjIvAH dravyataH paryAyatazca, athAzravastadanantaropanyastaH ka iti ? - TIkAvataraNikArtha-- have chaThTho adhyAya zarU karavAmAM Ave che. temAM khAgaNanA sUtranI sAthai saMbaMdha bheDanAro graMtha khA che- 'atrAha' ityAdi, chavAhi sAta paddArthomAM jIbhe ( praznahAra) uhe che }, (khAye) lvajIva padArtho dravyathI ane paryAyathI kahyA. have jIva-ajIva pachI ullekha karAyela Azrava padArtha zo che ? Azrava kone kahevAya ? = yoganuM svarUpa- kAya-vAG -manaHkarma yogaH // 6- 1 // sUtrArtha - ayA, vayana ane bhananI DiyA yoga che. (6-1) bhASyaM kAyikaM karma vAcikaM karma mAnasaM karma ityeSa trividho yogo bhavati / kAyAtmapradezapariNAmo gamanAdikriyAhetuH kAyayogaH / bhASAyogyapudgalAtmapradezapariNAmo vAgyogaH / manoyogyapudgalAtmapradezapariNAmo mnoyogH| sa ekazo dvividhaH / zubhazcAzubhazca / tatrAzubho hiMsAsteyAbrahmAdIni kAyikaH / sAvadyAnRtaparuSapizunAdIni vAcikaH / abhidhyAvyApAderSyAsUyAdIni mAnasaH / ato viparItaH zubha iti // 6- 1 // Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-1 bhASyArtha- kAyAno vyApAra, vacanano vyApAra ane manano vyApAra ema traNa prakAranA vyApArane karmayoga kahevAya che. ekeka karmayoganA zubha ane azubha ema be-be prakAra che. temAM kAyAthI thatI hiMsA, corI, sanama vagaire pravRtti ashumaayyo| che. sAvadha, Rs6, 8t2 polaj, cADIcugalI vagere svarUpa vacananI pravRtti azubhavacanayoga che. bIjAno apakAra thAya tevuM manamAM vicAravuM, bIjAnuM maraNa citavavuM, bIjAnA guNo ane vaibhava joIne manamAM baLavuM, bIjAnA guNone doSarUpe ciMtavavA vagere azubhamanoyoga che, AnAthI pratipakSa mana, vacana ane yAno vyApAra te. zubhayoga cha. (6-1) TIkA- na jIvAjIvavyatirekato'yamupapadyata iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'kAyika'mityAdinA kAyo-dehastatprayojanaM kAyikaM, kAyena vA nirvRttaM tatra vA bhavamiti, evaM vAcikaM mAnasaM ca, itizabdaH karmeyattApradarzanArthaH, eSa trividhaH-triprakAro yogo bhavati sAmAnyena, vizeSatastu paJcadazavidhaH, kAyayogasya audArikAdibhedena saptavidhatvAd vAgyogasya ca satyAdibhedena caturvidhatvAt manoyogasya ceti, tathA cArSam-"orAliyasarIrakAyajoge orAliyamIsasarIrakAyajoge veuvviasarIrakAyajoge veuvviyamissasarIrakAyajoge AhAragasarIrakAyajoge AhAragamIsasarIrakAyajoge kammaNasarIrakAyajoge saccavaijoge asaccavaijoge saccAmosavaijoge asaccAmosavayajoge, evaM saccamaNajoge" ityAdi, tatraudArikAdizarIrayuktasyAtmano yogaH-vIryapariNativizeSaH kAyayogaH, tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgdravyasamUhasAcivyAjjIvavyApAro vAgyogaH, evamaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAjjIvapariNAmo manoyogaH, 'sa ekaza' ityAdi sa trividho yogaH, sa ekaza ityekaikaH kAyAdiyogaH dvividho-dvibhedaH zubho'zubhazca zubhaM-puNyaM sAtAdi sakalakarmakSayo vA taddhetutvAcchubhaH Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAyaevmshubhN-paapmsaataadi saMsAro vA taddhetutvAdazubhaH, cazabdo'parikalpitatvenobhayostAttvikatvajJApanArthaH, tatrAzubhaH saMveganibandhanatvAdAdAvucyate, sa ca hiMsAsteyAbrahmAdIni kAyiko hiMsAdIni vakSyamANAni 'pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMse' tyAdinA, ayaM ca kAyapradhAnatvAt kAyikaH, kevalo'pyayamasaMjJimatsyAdInAM pravacane siddha iti, vAcikamAha-sAvadyAnRtaparuSapizunAdIni vAcikaH, vadanIyaM vadyaM, na vaktavyaM avadyaM sahAvadyena sAvA, yathA hanyatAM taskaro'yaM ityAdi, anRtam-ayathArthaM acaure caura iti pravacanaM, paruSaM-sneharahitaM, dhigjAlma ityAdi, pizunaM prItizUnyatApAdanaM paradoSasUcakatvena, AdizabdAdasabhyAdiparigrahaH, ayamapi vAkpradhAnatvAt vAcikaH, mAnasamAha-abhidhyAvyApAr2yAMsUyAdIni mAnasaH ayamapi manaH pradhAnatvAnmAnasatve'bhidrohadhyAnamabhidhyA yathA'smin mRte sukhaM vatsyAmItyAdi, sopAya utsAdanArambho vyApAdaH, yathA'styasya ripuH zaktaH enaM hantumiti taM kopayAmItyAdi, IrSyA paraguNavibhavAdyakSamA, subhage ! ayamasyai rocate tat kathamiyaM dRSyetyAdi, asUyA krodhapariNAma eva, yathA'yaM te pitA gatAsukastanurityAdi, AdizabdAt mAnamAyAdigrahaH, evamazubhayogamabhidhAyaitadbhedameva zubhamatidizannAha-'ato viparItaH zubha' iti, ataH-azubhayogAt kAyayogAdeH viparIto-visadRzaH zubha iti zubho yogaH, ahiMsAsteyabrahmacaryAdilakSaNaH, evamasAvadyAgamaparizuddhaM vacanaM, evamabhidhyAdivyAvRttaM mana iti // 6-1 // sttha-yA, kyana mane mananI yA yoga cha. mA yoga (r)4ajIva vinA na ghaTe. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to 'kAyikam' ityAhiyA. cha- yi bha, yi abha bhane mAnasa karma ema traNa prakArano yoga che. kAya eTale zarIra. kAya jenuM prayojana Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 nA sUtra-1 che athavA je kAyathI nivRtta che athavA je kAyamAM thayela che te kAyika. (arthAt kAyA dvArA thato yoga kAyiyoga che. Ane saraLa bhASAmAM kAyayoga kahevAmAM Ave che. kAyAno yoga te kAyayoga.) A pramANe vAcika ane mAnasa aMge jANavuM. rUti zabda karmanA parimANane(=niyata saMkhyAne) batAvavA mATe che. A pramANe traNa prakArano yoga che. jayatmi' ityAdi, kAyA ane Atmapradezono pariNAma ke je gamanAdi kriyAno hetu che te kAyayoga che. bhASAyogya pudgalo ane Atmapradezono pariNAma vacanayoga che. manoyogya pugalo ane Atmapradezono pariNAma manoyoga che. (kAyA hoya paNa kriyA karavAno Atmapradezono pariNAma na hoya to kriyA na thAya. AthI kAyA ane Atmapradezono pariNAma e baMnene kAyayoga kahe che. e pramANe vacanayoga ane manoyogamAM paNa samajavuM.) traNa prakArano yoga sAmAnyathI che, vizeSathI paMdara prakArano che. te A pramANe- kAyayoga, audArikAdi bhedathI sAta prakArano che. vAgyoga satyAdi bhedathI cAra prakArano che. manoyoga satyAdi bhedathI cAra prakArano che. (prAcIna) RSioe kahyuM che ke, audArikazarIra kAyayoga, audArikamizrazarIra kAyayoga, vaikriyazarIra kAyayoga, vaikriyamizrazarIra kAyayoga, AhArakazarIra kAyayoga, AhArakamizrazarIra kAyayoga, kArmaNazarIra kAyayoga, satya vacanayoga, asatya vacanayoga, satyAmRSA vacanayoga, asatyAmRSA vacanayoga, e pramANe satya manoyogAdimAM jANavuM. temAM audArika vagere zarIrathI yukta AtmAno yoga=vIrya pariNAmavizeSa te kAyayoga che tathA audArika-vaikriya-AhAraka zarIranA vyApArathI lIdhelA vacanadravyonA(=vacanavargaNAnA dravyonA) samUhanI sahAyathI thato jIvavyApAra vacanayoga che. e pramANe audArika-vaikriyaAhAraka zarIranA vyApArathI lIdhelA manodravyanA(manovargaNAnA dravyonA) samUhanI sahAyathI thato jIvavyApAra manoyoga che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sA : rUlyandrite traNa prakArano pratyeka kAyAdiyoga zubha ane azubha ema be prakArano che. sAtAdi puNya zubhayoga che athavA zubha eTale saghaLA karmono kSaya. kAraNa ke zubhayoga saghaLA karmonA kSayanuM kAraNa che. e pramANe asAtAdi pApa azubhayoga che. athavA azubha eTale saMsAra. kAraNa ke azubhayoga saMsAranuM kAraNa che. zabda zubha ane azubha e be yoga kAlpanika nathI paNa tAttvika che ema jaNAvavA mATe che. te bemAM azubhayoga saMveganuM kAraNa hovAthI prathama kahevAya che. hiMsA, corI ane abrahma vagere kAyika azubhayoga che. hiMsA vagere paNa have a.7 sU.8 vageremAM kahevAze. A yoga kAyAnI pradhAnatAvALo hovAthI kAyika che. kevaLa paNa kAyayoga asaMjJI masyAdine hoya che ema pravacanamAM prasiddha che. have vAcikayogane kahe che- sAvadya, asatya, amRta, pizuna vagere bolavuM te vAcika azubhayoga che. je bolavA yogya hoya te vagha che. je bolavA yogya nathI te avadya che. avadyathI sahita te sAvadya. jemake A corane haNo vagere. amRta eTale yathArtha(=sAcuM) na hoya tevuM. jemake je cora nathI tene cora kahevo. paruSa eTale sneharahita( kaThora). jemake he jAlya=ghAtakI) ! tane dhikkAra thAo vagere. pizuna eTale prItinI zUnyatAne prApta karavI. kemake pizunamAM paradoSonuM sUcana karAya che. Adi zabdathI asabhyavacana vagerenuM grahaNa karavuM. A paNa vANInI pradhAnatAvALuM hovAthI vAcika che. mAnasa yogane kahe che- abhiLA, vyApAdana, IrSyA ane asUyA vagere azubha mAnasa yoga che. A paNa mananI pradhAnatAvALo hovAthI mAnasa yoga che. abhidhyA eTale apakAranuM ciMtana. jemake A mare chate huM sukhapUrvaka rahIza ityAdi. vyApAda eTale upAya sahita anyane 1. asatyano vacanayogamAM samAveza karyo hovAthI ahIM kahyuM nathI. 2. avadha eTale pApa. pApathI sahita te sAvadya. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sattAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-2 mAravAno AraMbha karavo. jemake Ano zatru Ane mAravA mATe samartha che mATe tene tenA upara gusso karAvuM vagere. IrSyA eTale paranA guNo ane vaibhava vagere sahana na thavuM. jemake he priye ! A(yuvAna) Ayuvati)ne game che tethI koIpaNa rIte Ayuvati)ne dUSita karavI joIe. asUyA e krodhano pariNAma ja che. jemake A tAro pitA jemAMthI prANa cAlyA gayA che tevuM zarIra che, arthAt tAro pitA prANa vinAnuM zarIra che. Adi zabdathI mAna ane mAyA vagerenuM grahaNa karavuM. A pramANe azubhayogane kahIne yoganA ja bheda evA zubhanI bhalAmaNa karatA kahe che- azubha kAyayogAdithI viparIta yoga zubhayoga che. ahiMsA, acaurya, brahmacarya vagere zubha kAyayoga che. e pramANe asAvadya ane AgamathI parizuddha vacana zubha vacanayoga che. abhidhyA (=apakAra ciMtana) AdithI pAchuM phareluM mana zubha manoyoga che. (6-1) TIkAvataraNikA- evaM zubhAzubhaM yogamabhidhAya sAzravatvamabhidhAtumAha TakAvataraNikArya-A pramANe zubhAzubhayogane kahIne have Azravane jaNAvavA mATe kahe che- AzravanuM nirUpaNa... sa mAva: 6-rA sUtrArtha- te(=yoga) Azrava che. (6-2) bhASyaM- sa eSa trividho'pi yoga AsravasaMjJo bhavati / zubhAzubhayoH karmaNorAsravaNAdAsravaH / saraHsalilAvAhinIrvAhisrotovat // 6-2 // bhASyArtha- te A traNeya prakArano yoga AzravasaMjJAvALo che, arthAt A traNeya prakArano yoga Azrava kahevAya che. sarovaranA pANInA AvavAnA ane nIkaLavAnA mArganI jema jIvanA zubha ane azubha karmane AvavAnA ane nIkaLavAnA mArgane Azrava kahevAya che. (6-2) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 TIkA - prakaTasamudAyArthameva, etad vyAcaSTe 'sa eSa' ityAdinA sa eSa ityanena prAguddiSTanirdezaH, trividho yoga iti tisro vidhA yasya sa tathAvidhaH, apizabdaH samuccaye, eko'pi samudAyo'pi yogaH kAyAdivyApAraH, kimiti ?, AzravasaMjJo bhavati, AzravaH saMjJA ityAzravasaMjJo bhavatItyarthaH, enamevAha - 'zubhe'tyAdinA zubhAzubhe - puNyApuNye karmaNI pudgalAtmake vakSyamANalakSaNe tayoH karmaNorA zravaNAd grahaNAt tena kriyAvizeSeNopAdAnAt sa tAdRzaH kriyAkalApa AzravaH, tathApariNato jIvaH karmAdatte'nyathA tvabhAva eva karmabandhasyeti, sa ca dravyabhAvabhedAd dviprakAraH AzravaH tatra dravyAzravapradarzanena bhAvAzravaM pratipAdayannAha - saraH salilAvAhinirvAhi zrotovaditi salilamAvahati tacchIlA ca salilAvAhi tathA salilanirvAhi salilAvAhinirvAhinI ca srotasI ceti salilAvAhinirvAhizrotasI tasyAstulya AzravaH, salilAvAhinirvAhizroto vivaraM - randhraM kasya sambandhi ? - sarasaH taDAgasya, kiMprayojanaM tat strotaH ? salilavAhi-salilapravezaH prayojanaM, evaM salilanirgamaprayojanaM salilanirvAhi tadvadAzravo'pyAtmanaH sarastulyasya sambandhI tatpariNAmavizeSaH karmasalilasya praveze nirgame ca - nirjaraNe kAraNamAzravaH karmANyAzravatyanenAtmano'payanti cetyarthaH // 6-2 // TIkArtha sUtrano samudita artha spaSTa ja che. [Asrava eTale karmonuM grahaNa karavuM. jema vyavahAramAM prANanuM kAraNa evA annane (upacArathI) prANa kahevAmAM Ave che. tema ahIM karmone grahaNa karavAnA kAraNane paNa Asrava kahevAmAM Ave che. jema bArIdvArA makAnamAM kacaro Ave che tema yogadvArA AtmAmAM karmo Ave che.] Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-3 Ane bhASyakAra sa SaH ityAdithI kahe che- te A traNa prakArano yoga AsravarUpa saMjJAvALo che, arthAt traNa prakArano yoga Azrava che. te yoga ekalo paNa ke samudAya rUpa(traNe bhegA) paNa AsravasaMjJAvALo che. 8 Ane ja kahe che- zubhAzubha karmone grahaNa karavAthI Asrava che. je pudgalarUpa che ane jemanuM lakSaNa have kahevAze te puNya-pApa karmone je kriyAvizeSathI grahaNa kare te(=tevo) kriyA samUha Asrava che. tevA prakAranA pariNAmavALo thayelo jIva karmane grahaNa kare che. anyathA karmabaMdhano abhAva ja thAya. te Asrava dravya ane bhAva ema be prakArano che. temAM dravyaAsravane batAvavA dvArA bhAvaAsravanuM pratipAdana karatA bhASyakAra kahe cheAsrava sarovaranA jaLapraveza-nirgamavALA chidranI samAna che. jema sarovaramAM eka chidrandvArA pANI Ave che to bIjA chidradvArA temAMthI pANI nIkaLe che, tema sarovara tulya AtmAmAM karmarUpa jaLanA pravezamAM ane nirgamamAM(=nirjarAmAM) AtmapariNAmavizeSa kAraNa che ane te Asrava che. AtmapariNAmavizeSathI karmo AtmAmAM praveze che ane AtmAmAMthI dUra thAya che. [AtmapariNAmavizeSa bhAvaAzrava che ane karmono praveza dravyaAzrava che.] (6-2) TIkAvataraNikA - ayaM ca TIkAvataraNikArtha- ane A-- zubhayoga puNyakarmano Azrava che eno nirdeza- zuma: mukhya dda-3 sUtrArtha- zubhayoga puNyakarmano Asrava che. (6-3) bhASyaM - zubho yogaH puNyasyAsravo bhavati // 6- 3 // bhASyArtha-- zubhayoga puNyano Azrava che. (6-3) TIA-- tat vyAvache, zumapariAmAnuvandhAt jIma: yoga:-jAyAvivyaapaarH puNyasya sAtasamyaktvAdeH Azravo bhavati // 6-3 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 TIkArtha- Ane bhASyakAra kahe che- zubha pariNAmanA saMbaMdhathI zubhayoga thAya. zubhakAyAdino vyApAra sAtA-samyaktva vagere puNyano Asrava che. (6-3) azubhayoga pApakarmano Azrava che eno nirdeza-- 9 aNuma: pApamya dda-4|| sUtrArtha- azubhayoga pApakarmano Asrava che. (6-4) bhASyaM tatra sadvedyAdi puNyaM vakSyate / zeSaM pApamiti // 6-4 // bhASyArtha-- temAM sAtAvedanIya vagere puNya kahevAya che. bAkInuM pApa kahevAya che. (6-4) TIkA - etad vyAcaSTe - Azravo bhavatItyanuvarttamAne punnypaaplkssnnmevAha- 'tatre'tyAvinA tatra-tayo: mukhyapAyo: saddeghAti puchyuM, vakSyate'STame'dhyAye 'sAta(?sadvedya) samyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNya'mityAdinA zeSaM pApamiti (a08 sU026) uparyuktAd anyaccheSam-asAtAdi pApamucyata iti, sAmarthyasUtropanyAsaH spaSTArtho vipratipattinirAsArthazca, puNyameva kaniSThaM pApamiti kecittanna tatheti // 6-4 // TIkArtha- Ane kahe che- 'Asrava' pada uparanA sUtrathI cAlyuM Ave che. puNya-pApanA lakSaNane ja 'taMtra' ityAdithI kahe che- puNya-pApa e bemAM sAtAvedanIya vagere puNya che. puNya karmane AThamA adhyAyamAM sAtasamyavatva-hAsya-rati-puruSave-zumAyurnAma-gotrANi puchyam (a.8 sU.26) ityAdithI kaheze. uparyuktathI bIjuM asAtA vagere pApa kahevAya che. - pUrvapakSa- zubhayoga puNyano Asrava che ema kahevAthI azubhayoga pApano Asrava che ema sAmarthyathI nizcita thai jAya che. to pachI azubhaH pApasya evA sUtrano ullekha karavAnI jarUra nathI. uttarapakSa-- spaSTa artha mATe ane vivAdane dUra karavA mATe sUtrano ullekha che. koika puNyane ja halakuM kahe che to koi pApane halakuM kahe che. paNa te te pramANe nathI. (6-4) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-5 TIkAvataraNikA- ayaM cTIkAvataraNikArtha ane Ayoga)AzravanA be bhedaskssaayaakssaayyoH sAMparAyikaryApathayoH // 6-5 // sUtrArtha- sakaSAya(=kaSAya sahita) AtmAno yoga sAmparAyika karmano Asrava bane che ane akaSAya(=kaSAya rahita) AtmAno yoga iryApatha(=rasarahita) karmano Asrava bane che. (6-5) bhASyaM- sa eSa trividho'pi yogaH sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayorAsravo bhavati, yathAsaGkhyaM yathAsambhavaM ca sakaSAyasya yogaH sAmparAyikasya / akaSAyasyeryApathasyaivaikasamayasthiteH // 6-5 // bhASyArtha- te A traNeya prakArano yoga kaSAyanA udayavALAne sAMparAyika Azrava thAya che ane kaSAyanA udaya vinAnA jIvane iryApatha Azrava thAya che. yathAsaMkhya eTale sakaSAyInI sAthe sAMparAyikano ane akaSAyInI sAthe iryApathano anvaya karavo. tathA yathAsaMbhava anvaya karavo, (arthAta je jIvane jeTalA yogano saMbhava hoya teTalo yoga ahIM grahaNa karavo. jemake ekendriya jIvone kAyayogano ja saMbhava che. vikalendriya ane asaMkSipaMcendriyane kAya ane vacanayogano saMbhava che. saMkSipaMcendriyane traNeya yogano saMbhava che.) (6-5) TIkA- samudAyArthaH prakaTaH / avayavArthaM tvAha-'sa eSa' ityAdinA sa eSa trividho'pi yogaH kAyAdivyApArAdilakSaNo'dhikRtaH, kimityAhasakaSAyAkaSAyayoH krodhAdiyuktatadrahitayoH prANinoH karborityarthaH, kimityAha-sAmparAyikeryApathayoH karmaNorAzravo bhavati, tatra samparaityasminnAtmeti samparAyaH-saMsAraH, samityayaM samantAdbhAve saMkIrNAdivat, parA bhRzArthe parAjayativat, samparAyaH prayojanamasya karmaNaH sAmparAyikaM-saMsAraparibhramaNahetuH Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-5 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAyaiirnnmiiryaa-gtiraagmaanusaarinnii vihitaprayojane sati parastAyugamAtradRSTiH sthAvarajaGgamAni bhUtAni parivarjayan apramattaH zanairyAyAt tapasvIti saivaMvidhA yA gatiH panthA-mArgaH pravezo yasya karmaNaH tadIryApatham, evaMvidhagatyupAdAnaM karma, sAmparAyikaIryApathayoH samAsaH tayorAzravo bhavati yathAsaGkhyamiti yathAkramaM, na vyatyayena, yathAsambhavaM ceti yasya yAvAn yogaH sambhavatyekendriyAdeH, yathAsaGkhyamevAha-sakaSAyasya yogaH sAmparAyikasyAzravaH, yathAsambhavaM kaSAyotkarSAdibhedAt, akaSAyasyeryApathasyaivAzravo, na sAmparAyikasya, tasyApyekasamayasthitiH ekasmin samaye 'madhyama eva sthiti:avasthAnaM yasya karmaNa iti bhASitapuMskatvAdevaM nirdezaH, tathA cAgamaH'paDhamasamae baddha'mityAdi, Aha-yadyevaM kathametat yaduktaM uccAliammi pAe iriAsamiassa saMkamaTThAe / vAvajjejja kuliMgI marejja taM jogamAsajja // 1 // na ya tassa taNNimitto baMdho suhumovi desio samae / suddhassa u saMpattI aphalA bhaNiA jiNavarehiM // 2 // " ityAdi, ucyate, apramAdaprasaGgaparametat, evambhUtAyA avasthAyA abandhakAraNatvena, yathA "ekko'vi namukkAro jiNavaravasahasse"tyAdi, itthaM caitat, apramattasaMyatAnAmapyaSTamauhUrtikabandhazruteH, yathoktaM apamattasaMjayANaM, baMdhaThitI hoi aTTha u muhattA / ukkoseNa jahaNNA, bhinnamuhattaM tu viNNeyA // 1 // je u pamattANAuTTiyAe baMdhaMti tesiM baMdhaThiI / saMvaccharANi aTTha u, ukkosiarA muhuttaMto // 2 // ityAdi // 6-5 // 1. gatiratropalakSaNamAtraM, yogamAtrapratyayatvAt gacchatastiSThato vA trisamayasthitiko bhavatyakaSAyasya bandhaH / 2. madhyame'vasthitiH iti pAThAntaram / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-5 TIkArtha samudita artha spaSTa che. avayavArthane to te paNa ityAdithI kahe che. te A prastuta kAyavyApArAdi rUpa traNeya prakArano yoga sakaSAya jIvano krodhAdithI yukta jIvano sAMparAyika karmano Asrava thAya che, akaSAya jIvano kaSAyarahita jIvano eka samayanI sthitivALo iryApatha karmano Asrava thAya che. sAmparAyika zabdano artha- AmAM(=cAra gatimAM) AtmA cotarapha ghaNuM jAya che=bhame che ethI samparAya kahevAya che. samparAya eTale saMsAra. sampati evA rUpamAM sanma ane para ema be upasarga che. temAM san avyayano 'cotarapha hovuM' evo artha che. jemake saMkIrNa vagere zabda. (A ghara saMkIrNa che-cotarapha mANaso vagerethI bharAyeluM che.) para avyayano "ghaNuM evo artha che. jemake pagati=ghaNuM jaya pAme che. sAmparAyika karmanuM prayojana saMsAra che tethI sAmparAyika kahevAya che. (ahIM samparIca zabdane prayojana arthamAM taddhitano rUnuM pratyaya lAgavAthI "sAmparAyika zabda banyo che.) sAmparAyika karma eTale saMsAramAM paribhramaNanuM kAraNa evuM karma. (sAmparAyika karma saMsAramAM paribhramaNa karAve che.) IryApatha zabdano artha-javuM te iryA, arthAta iryA eTale gati. ahIM Agamane anusaranArI gati samajavI, arthAta AgamamAM jevI gati kahI che tevI gati samajavI. te A pramANe- (1) zAstrokta prayojana hoya tyAre, AgaLa yugapramANa dRSTi rAkhIne paga nIce na AvI jAya te rIte sthAvara-jaMgama jIvone choDato apramatta sAdhu dhIme dhIme jAya, AvI gati ahIM samajavI. sthA eTale mArga. mArga eTale praveza. AvI gati praveza che je karmano te IryApatha karma. avaMvidha yuvAna =AvA prakAranI gati upAdAna che je karmanI te IryApathakarma che. 1. varto. eTale karanArAonoHkarmabaMdha karanArAono. 2. yuga eTale baLadone gADAmAM joDavAnI dhoMsarI. dhoMsarI 4 hAtha pramANa hoya che. yumAvaMtravaturaMtapramAAM zoddhiAMtima (AcA.zra.2 8.3 1.1 sU.115) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sakaSAya ane akaSAya jIvano yoga yathAsaMkhya ane yathAsaMbhava sAmparAyika ane IryApatha karmano Asrava che, arthAt sakaSAya jIvane sAMparAyika ane akaSAya jIvane iryApatha karmano Asrava hoya che. yathAsaMbhava-ekendriyAdi jIvomAM je jIvane jeTalo yoga saMbhave tene teTalA yoga pramANe Asrava thAya. (jemake- ekendriya jIvane kevaLa kAyayoga hoya, vikalendriya ane asaMjJi paMcendriya jIvone kAya ane vacana e be yoga hoya. saMjJi paMcendriya jIvone traNa yoga hoya, akaSAya, saMjavalana kaSAyavALA, upazAMta kaSAya ane kSINamola jIvone traNa yoga hoya. kevaLIne vacana ane kAya ema be yogo hoya.) sakaSAya jIvano yoga sAMparAyika karmano Azrava che. emAM yathAsaMbhava samajavuM. yathAsaMbhava eTale kaSAyanA utkarSAdi bheda pramANe, arthAt kaSAyonI tIvratA-maMdatA pramANe Asrava thAya. akaSAyathI thato Agnava eka samayanI sthitivALo che= madhyama samayamAM rahe che. A vize paDhamasama vana ItyAdi Agama pATha che. (paDhame samaye baddhapuTThA bitie samaye veditA tatie samaye nijiNNA seAle ame vAvi mati pahelA samaye dhRSTabaMdha thAya, bIjA samaye karma vedAya=bhogavAya, trIjA samaye nirjarA thAya, bhaviSyakALe AtmA karmarahita thAya.) prazna- jo A pramANe che to A (nIce mujaba) je kahyuM che te kevI rIte ghaTe? arthAt nIce mujabanA kathananI sAthe eno virodha Ave che. isamitimAM upayukta sAdhu javA mATe paga upADe tyAre sahasA tenA paga nIce be indriya vagere jIva AvI jAya. upayukta sAdhunA vyApArane pAmIne ghaNI vedanAne pAme ane marI jAya. (zrAvaka pra.gA.223) te sAdhune beijiyAdi jIva maravAnA kAraNe zAstramAM sUkSma paNa karmabaMdha kahyo nathI. kAraNa ke zuddha jIvane thatI karmaprAptine jinezvaroe phalarahita kahI che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-6 uttara- A kathana apramAdanI siddhi mATe sarvottama che, arthAt A kathana apramAdanI siddhi thAya e mATe preraNA karanAruM che. (apramAdanI siddhi thAya e mATe athavA apramAdanuM mahattva batAvavA mATe) AvI avasthAne baMdhAbhAvanA kAraNa tarIke jaNAvI che. jemake- "jinezvaromAM uttama evA zrI mahAvIra prabhune karAyelo eka paNa namaskAra nara ke nArIne saMsAra samudrathI tAre che." jema A kathana mahAvIra svAmIne(=arihaMtane) karelA namaskAranuM mahattva batAvavA mATe che, tema baMdhAbhAvanuM kathana paNa apramAdanuM mahattva batAvavA mATe che. kAraNa ke apramatta sAdhuono paNa ATha muhUrta jeTalo baMdha saMbhaLAya che. kahyuM che ke sAtamA guNasthAne rahelA apramatta sAdhuone utkRSTathI ATha muhUrta ane jaghanyathI aMtarmuhUrta pramANa sthitibaMdha thAya che. (paMcA.16 gA.43) chaThThA guNasthAne rahelA pramatta sAdhuomAM je sAdhuo irAdA vinA(=utsAha vinA) prANAtipAta Adi virAdhanAmAM vartatA hoya tyAre temano utkRSTathI ATha varSa ane jaghanyathI aMtarmuhUrta pramANa sthitibaMdha thAya che. (paMcA.16 gA.44) (6-5). TIkAvataraNikA- aadyaashrvbhedaanbhidhaatumaahTIkAvataraNikArtha- AsravanA prathama(=sAMparAyika) bhedane kahevA mATe kahe che- sAMparAyika AzravanA bhedoavrt-kssaayendriy-kriyaaH paJca-catuH-paJca-paJcaviMzati saMDyA: pUrvI evAda 6-dA sUtrArtha- 5 avrata, 4 kaSAya, pAMca indriyo, 25 kriyA ema kula 39 bhedo sAMparAmika AsravanA che. (6-6) bhASyaM- pUrvasyeti sUtrakramaprAmANyAtsAmparAyikasyAha / sAmparAyikasyAsravabhedAH paJca catvAraH paJca paJcaviMzatiriti bhavanti / paJca hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahAH / 'pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 ityevamAdayo vakSyante / catvAraH krodhamAnamAyAlobhA anantAnubandhyAdayo vakSyante / paJca pramattasyendriyANi / paJcaviMzatiH kriyAH / tatre kriyApratyayA yathAsaGkhyaM pratyetavyAH / tadyathA samyaktvamithyAtvaprayogasamAdAneryApathAH kAyAdhikaraNapradoSaparitApanaprANAtipAtAH darzanasparzanapratyayasamantAnupAtAnAbhogAH svahastanisargavidAraNAnayanAvakAGkSA ArambhaparigrahamAyAmithyAdarzanApratyAkhyAnakriyA iti // 6-6 // bhASyArtha- pUrvasva eTale sUtramAM batAvelA krama pramANe sAMparAyika AzravanA (bhedone prathama kahe che.) sAMparAyika AzravanA pAMca, cAra, pAMca ane paccIsa (kula ogaNacAlIza) bhedo che. hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha e pAMca avratanA bhedo che. pramAdayogathI prANano nAza karavo tene hiMsA kahevAya che. ityAdi Asavo AgaLa kahevAmAM Avaze. anaMtAnubaMdhi vagere bhedathI krodha, mAna, mAyA ane lobha e cAra kaSAyo AgaLa kahevAze. pramAdI jIvanI pAMcepAMca indriyo Azrava che. paccIza prakAranI kriyAo Azrava che. 15 taMtra eTale sAMparAyika karmathI thanArA AzravabhedomAM. te AzravabhedomAM kriyA pratyayo=kriyAkAraNo yathAsaMkhya jANavA yogya che. te A pramANesamyaktva, mithyAtva, prayoga, samAdAna, iryApatha, kAyA, adhikaraNa, pradoSa, paritApana, prANAtipAta, darzana, sparzana, pratyaya, samantAnupAta, anAbhoga, svahasta, nisarga, vidAraNa, Anayana, avakAMkSA, AraMbha, parigraha, mAyA, mithyAdarzana, apratyAkhyAnakriyA. (6-6) TIkA-- paJca catvAraH paJca paJcaviMzatizca saGkhyA yeSAM hiMsAdibhedAnAM te tathAvidhAH pUrvasya bhedAH sAmparAyikA zravasyeti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'pUrvasye' tyAdinA pUrvasya prathamasya prAthamyaM ca sUtrakramaprAmANyAt tatparipATimadhikRtya sAmparAyikasyetyAha, etadevAhasAmparAyikasya karmaNaH AzravabhedAH kimityAha-paJca catvAraH paJca paJcaviMzatiriti bhavanti, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra etAneva darzayati 'paJce'tyAdinA, paJca hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahA eva AzravabhedAH ete ca saptame'dhyAye vakSyamANAH, tAnupalakSayati "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMse" tyevamAdaya AzravabhedAH vakSyante saptame'dhyAye, tathA catvAraH krodhamAnamAyAlobhAH kaSAyAH anantAnubandhyAdayo vakSyante abhidhAsyante, evaM paJca pramattasyendriyANyAzravabhedAH, etAni pratipAditAnyeva sparzAdIni tathA paJcaviMzatiH kriyA AzravabhedAH. 16 , 'tatre'tyAdi 'tatra' teSu sAmparAyikakarmA zravabhedeSu 'ime' vakSyamANalakSaNAH 'kriyApratyayA' iti kriyA eva pratyayaH kAraNaM tatra samyaktvakriyA samyaktvaM ca mohazuddhadalikAnubhavaH prAyeNa tatpravRttA kriyA samyaktvakriyA, ato viparItaM mithyAtvaM tadapi trividhaM - abhigRhItAnabhigRhItasandehabhedena tatkriyA tattvArthA zraddhAnarUpA, abhigRhItA atathA'bhiniviSTAnAM anabhigRhItA [ 'nabhyupagatadevatAvizeSANAM tattvArthA zraddhAnaM, sandigdhaM mithyAtvaM pravacanoktamakSaramarthaM pAdaM vA stokamapya zraddhAnasya bhAvato yad bhavati - siddhasenagaNiracitaTIkAnusAreNa] manaHprasthAnasaMdigdhapravacanaiH akSarAdirUDhAnAM prayogakriyA vicitraH kAyAdivyApAro vAcanAdiH samAdAnakriyA citrAbhigrahaNarUpA, pathakriyA tatkarmabandhAya ceSTA, 'evaM kAyAdhikaraNe' tyAdi, kAyakiyA dvividhA - anuparatakAyakriyA duSprayuktakAyakriyA, AdyA mithyAdRSTeH, dvitIyA pramattasaMyatasya adhikaraNakriyA'pi dvividhA nirvarttanasaMyojanabhedena, nirvarttanaM mUlottaraguNAnAM AdyamaudArikAdInAM zarIrANAM tatkarmasaMdhAnAdi cetarat, saMyojanaM viSagaralAdInAM pradoSakriyA dvividhAjIvAjIvapradoSabhedena, paritApanakriyA'pi dvidhA - svaparaparitApanabhedAt, prANAtipAtakriyA'pyevaM, svaparaprANAtipAtabhedAt, iha ca krodhalobhamohAn hetUnabhidadhati vidvAMsaH, svaH puNyakrodhAdergiripAtAdibhAvAditi, 'evaM 1. 'a' adhikaM pratibhAti / , Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-6 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 darzane'tyAdi, darzanakriyA dvividhA-nRpaniryANAdigocarA devakulAdigocarA ca, sparzanakriyA'pi dvidhA-surAdisparzaviSayA krakacapatrAdisparzaviSayA ca, pratyayakriyA apUrvAdyutpAdanena, samantAnupAtakriyA asthaNDilAdau bhaktAdityAgakriyA, anAbhogakriyA apratyupekSitApramArjitadeze zarIropakaraNanikSepaH 'svahaste'tyAdi, svahastakriyA'bhimAnAd AruSitena cetasA anyapuruSaM nivartya yA svahastena kriyate, nisargakriyA cirakAlapravRttaparadezini pApArthe bhAvato'nujJA, vidAraNAkriyA parAcaritAprakAzanIyasAvadhaprakAzIkaraNaM, svayaM nayanakriyA anyairvA''nAyanaM svacchandato nynkriyaa| anavakAGkSAkriyA dvidhA-svaparabhedataH / tatra svAnavakAGkSA jinokteSu kartavyavidhiSu pramAdavazavartitAnAdaraH, tathA cAnAdriyamANaH paramapi nAvakAGkSatIti parAnavakAGkSAkriyeti / 'Arambhe'tyAdi ArambhakriyA-bhUmyAdikAyopaghAtalakSaNA, parigrahakriyA tadarjanarakSaNamU>>lakSaNA, mAyAkriyA dharme'pi mAyApradhAnA, mithyAdarzanakriyA tadanumodamAnasya, apratyAkhyAnakriyA pramAdAt tadagrahaNarUpA, itizabdaH sAmparAyikakriyeyattAvadhAraNArthaH, evametAH kriyAH paJcaviMzatiH sthUlasthUlAkArA vistarabhItyA''khyAtAH sAmparAyikakarmahetavaH, kAzcit parasparataH kiJcidbhedabhAjaH kAzcidvibhaktArthAH, saMkSepataH kAyavAGmanoduzcaritalakSaNAH, sUkSmasUkSmatarabhUribhedA api bhASyakAreNa pradarzitAH samastakAyAdiduzcaritakalApasaGgrahAya, pravacanAbhijJena tu yuktyAgamAbhyAM vizeSeNa vyAkhyeyA iti // 6-6 // TIkArtha- pUrvanAsAMparAyika AzravanA pAMca, cAra, pAMca ane pacIsa bhedo che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to 'pUrvasya' tyAhithI 4 cha- puurvn| meTado prthmn|. prathama5j suutrn| krama pramANe che. (sUtramAM prathama ullekha sAMparAyikano che. AthI 0. gAthAyA uttarArdhe-jamhA so apamatto, sA u pamAutti niddiTThA iti pAThaH granthAntareSu / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-6 bhASyakAra kahe che.) sUtranA anukramane AzrayIne pUrvanA eTale sAMparAyikanA ema sUtrakAra kahe che. sAMparAyikane ja kahe che- sAMparAyika karmAksavanA pAMca, cAra, pAMca ane pacIsa bhedo che. A bhedone ja paza ityAdithI batAve che- hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha A pAMca Asrava bhedo che. A pAMca bhedo sAtamA adhyAyamAM kahevAze. A pAMca bhedone bhASyakAra oLakhAve che. pramAdanA yogathI prANano viyoga e hiMsA che. (a.7 sU.8) ityAdi Asravabhedo sAtamAM adhyAyamAM kaheze. tathA anaMtAnubaMdhI Adi bheTavALA krodhamAna-mAyA-lobha e cAra kaSAyo have kaheze. pramatta jIvanA pAMca iMdriyo Asravabhedo che. A pAMca iMdriyo sparza vagere (a.2 sU.21 mAM) jaNAvI ja che. tathA pacIsa kriyAo Agnavabhedo che. tatra ityAdi, sAMparAyika karmAksava bhedomAM kriyApratyayo yathAsaMkhya A( nIce mujaba) jANavA. te A pramANe- (1)samyakatvakriyA-samyakatva eTale mohanIya karmanA zuddha dalikono anubhava. prAyaH samyakatvathI pravartelI kriyA samyakatvakriyA che. (2)mithyAtvakriyA- samyaktvathI viparIta mithyAtva che. mithyAtva abhigRhIta, anabhigRhIta ane saMdeha ema traNa prakAranuM che. mithyAtvakriyA tattvabhUta padArthonI zraddhAnA abhAvarUpa che. (arthAt mithyAtvanA kAraNe thatI kriyAmAM zraddhAno abhAva hoya che.) abhigRhIta kriyA tevA prakAranA abhinivezavALA jIvone hoya che. anabhigRhIta kriyA tevA prakAranA abhinivezathI rahita jIvone hoya che. saMdigdhakriyA pravacanokta akSaranI, arthanI ke padanI alpa paNa zraddhA nahi karanArA jIvane hoya che. 1. ahIMmana: prasthAna ityAdi TIkA pATha azuddha jaNAya che. AthI anuvAdamAM siddhasena gaNikRta TIkAno bhAva lakhyo che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya(3)prayogakriyA- kAyA Adino vAcanA vagere vividha vyApAra prayogakriyA che. (ahIM mokSanA lakSathI rahita A loka-paraloka saMbaMdhI sukhanI AzaMsAvALA jIvano vyApAra samajavo.) (4)samAdAnakriyA samAdAnakriyA vividha prakAranA abhigraha svarUpa che. (ahIM mokSanA lakSathI rahita jIvanA abhigraho samajavA. kAraNa ke A kriyA sAMparAyika karmano Asrava che. mokSanA lakSavALA jIvanA abhigraho sAMparAyika karmano Asrava na bane.) (5)IryApathakriyA-iryApatha karmabaMdha mATe thatI ceSTA iryApathakriyA che. (6)kAyakiyA- kAyakriyA anuparata ane duSyayukta ema be prakAre che. temAM pahelI anuparata kAyakriyA mithyAdaSTi jIvone hoya che. bIjI duprayukta kAyakriyA pramatta saMyatane hoya che. (7)adhikaraNakriyA adhikaraNakriyA paNa nirvartana ane saMyojananA bhedathI be prakAre che. nirvartana eTale mUlaguNa-uttaraguNonI racanA. temAM audArikAdi zarIronI racanA karavI te mUlaguNa nirvartana che. audArikAdi zarIrone kriyAmAM joDavA te uttaraguNa nirvartana che. viSa ane garalAdinuM (koI vastunI sAthe) saMyojana karavuM te uttaraguNa nirvartana che. (8)pradoSakriyA- jIva-ajIvapradoSanA bhedathI pradoSakriyA be prakAre che. (putra, strI, vagere svajana parajana upara dveSa karavo te jIva pradoSakriyA che. krodhanI utpattimAM nimitta bananArA kAMTo, paththara vagere upara dveSa karavo e ajIva pradoSakriyA che.) (9)paritApanakriyA- paritApanakriyA paNa svaparitApa ane paraMparitApa ema be prakAre che. duHkhathI atizaya duHkhI banelo jIva zarIranuM tADana kare, mAthuM pachADe vagere rIte potAnA zarIrane paritApa upajAve che te svaparitApa kriyA che. putra, strI, ziSyAdine mAravuM e paraMparitApa kriyA che.) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-6 (10)prANAtipAtakriyA- prANAtipAtakriyA paNa sva-para prANAtipAtanA bhedathI be prakAre che. (parvata uparathI nIce bhusako mAravo, agnimAM paDIne baLI maravuM, UMDA pANImAM paDIne maravuM vagere svaprANAtipAta che. bIjA jIvone mAravA te paraprANAtipAta che.) svaparaprANAtipAtamAM krodha, lobha ane moha kAraNa che ema vidvAno kahe che. kemake giripAta vagere krodha vagerethI thAya che. (11)darzanakriyA- darzanakriyA jIva-ajIvanA bhedathI be prakAre che. temAM rAjA nagaramAMthI nIkaLato hoya vagere jovuM e jIvadarzanakriyA che. devakulikAdi jovuM te ajIvadarzanakriyA che. (12)sparzanakriyAdArU Adino sparza ane karavata-paryAdino sparza ema sparzana be prakAre che. (13)pratyayakriyA-pUrve koie utpanna na karI hoya tevI (adhikaraNa rU5) vastune utpanna karavI te pratyayakriyA che. (14)samannAnupAtakriyA atyaMDila(=vAkuLabhUmi) AdimAM AhArAdino tyAga karavo. (15)anAbhogakriyA- paDilehaNa-pramArjana karyA vinAnA sthAnamAM zarIranikSepa=besavuM, paDakhuM pheravavuM vagere ane upakaraNanikSepa eTale upakaraNone mUkavA. (16)svahastakriyA- abhimAnathI kaMIka gusse thayelA cittathI anya puruSane pAcho vALIne je kriyA potAnA hAthathI karavAmAM Ave te svahastakriyA. (17)nisargakriyA- ghaNA kALathI pravartelA evA paradezI mANasane pApakAryamAM bhAvathI anujJA ApavI. 1. sparzanakriyA dvividhA-jIvAjIvabhedAt / tatra jIvasparzanakriyA yoSitpuruSanapuMsakAGgasparzanalakSaNA rAga-dveSa-mohabhAjaH / ajIvasparzanakriyA mRgromkutvpttttshaattkniilyupdhaanaadivissyaa|| shriisiddhsengnnikRtttiikaa| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutra-6 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 21 (18)vidArakriyA- bIjAe karela aprakAzanIya pApakarmane prakAzamAM lAvavuM te vidAraNakriyA. (19) nayanakriyA- pote laI javAnI kriyA kare ke bIjA pAse levaDAve te nayanakriyA. (20)anavakAMkSAkriyA- anavakAMkSAkiyA sva-paranA bhedathI be prakAre che. cinokta kartavya vidhiomAM pramAdavaza banIne anAdara karavo e sva-anavakAMkSAkriyA che, anAdara karAto te bIjAnI paNa AkAMkSA na rAkhe te para-anavakAMkSA kriyA che. (21)AraMbhakriyA- pRthvIkAyAdino upaghAta thAya tevI kriyA karavI e AraMbha kriyA che. (22)parigrahakriyA- parigraha meLavavo, tenuM rakSaNa karavuM, tenA upara mUccha karavI e parigrahakriyA che. (23)mAyAkriyA- dharmamAM paNa mAyAnI pradhAnatA rAkhavI e mAyAkriyA che. (24)mithyAdarzanakriyA- mithyAtvanuM anumodana karanAranI dharmakriyA mithyAdarzanakriyA che. (25)apratyAkhyAnakriyA pramAdathI paccakhANa na levuM te apratyAkhyAnakriyA che. rUti zabda sAMparAyikakriyAo ATalI ja che ema avadhAraNa mATe che. A pramANe vistAranA bhayathI sAMparAyika karmanuM kAraNa hoya tevI moTI moTI A pacIsa kriyAo kahI che. AmAM koIka kriyAo paraspara bhedavALI che. koIka kriyAo bhinna arthavALI che. A kriyAo saMkSepathI kAyA-vacana-mananA duSTa AcaraNa rUpa che, arthAt A kriyAomAM jIvonA mana-vacana-kAyAthI thatA badhAM duSTaAcaraNone saMkSepathI jaNAvI dIdhA che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-7 sUkSma, adhika sUkSma (ema aneka) bhedavALI paNa kriyAo saghaLA kAyAdinA duSTa AcaraNa samUhano saMgraha karavA mATe bhASyakAre jaNAvI che. pravacanamAM kuzaLa puruSe to yukti ane AgamathI A kriyAonuM vyAkhyAna vizeSathI karavuM. (6-6) karmabaMdhamAM bheda paDavAnuM kAraNa- tIvra-manda-jJAtA-'jJAtabhAva-vIryA-'dhikaraNavizeSAt takizoSa: pada-LA sUtrArtha- tIvrabhAva, maMdabhAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIrya ane adhikaraNanA bhedathI pariNAmamAM bheda paDavAthI) karmabaMdhamAM bheda paDe che. (6-7) bhASyaM- eSAmekonacatvAriMzatsAmparAyikAzravANAM tIvrabhAvAt mandabhAvAjjJAtabhAvAdajJAtabhAvAdvIryavizeSAdadhikaraNavizeSAcca vizeSo bhavati laghurlaghutaro laghutamastIvastIvratarastIvratama iti / tadvizeSAcca bandhavizeSo bhavati // 6-7 // bhASyArtha- sAMparAyikanA je ogaNacAlIza AjhUvo kahyA tenAM tIvrabhAvathI =tIvrapariNAmathI), maMdabhAvathI( maMda pariNAmathI), jJAtabhAvathI (=jANapaNAthI), ajJAtabhAvathI(=ajANapaNAthI), varSollAsathI ane adhikaraNa(=sAdhana)nA bhedathI alpa, alpatara, alpatama, tIvra, tIvratara, tIvratamarUpa bheda thAya che ane te AzravabhedanA kAraNe baMdhamAM bheda thAya che, arthAt baMdha paNa alpa, alpatara ityAdi rUpe baMdhAya che. (6-7). TIkA-prakramAt sambaddhameva, yathoditAzravabhedebhyo'pi tIvrAdibhAvabhedAdeva ca bheda iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'eSA'mityAdinA 'eSA'mityanantarasUtropanyastAnAM, saGkhyAmAha 'ekonacatvAriMzad'ityatrAvratAni paJca kaSAyAzcatvAraH indriyANi paJca kriyAH paJcaviMzatirityevamekAnacatvAriMzaditi, svazabdenaivoktatvAd bahutvasya na punarbahuvacanaM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-7 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 27 saGkhyAzabdAt, keSAmityAha-'sAmparAyikAzravANA'miti, IryApathavyavacchedArthametat, ___ 'tIvrabhAvA'diti tIvra:-prakRSTaH bhAvaH-pariNAmaH tasmAttIvabhAvAddhetoH, vizeSo bhavatIti sambandhaH, karmabandhasya, sa mandabhAvAt stokapariNAmAt mando vizeSo bhavati, siMhaghAtakagoghAtakau nidarzanamatra lokaprazaMsAnindAbhyAmiti, tIvratA'pyatrAdhimAtrAdibhedAt, evaM mandatA'pIti, evaM jJAtabhAvAditi, jJAtasya bhAvo jJAtabhAvaH, jJAtamasya arzAdipAThAt at, abhisandhipravRtteH, mRgAbhisandhimuktabANamRgavyApattivat, (ajJAtabhAvAt-)anabhisandhipariNAmAt sthANvabhisandhimuktabANapakSivyApattivat, evaM vIryavizeSAdadhikaraNavizeSAcceti, vIrya-zaktivizeSo, adhimAtrAdibheda eva tadvizeSAt 'hastiprANAnivAraNavadutkarSabhAvAt, alpavIryaprahAre'pi tadgamane(s) bhayAdisiddheH, adhikaraNavizeSAt kUTayantrakalAdilakSaNAdvizeSo bhavati karmabandhasya, ayaM caikaika Azravo mRdAdibhedAdanekadhetyAha-'laghurlaghatara' ityAdi prabhUtasattvAzrayatvAdasyaivamupanyAsaH, svarUpaM vAsya kathaJcit kRmyAdighAtayato'vaseyaM, evaM 'tIvrastIvratara' ityAdi, ayamapi siMhAdighAtayato'vaseyaH, atra asyopanyAsaH AzravAdhikArAt tatprAdhAnyapradarzanArthaH, anena madhyamamadhyamatarAdigrahaH, laghutIvrAditi 'tadvizeSAcce'tyAdi, Azrava-laghvAdibhedAcca bandhavizeSo bhavati laghvAdireveti // 6-7 // TIkArtha- A sUtra prastuta prakaraNathI pUrvanA sUtranI sAthe saMbaMdhavALuM ja che. pUrve kahelA Asrava bhedothI paNa tIvrabhAvAdinA bhedathI ja baMdhamAM bheda thAya che. (bhAvArtha-pUrve jaNAvelA AsravabhedothI baMdhamAM bheda paDato nathI, e bhedo to kaI kaI rIte baMdha thAya te jaNAve che. baMdhamAM bheda to A sUtramAM kahelA tIvrabhAva Adi bhedothI ja thAya che. mATe ja 1. hastiprANAbhidhAraNavad iti pAThAntaram / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 nA sUtra-7 TIkAkAre tIvratibhAvapeDhAva ema evakAra jaNAvyo che.) A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to "puSa' ityAdithI kahe cheanaMtara sUtramAM kahelA avrato pAMca, kaSAyo cAra, indriyo pAMca, kriyAo pacIsa e pramANe ogaNacAlIsa (39) sAMparAmika AsravothI thatA karmabaMdhamAM tIvrabhAva AdithI bheda thAya che. praznonavatvArSizat e saMkhyA zabdathI bahuvacanano prayoga kema na karyo ? uttara- saMkhyAvAcaka zabdathI ja bahutvanuM kathana karI dIdhuM hovAthI saMkhyAzabdathI pharI bahuvacanano prayoga karyo nathI. tIvra-maMdabhAva- tIvrabhAva eTale prakRSTapariNAma. maMdabhAva eTale alpapariNAma. tIvrapariNAmavALAne ghaNo karmabaMdha thAya. alpa pariNAmavALAne alpa karmabaMdha thAya. A viSe siMhaghAtaka ane goghAtaka e be puruSonuM dRSTAMta che. eke siMhane mAryo AthI loka tenI prazaMsA karavA lAgyo. A sAMbhaLIne tene garva thayo. teno hiMsAno bhAva tIvra thayo. AthI tene karmabaMdha ghaNo thAya. bIjAe gAyane mArI. AthI loka tenI niMdA karavA lAgyo. lokonA dhikkAra vagere zabdo sAMbhaLIne tene ghaNo pazcAttApa thayo. AthI tene karmabaMdha alpa thAya. tIvratAnA ane maMdatAnA paNa adhika pariNAma vagere aneka bhedo che. jJAta-ajJAtabhAva- jJAtano=jANanArAno bhAva te jJAtabhAva. jene jJAta(GjJAna) che te jJAta. jJAtabhAvathI eTale lakSapUrvaka=IrAdApUrvaka mAravA AdinI pravRtti karavI. jemake- mRgane mAravAnA lakSathI choDelA bANathI mRgano ghAta thAya. lakSa vinAnA pariNAmathI ghAtAdi thAya te ajJAtabhAvathI thatI hiMsA che. jemake sthANunA(=vRkSanA zAkhA vagaranA ThuMThAnA) lakSathI mUkelA bANathI pakSIno ghAta thAya. 1. maNiH (siddhahema 7-2-46) e sUtrathI malun (vALA) arthamAM sAta zabdathI A pratyaya Avyo che. jJAta jJAnavALo. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 25 vIrya- vIrya eTale zaktivizeSa. vIryanA adhika pariNAma vagere aneka bhedo che. hAthInA prANano ghAta ka2vAnA nizcayavALAne utkRSTa vIrya hoya che. alpavIryathI prahAra karavAmAM paNa hAthI jato rahe ethI abhayAdinI siddhi thAya. adhikaraNa-- phUTayaMtra, kUTakaLA Adi rUpa adhikaraNavizeSathI karmabaMdhamAM bheda thAya che. A ekeka Asrava mRdu Adi bhedathI aneka prakAre che ema bhASyakAra kahe che- 'napurNaputara' ityAdi, maMda, maMdatara, maMdatama Asrava thAya che. prazna- bhASyamAM maMda Asrava thAya che ema saMkSepamAM kahevAnA badale maMda, maMdatara, maMdatama ema vistArathI kema kahyuM ? uttara- baMdhano Azraya ghaNAM jIvo hovAthI, arthAt baMdha karanArA jIvo ghaNA hovAthI bhASyamAM maMda, maMdatara ane maMdatama ema vistArathI kahyuM che. athavA kRmi-Adino ghAta karanArA jIvanA AsravanuM kathaMcit maMda, maMdatara ane maMdatama svarUpa che, arthAt koi maMda pariNAmathI ghAta kare che, koi maMdatara pariNAmathI ghAta kare che to koi maMdatama pariNAmathI ghAta kare che. e pramANe 'tIvrastIvratara' phatyAdritIvra, tIvratara ane tIvratama Asrava thAya che. A bhedo paNa siMhAdine mAranAranA jANavA. ahIM maMdAdino ullekha Asavano adhikAra hovAthI maMdAdinI pradhAnatA batAvavA mATe che. maMdAdi ane tIvrAdinA ullekhathI madhyama ane madhyamatara vagerenuM paNa grahaNa karavuM. 'tavizeSAttva' tyAdi AsravanA maMdAdi bhedathI baMdhamAM bheda thAya che. maMda AsravathI maMda ja baMdha thAya. tIvra AsravathI tIvra ja baMdha thAya. (6-7) bhASyAvataraNikA - atrAha - tIvramandAdayo bhAvA lokapratItAH / vIryaM ca jIvasya kSAyopazamikaH kSAyiko vA bhAva ityuktam / athAdhikaraNaM kimiti atrocyate Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-8 bhASyAvataraNikArtha- ahIM jijJAsu kahe che. tIvra-maMda vagere bhAvo lokamAM prasiddha hovAthI samajAya jAya tevA che, ane jIvanuM vIrya kSAyopathamika ke kSAyikabhAvanuM che ema jaNAvyuM che. paNa adhikaraNa zuM vastu che? ahIM javAba apAya che- TIkAvataraNikA- 'atrAhe'tyAdi sambandhagranthaH / atrAtItasUtravyAkhyAvasAne paraH praznayati-tIvramandAdayo bhAvAH anantaropanyastAH lokapratItAH prakarSAprakarSAdilakSaNAH vIryaM ca jIvasya-AtmanaH kSAyopazamikaH kSAyikazca bhAva ityuktaM prAk, athAdhikaraNaM kimityatrocyate samAdhiH TIkAvataraNitArtha- satrada ItyAdi graMtha AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDavA mATeno graMtha che. ahIM gatasUtranI vyAkhyAnA (TIkAnA) aMte bIjo praznakare che- anaMtarasUtramAM kahelA prakarSa-apakarSaAdi rUpatIvra-maMdavagere bhAvo lokamAM jANItA che. tathA vIryae jIvano potAno kSAyopathamika ane kSAyika bhAva che ema pahelA (a.2 sU.4-5 mAM) kahyuM che. have adhikaraNa zuM che? AvA praznanuM ahIM samAdhAna kahevAya che- adhikaraNanA bhedoadhikrnnN jIvAjIvAH // 6-8 // sUtrArtha- adhikaraNanA jIva ane ajIva ema be bhedo che. (6-8) bhASyaM-adhikaraNaM dvividham / dravyAdhikaraNaM bhAvAdhikaraNaM ca / tatra dravyAdhikaraNaM chedanabhedanAdi / zastraM ca dazavidham / bhAvAdhikaraNamaSTottarazatavidham / etadubhayaM jIvAdhikaraNamajIvAdhikaraNaM ca // 6-8 // bhASyArtha- adhikaraNa be prakAranuM che- dravyaadhikaraNa ane bhAvaadhikaraNa. temAM(=adhikaraNamAM) chedana-bhedana Adi tathA daza prakAranA zastro dravyaadhikaraNa che. bhAvaadhikaraNa ekaso ATha prakAranuM che ane A dravyaadhikaraNa ane bhAvaadhikaraNa e) be jIvaadhikaraNa ane ajIvaadhikaraNa che. (6-8) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 TIkA- adhikriyate AtmA narakAdiSu yena tadadhikaraNaM, etacca tattvato jIvAjIvA iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'adhikaraNaM dvividha'mityAdinA adhikaraNaM prAgnirUpitazabdArthaM dvividhaM-dviprakAraM jIvAjIvabhedamapyekaikaM, kathaM dvividhamityAha-'dravyAdhikaraNa'mityAdi, chidyate'neneti chedanaM-parazvAdi evaM bhidyate'neneti bhedana-mudgarAdi, AdizabdAttroTanAdigrahaH, zastraM ca dazavidhaM-saGkhyAvizeSanirdhAraNArthaM bhedAbhidhAnamasya, dazavidhameva zastramiti, yathoktaM-"davvaM satthaggivisaM nehaMbilakhAraloNamAdIyaM / bhAvo ya duppautto vAyA kAo aviraI a||1||" ihAviraterbhAvAntargatatvAddazavidhamiti, 'bhAvAdhikaraNa'mityAdi, bhAvaHtIvrAdipariNAmaH sa evAdhikaraNamuktanIteH, etadaSTottarazatabhedaM anantarasUtre vakSyate, 'etadi'tyAdi, etad-dravyazastrAdi ubhayaM vartate, etadevAhajIvAdhikaraNamajIvAdhikaraNaM ca, so'paro'dhikaraNabheda iti // 6-8 // TIkArtha- jenAthI AtmA narakAdino adhikArI karAya te adhikaraNa. paramArthathI jIva ane ajIva adhikaraNa che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to "adhikaraNa be prakAre che" ItyAdithI bhASyakAra kahe che- jenA zabdArthanuM pUrve nirUpaNa karyuM che te adhikaraNa jIva ane ajIva e pratyeka paNa be prakAranuM che. te A pramANe- dravyaadhikaraNa ane bhAvaadhikaraNa. temAM chedana-bhedanAdi dravyaadhikaraNa che. jenAthI chedAya te chedana, kuhADI vagere. jenAthI bhedAya te bhedana, mudgara vagere. Adi zabdathI trATana(toDavuM) vagerenuM grahaNa karavuM. tathA daza prakAranA zastro dravyaadhikaraNa che. prazna- chedana-bhedana vagere dravyaadhikaraNa che ema kahI dIdhuM che to pachI daza prakAranA zastro dravyaadhikaraNa che ema alaga zA mATe kahyuM? uttara- saMkhyAvizeSanuM(=daza ja che ema) nizcaya karavA mATe alaga kahyuM che. zastrodaza prakAranA ja che. kahyuM che ke- "zastra, agni, viSa, sneha, amla, kSAra, lavaNa vagere, duSyayukta bhAva, vacana, kAyA ane avirati." Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-9 joke ahIM zastranI saMkhyA agiyAra thAya che to paNa aviratino bhAvamAM samAveza thaI javAthI daza ja che. "mAvAdhirakhama tyAdri bhAvAdhikaraNa ekaso ATha bhedavALuM che. bhAva eTale AtmAnA tIvra vagere pariNAma. ukta nItithI (jenAthI AtmA narakAdino adhikArI karAya te adhikaraNa e nItithI) tIvra vagere pariNAma ja adhikaraNa che. ekaso ATha bhedavALuM bhAvaadhikaraNa anaMtara (AgAmI) sUtramAM kaheze. pata rUtyAdi, patar eTale dravyazastra vagere. (Adi zabdathI bhAvazastra samajavuM.) A dravyazastra vagere, arthAt dravyazastra ane bhAvazastra e be jIvAdhikaraNa ane ajIvAdhikaraNa che. (soDa roDafdharakhameda=) dravyAdhikaraNa ane bhAvAdhikaraNa e adhikaraNano bIjo bheda che. (adhikaraNano eka bheda jIva-ajIva adhikaraNa ane bIjo bheda dravya-bhAva adhikaraNa che.) (6-8) bhASyAvataraNikA- ttrbhASyAvataraNikArtha- temAM=adhikaraNamAM- TIkAvataraNikA- tayoradhikaraNayoH TIkAvataraNikArtha-jIva-ajIva e be adhikaraNomAM paheluM adhikaraNa A pramANe che- jIva adhikaraNanA 108 bhedogadya saM-samArambhA-Darama-yo-ta-ritA'numti-kssaay-vishessaistristristrishctushcaikshH // 6-9 // sUtrArtha- saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha e traNa, yoga traNa, kRta, kArita ane anumati e traNa, kaSAya cAra A sarvanA saMyogathI prathama jIvAdhikaraNanA 108 bhedo che. (6-9). bhASyaM- Adyamiti sUtrakramaprAmANyAjjIvAdhikaraNamAha / tatsamAsatastrividham / saMrambhaH samArambha Arambha iti / etatpunarekazaH Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAyakaayvaangmnoyogvishessaattrividhN bhavati / tadyathA-kAyasaMrambhaH vAksaMrambhaH manaHsaMrambhaH, kAyasamArambhaH vAksamArambhaH manaHsamArambhaH, kAyArambhaH vAgArambhaH manaArambha iti // etadapyekazaH kRtakAritAnumatavizeSAtrividhaM bhavati / tadyathAkRtakAyasaMrambhaH kAritakAyasaMrambhaH anumatakAyasaMrambhaH, kRtavAksaMrambhaH kAritavAksaMrambhaH anumatavAksaMrambhaH, kRtamanaHsaMrambhaH kAritamanaHsaMrambhaH anumatamanaHsaMrambhaH / evaM samArambhArambhAvapi / tadapi punarekaza kaSAyavizeSAccaturvidham / tadyathA-krodhakRtakAyasaMrambhaH mAnakRtakAyasaMrambhaH mAyAkRtakAyasaMrambhaH lobhakRtakAyasaMrambhaH krodhakAritakAyasaMrambhaH mAnakAritakAyasaMrambhaH mAyAkAritakAyasaMrambhaH, lobhakAritakAyasaMrambhaH, krodhAnumatakAyasaMrambhaH mAnAnumatakAyasaMrambhaH mAyAnumatakAyasaMrambhaH lobhAnumatakAyasaMrambhaH / evaM vAGmanoyogAbhyAmapi vaktavyam / tathA samArambhArambhau / tadevaM jIvAdhikaraNaM samAsenaikazaH SaTtriMzadvikalpaM bhavati / trividhamapyaSTottarazatavikalpaM bhavatIti / saMrambhaH saMkalpaH paritApanayA bhavetsamArambhaH / prANivadhastvArambhaHstrividho yogastato jJeyaH // 6-9 // bhASyArtha- Adya eTale sUtramAM batAvelA krama anusAra jIvaadhikaraNa. tene kahe che- te jIvaadhikaraNa saMraMbha, samAraMbha ane AraMbhanA bhedathI traNa prakAre che. vaLI A traNeya kAyA-vacana ane manoyoganA bhedathI traNa prakAre che. te A pramANe- kAyAsaMraMbha, vayanasaMmamana:saMrema. yAsamAraMbha, vayanasamAraMbha, mana:sabhAma. AyAma, vayanAma, manamA ma. ma. (nave) 59 pRta, rita, anumatanA bhedathI traNa-traNa prakAre che. te A pramANe- kRtakAyasaMraMbha, kAritakAyasaMraMbha, anumatakAyasaMraMbha. kRtavacanasaMraMbha, kAritavacanasNs, anumatavayanasaMma. kRtamanaHsaMrema, ritamana:saMrema, Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-9 anumatamanaHsaMraMbha. e pramANe samAraMbhanA paNa nava ane AraMbhanA paNa nava bheda thAya. te sattAvIse) paNa (cAra) kaSAyanA bhedathI cAra cAra prakAre che. te A pramANe- krodhakRtakAyasaMraMbha, mAnakRtakAyasaMraMbha, mAyAkUtakAyasaMraMbha, lobhakRtakAyasaMraMbha. krodhakAritakAyasaMraMbha, mAnakAritakAyasaMraMbha, mAyAkAritakAyasaMraMbha, lobhakAritakAyasaMraMbha. krodhaanumatakAyasaMraMbha, mAnaanumatakAyasaMraMbha, mAyAanumatakAyasaMraMbha, lobha anumatakAyasaMraMbha. e pramANe vacanasaMraMbhanA bAra ane mana saMraMbhanA paNa bAra bheda thAya. A chatrIza bheda saMbhanA thayA. eja pramANe samAraMbhanA paNa chatrIza bheda thAya. tathA AraMbhanA paNa chatrIza bheda thAya. A pramANe jIvaadhikaraNa saMkSepathI (saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha) pratyeka chatrIza vikalpavALuM thayuM. traNe bhegA karatA 108 bheda thAya che. bhASya gAthAno artha- saMraMbha eTale jIvavadhano saMkalpa karavo. jIvone pIDA upajAvavAthI saMmAraMbha thAya che, arthAt jIvone pIDA upajAvavI e samAraMbha che. AraMbha eTale prANIno vadha karavo. A pramANe traNa prakArano yoga che. (6-9). TIkA-jIvAdhikaraNamitthaM vicitramiti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'Adya'mityAdinA Adau bhavaM AdyaM, itizabdaH zabdapadArthavAcakaH, kuta AditvamityAha-sUtrakramaprAmANyAd, adhikaraNaM jIvAjIvA iti sUtrakramaH tatprAmANyAd hetoH jIvAdhikaraNamihAdyamiti, 'tadi'tyAdi, tat-jIvAdhikaraNaM samAsataH-saMkSepatastrividhaM triprakAram, Aha-saMrambhaH samArambhaH Arambha iti, tatra prANAtipAtAdisaMkalpaH saMrambhaH tatsAdhanajanitaparitApakaraH samArambhaH prANAtipAtAdikriyAvRttirArambhaH, 'etadi'tyAdi etad-jIvAdhikaraNaM punaH-bhUyaH 'ekaikaza' ityekaikaM 'kAyavAGmanoyogavizeSAdi'ti kAyasaMrambhAdhikaraNaM prakrAntatvAdadhikaraNasya, evaM zeSeSvapi, yogabhedena ca vikalpya saMrambhAdInadhunA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAyakriyaadvaarenn yogAn vikalpayati-('tadyathe'tyAdi) saMrambhaM kAyena karoti vAcA karoti manasA karotIti, evaM kArayatyapi vikalpatrayaM, tathA'numanyate vikalpatrayameva, kRtavacanaM svatantrakartRpratipAdanArthaM, kAritAbhidhAnaM prayojyaparatantrapradarzanArthaM, anumativacanaM prayojakasya mAnasapariNAmapradarzanArthaM, etadeva bhASyakAro darzayati-tadyathA kRtakAyasaMrambha ityAdinA vacananavakena, yathA cAyaM kAyasaMrambhaH kRtakAritAnumatibhedena vikalpitaH evaM samArambhArambhAvapi kRtakAritAnumativikalpitau vAcyau, samArambha karoti samArambhaM kArayati samArambhamanumanyate kAyenetyAdi navadhA vikalpanA, tathA''rambhaM karoti kArayatyanumodate ceti navaiva vikalpA veditavyAH, _ 'tadapI'tyAdinA punazcaturddhA bhinatti, kRtakAyasaMrambhAdhikaraNAdi punarekaikaM kaSAyavizeSAccaturvidhaM bhavati, kaSAyAH prAgabhihitalakSaNAH sAmAnyena vizeSo-bhedaH tadbhedAccaturvidhaM bhavati, 'tadyathetyAdinA darzayati, yathA'bhihitalakSaNAt vikalpAt krodhakRtakAyasaMrambhaH evaM mAnamAyAlobhakRtakAyasaMrambha ityapi vAcyaM, evaM krodhakAritakAyasaMrambhaH mAnamAyAlobhakAritakAyasaMrambha ityapi vAcyaM, tathA krodhAnumatakAyasaMrambhaH mAnamAyAlobhAnumatakAyasaMrambha ityapi vAcyaM, evaM vAGmanaH saMyogAbhyAmapi vaktavyamityatidezavAkyaM evamityuktaprakAreNa vAgyogenApi krodhAdiviziSTena vAcyaM kodhakRtavAksaMrambhaH mAnamAyAlobhakRtavAksaMrambha ityapi vAcyaM tathA krodhakAritavAksaMrambha (mAnamAyAlobhakAritavAksaMrambha) ityapi vAcyaM tathA krodhAnumatavAksaMrambhaH mAnamAyAlobhAnumatavAksaMrambha ityapi vAcyaM, evaM manoyogenApi krodhAdiviziSTena vikalpA etAvanta eva vAcyAH, krodhakRtamanaHsaMrambhaH mAnamAyAlobhakRtamanaHsaMrambha ityapi vAcyaM, tathA krodhakAritamanaHsaMrambhaH mAnamAyAlobhakAritamana: Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-9 saMrambha ityapi vAcyaM, tathA krodhAnumatamanaHsaMrambhaH mAnamAyAlobhAnumatamanaHsaMrambha ityapi vAcyaM, evamete SaTtriMzadbhedAstadyathA-krodhakRtakAyasaMrambha ityAdinA granthena pratipAditAH, tathA samArambhArambhAviti atidezena samArambhasya SaTtriMzadredatvaM saMrambhavat pratipAdayati, krodhakRtakAyasamArambha ityevamatikAntagranthaH punarAvarttanIyaH, tatazca dvitIyA SaTtriMzallabhyate, tathA krodhakArita(?kRta)kAyArambha ityapyanuvartamAne granthe SaTtriMzadeva vikalpAnAM prApyate, evameSA SaTtriMzat triprakArApi piNDitA'STottaraM pariNAmazataM bhavatItyetadevopasaMjihIrSan darzayati-tadevaM jIvAdhikaraNaM samAsenetyAdi, yat prastutaM jIvAdhikaraNaM tadevaM samAsena-saMkSepeNa ekazaH-ekaikaM saMrambhAdhikaraNaM samArambhAdhikaraNamArambhAdhikaraNaM ca SaTtriMzadvikalpaM bhavati trividhamapi, samuccaye'pizabdaH, tisro'pi SaTtriMzataH aSTottaraM zataM vikalpAnAM bhavatIti bhASyAkSarAnusaraNamavaseyaM, sUtrAvayavasphuTIkaraNAya punarucyate saMrambhAdInAM kaSAyAvasAnAnAmAhitadvandvAnAM vizeSazabdena samAnAdhikaraNastatpuruSaH SaSThIsamAso vA, pratyekaM vA vizeSazabdenAbhisambandhaH sAmarthyAt, saMrambhAdivizeSairiti tRtIyAnupapattiH, kriyAvAcipadArthAntarAbhAvAt, na vAkyazeSopapatteH, praviza piNDImiti yathA, tathehApi kriyApadAvadhAraNam, ekaikaM bhindyAt ekamekaM trIn bhedAn kuryAditi, vAgyogAdInAmAnupUrvyA vacanaM pUrvAparavizeSaNatvAt, tasmAt krodhAdicatuSTayakRtakAritAnumatibhedAt kAyAdInAM saMrambhasamArambhArambhavizeSAH SaTtriMzavikalpAH sphuTIkriyante yantreNa, udbhUtakrodhapariNAma AtmA karoti svayaM kAyena saMrambhamiti prathamaH, jAtamAnapariNAma AtmA karoti svayaM kAyena saMrambhamiti dvitIyaH, tathopajAtamAyApariNatirAtmA karoti svayaM kAyena saMrambhamiti tRtIyaH, tathA lobhakaSAyagrastaH karoti svayaM kAyena saMrambhamiti caturthaH, evaM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 33 kRtena catvAro vikalpAH, kAritena catvAro'numatyA'pi catvAraH, ete dvAdaza kAyena labdhAH, tathA ca dvAdaza vacasA, manasA'pi dvAdaza, e SaTtriMzat saMrambheNa labdhAstathA samArambheNApi SaTtriMzat, tathA''rambheNApi SaTtriMzaditi, ityevamaSTottaraM vikalpazataM bhavati / kA punarbhAvanA ? yoganimittaM hi karma badhyate, kAyavAGmanaH karmayogaH (a. 6 sU. 1 ) iti vacanAdbandhasthitiH / kopAdikaSAyAJjanavazIkArAt svayaM karaNapariNatau satyAM kAritAnumatipariNAmadvAreNa ca prANAtipAtAdisaMkalpaparitApanAvyApattayaH sAmparAyikakarmabandhahetavo bhavantIti pratipAditaM prAkkAyAdayo vyastAH samastAzca bandhahetavaH, samastAstu pradhAnopasarjanatayA pradhAnatayA apradhAnatayA ca bandhahetava iti pratItam, evametajjIvAdhikaraNaM vikalpya bhAvanIyamiti // 6-9 // TIkArtha-- A pramANe jIva adhikaraNa vividha prakAranuM che. A pramANe sUtrano samuhita artha che. avayavArthane 'Adyam' ityAhithI uhe che- The AdimAM thAya te Adya. rUti zabda zabdapadanA arthano vAcaka che, arthAt Adyam khevaM 4 zab656 tenA arthano vAya che. Adyam evA padathI adhikaraNaM jIvAjIvAH khe sUtranA ubha pramANe vAdhirane uhe che. 'tad' ityAdi te vAdhiraza saMkSepathI saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha ema traNa prakAre che. prANAtipAtano(=jIvane mAravAno) saMkalpa karavo te saMraMbha prANAtipAtanA sAdhanothI utpanna karelA paritApane kare te samAraMbha. TUMkamAM jenAthI jIvone pIDA upaje te samAraMbha, prANAtipAta AdinI kriyAmAM pravRtti te AraMbha. TUMkamAM jenAthI jIvo mare te AraMbha. 'etad' ityAdi // 7vAdhie irI kheDeDa DAyA-vayana-manoyoganA bhedathI traNa prakAre thAya. eka kAyasaMraMbha adhikaraNa. adhikaraNa prastuta hovAthI adhikaraNa zabdano ullekha karyo che. e pramANe bAkInA yogomAM paNa jANavuM. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattAthavigamasUtra adhyAya-9 sUtra-9 saMraMbhAdinA yogabhedathI vikalpo karIne have kriyA dvArA yogonA vikalpo kare che. " tathA phatyAdi te A pramANe- kAyasaMraMbha, vacanasaMraMbha, manaHsaMraMbha, kAyasamAraMbha, vacanasamAraMbha, manaHsamAraMbha, kAyaAraMbha, vacanaAraMbha, manaAraMbha. kAyAthI saMraMbha kare che, vacanathI saMraMbha kare che, manathI saMraMbha kare che. e pramANe "karAve che" nA paNa traNa vikalpo ane "anumode che" nA paNa traNa vikalpo ja che. bhASyamAM kRta evuM vacana svataMtra kartAne jaNAvavA mATe che. varita evuM kathana preraNA karavA yogya parataMtra kartAne batAvavA mATe che. anumati vacana prerakanA mAnasika pariNAmane jaNAvavA mATe che. Ane ja bhASyakAra "tathA tAsaMma:" ityAdithI nava vacano dvArA batAve chekRtakAyasaMraMbha, kAritakAyasaMraMbha, anumatakAyasaMraMbha, kRtavacanasaMraMbha, kAritavacanasaMraMbha, anumatavacanasaMraMbha, kRtamanaHsaMraMbha, kAritamanaHsaMraMbha, anumatamanaHsaMraMbha. jevI rIte saMraMbhanA kRta-kArita-anumatinA bhedathI vikalpo karyA, tevI rIte samAraMbha ane AraMbhanA paNa kRta-kArita-anumatinA bhedathI vikalpo kahevA. jemake- kAyAthI samAraMbha kare che. kAyAthI samAraMbha karAve che, kAyAthI samAraMbhane anumode che, ItyAdi nava vikalpo thAya. tathA kAyAthI AraMbha kare che, kAyAthI AraMbha karAve che, kAyAthI AraMbha anumode che ityAdi nava ja vikalpo jANavA. tapi' ityAdithI pharI cAra bheda pADe che- kRtakAyasaMraMbha adhikaraNa vagere ekeka kaSAya vizeSathI cAra prakAre thAya che. kaSAyonuM lakSaNa pUrve (a.ra sU.6mAM) kahyuM che. kaSAyarUpa sAmAnyathI vizeSa=bheda te kaSAyavizeSa. kaSAyonA bhedathI cAra prakAro thAya che. Ane tadyathA ityAdithI batAve che. krodhakRtakAyasaMraMbha, mAnakRtakAyasaMraMbha, mAyAkRtakAyasaMraMbha, lobhakRtakAyasaMraMbha, krodhakAritakAyasaMraMbha, mAnakAritakAyasaMraMbha, mAyAkAritakAyasaMraMbha, lobhakAritakAyasaMraMbha, krodhAnumatakAyasaMraMbha, mAnAnumatakAyasaMraMbha, mAyAnumatakAyasaMraMbha, lobhAnumata Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 35 kAyasaMraMbha e pramANe vacana ane mananA saMyogathI paNa kahevuM. A bhalAmaNanuM vAkya che. e pramANe eTale ukta rIte. ukta rIte krodhAdithI viziSTa vacanayogathI paNa kahevuM. jemake- krodhakRtavacanasaMraMbha tathA mAnamAyAlobhakRtavacanasaMraMbha ema paNa kahevuM. tathA krodhakAritavacanasaMraMbha, mAna-mAyA-lobhakAritavacanasaMraMbha ema paNa kahevuM. tathA krodhAnumatavacanasaMraMbha, mAna-mAyA-lobhAnumatavacanasaMraMbha ema paNa kahevuM. e pramANe krodhAdiviziSTa manoyogathI paNa ATalA ja vikalpo kahevA. jemake- krodhakRtamanaHsaMraMbha, mAna-mAyA-lobhakRtamanaHsaMraMbha ema paNa kahevuM. tathA krodhakAritamanaHsaMraMbha, mAna-mAyA-lobhakAritamanaHsaMraMbha ema paNa kahevuM. tathA krodhAnumatamanaHsaMraMbha, mAna-mAyA-lobhAnumatamanaHsaMraMbha ema paNa kahevuM. A pramANe (9x4=)36 bhedo thayA. A 36 bhedo bhASyamAM krodhakRtakAyasaMraMbha ityAdi graMthathI jaNAvyA che. "tathA samArambhArambhau'" kRti tathA samAraMbha ane AraMbha paNa kahevA. A pramANe bhalAmaNathI saMraMbhanI jema samAraMbhanA 36 bhedone jaNAve che- jemake krodhakRtakAyasamAraMbha. A pramANe pUrvokta graMtha pharI kahevo. tethI bIjI chatrIsI prApta thAya che. tathA krodhakAritakAyAraMbha (? krodhakRtakAyAraMbha) e pramANe cAlyuM AvatuM hovAthI 36 ja vikalpo prApta thAya che. A pramANe A traNeya chatrIsI bhegI karye chate (3643=)108 pariNAma thAya che. A ja kathanano upasaMhAra karavA mATe icchatA bhASyakAra kahe che- "talevuM nIvAdhiraLa samAsena" tyAdri je jIvAdhikaraNa prastuta che te jIvAdhikaraNa. A pramANe saMkSepathI saMraMbha adhikaraNa, samAraMbha adhikaraNa ane AraMbha adhikaraNa e traNeya prakAranuM ekeka jIvAdhikaraNa 36 prakAranuM thAya che. traNeya chatrIsInA 108 bhedo thAya che. A pramANe bhASyanA akSarone anusarIne jANavuM. sUtranA avayavone spaSTa karavA mATe pharI (vizeSa) kahevAmAM Ave che- saMrambha zabdathI prAraMbhI SAya sudhInA zabdono dvandva samAsa che. dvandva samAsavALA e badhA zabdono vizeSa zabdanI sAthe karmadhAraya ke SaSThI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-9 tatpuruSa samAsa che. athavA sAmarthyathI pratyeka zabdano vizeSa zabdanI sAthe saMbaMdha che. (jemake saMraMbhavizeSa, samAraMbhavizeSa vagere). kriyAvAcaka bIjo padArtha nahIM hovAthI saMrammAvivizeSa: mAM rahelI tRtIyA vibhaktinI anupapatti che, arthAt tRtIyA vibhakti ghaTatI nathI. tathA piNDI pravijJa nI jema bIjA paNa adhyAhAra vAkyanI upapatti (saMgati) nathI. tethI (tRtIyA vibhaktinI saMgati karavA mATe) ahIM paNa 'bindhAt' evA kriyApadanuM avadhAraNa karavuM, arthAt 'bindhAt' evuM kriyApada adhyAhArathI levuM. tethI eka ekanA traNa bheda karavA (evo artha joDAze.) ane AnupUrvIthI vacana e pUrvAparanuM vizeSaNa hovAthI vAgyoga vagerenA krodhAdi catuSTaya ane kRta-kArita-anumatinA bheda thatA hovAthI kAyAvagerenA saMraMbha-samAraMbha-AraMbhathI viziSTa evA 36 bhedo yaMtrathI spaSTa karAya che- (juo yaMtra) utpanna thayela krodhapariNAmavALo AtmA kAyAthI saMraMbha kare che e pahelo bheda che. utpanna thayela mAnapariNAmavALo AtmA kAyAthI saMraMbha kare che e bIjo bheda che. utpanna thayela mAyApariNAmavALo AtmA kAyAthI saMraMbha kare che e trIjo bheda che. utpanna thayela lobhapariNAmavALo AtmA kAyAthI saMraMbha kare che e cotho bheda che. Ama kRtathI cAra bhedo thAya. kAritathI cAra ane anumatithI paNa cAra bhedo thAya. A bAra bhedo kAyAthI prApta thayA. te pramANe vacanathI bAra ane manathI paNa bAra bhedo thAya. A 36 bhedo saMraMbhathI prApta thayA. te pramANe samAraMbhathI paNa 36 bhedo prApta thAya tathA AraMbhathI paNa 36 bhedo prApta thAya. A pramANe 108 bhedo thAya. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) kAyAdithI thatA saMraMbhanA 36 bhedone batAvatuM yaMtraH sUtra-9 krodha kRta kAyA saMraMbha krodha kRita vacana krodha ' ta mana. saMraMbha mAna mAna mAna mAyA mAyA mAyA lobha lobha krodha krodha kArita kArita lobha krodha mAna kArita zrI tAryAdhigamasUtra adhyAya-6 mAna mAna mAyA mAyA mAyA lobha lobha krodha lobha krodha krodha anumata anumata anumata mAna mAna mAna mAyA mAyA mAyA lobha lobha lobha 6 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) kAyAdithI thatA samAraMbhanA 36 bhedone batAvatuM yaMtraH krodha kAyA samAraMbha krodha kRta vacana samAraMbha || krodha kRita | mana | samAraMbha mAna mAna mAna mAyA mAyA mAyA lobha " lobha krodha krodha kArita kArita lobha krodha mAna kArita mAna. ! zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 mAna mAyA mAyA mAyA lobha lobha krodha lobha krodha krodha anumata anumata anumata mAna mAna mAna. " mAyA mAyA mAyA " lobha lobha lobha sUtra-9 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) kAyAdithI thatA AraMbhanA 36 bhedone batAvatuM yaMtraH sUtra-9 krodha kAyA AraMbha krodha kRta vacana | AraMbha || krodha kRita mana | AraMbha mAna mAna mAna mAyA mAyA lobha lobha mAyA lobha krodha krodha | kArita krodha kArita kArita mAna mAna mAna zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 mAyA mAyA mAyA lobhA lobha lobha anumata krodha anumata anumata mAna mAna mAna mAyA mAyA mAyA lobha lobha lobha Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-9 prazna- ahIM bhAvanA zI che? uttara- yoga nimitte karma baMdhAya che, kAraNa ke "kAyA, vacana ane mananI kriyA e yoga che" (ane yoga Asrava che) evuM vacana che. (Ama yogathI karmabaMdha thAya evI) baMdhanI maryAdA che. krodhAdi kaSAyarUpa aMjanathI vazIkaraNanA kAraNe jIvane svayaM karavAnA pariNAma thaye chate ane kArita-anumatinA pariNAma dvArA prANAtipAtanA saMkalpa-paritApanA-ghAta sAMparAyikakarmabaMdhanA hetu thAya che ema pUrve jaNAvyuM che. kAyA vagere alaga alaga ke bhegA baMdhanA hetu thAya che. bhegA baMdhanA hetu thAya tyAre mukhya-gauNa bhAvathI eTale ke koI mukhya hoya ane koI gauNa hoya e rIte, baMdhanA hetu thAya ema prasiddha che. A pramANe vikalpo karIne A jIvAdhikaraNa vicAravuM. (6-9). bhASyAvataraNikA- atrAha- athAjIvAdhikaraNaM kimiti ?, matrocyate- bhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che ke- have ajIva adhikaraNa zuM che? ahIM uttara kahevAya che- TIkAvataraNikA- 'atrAhe'tyAdinA sambandhaM pratipAdayati, atreti jIvAdhikaraNavyAkhyAnAvasAne paro'navabudhyamAna Aha-athAjIvAdhikaraNaM kimiti, athetyAnantaryArthaH, jIvAdhikaraNAdanantaramajIvAdhikaraNaM prAk niradezi sUtrakAreNa tat kimiti-kiMsvarUpaM-kiMsvabhAvaM tad ?, itikaraNaM prazneyattApratipAdanArthaH, atha pRSTe atrocyata ityAhAcAryaH, atra prazne'nurUpamuttaramabhidhIyate TIkAvataraNikArtha- atrada ityAdithI saMbaMdhanuM pratipAdana kare che. ahIM eTale jIvAdhikaraNanA vyAkhyAnanA aMte. nahi jANato bIjo kahe che- have ajIvAdhikaraNa zuM che? pUrve sUtrakAre jIvAdhikaraNa pachI turata Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya 41 ajIvAdhikaraNano nirdeza karyo che te ajIvAdhikaraNa zuM che? tenuM svarUpa zuMcha ? iti zanI prayoga prazna mATo 4 cha bhebha uq bhATe che. prazna karyo chate have ahIM kahevAmAM Ave che ema AcArya kahe che, arthAta ahIM praznane anurUpa uttara ApavAmAM Ave che- ajIva adhikaraNanA bhedonirvrtnaa-nikssep-sNyog-nisrgaa dvi-catu-r3hi-tri-bhedAH paraM // 6-10 // sUtrArtha- nirvanA, nikSepa, saMyoga ane nisarga e cAra prakAre (paraM=) kAhu~ ma 4i25 // cha. te yaa2n| manu 2, 4, 2, ume] cha. (6-10) __ bhASyaM- paramiti sUtrakramaprAmANyAdajIvAdhikaraNamAha / tatsamAsatazcaturvidham / tadyathA-nirvartanA nikSepaH saMyogo nisarga iti / tatra nirvartanAdhikaraNaM dvividham / mUlaguNanirvartanAdhikaraNamuttaraguNanirvartanAdhikaraNaM ca / tatra mUlaguNanirvartanA paJca zarIrANi, vAGmanaHprANApAnAzca / uttaraguNanirvartanA kASThapustacitrakarmAdIni / nikSepAdhikaraNaM caturvidham / tadyathA- apratyavekSitanikSepAdhikaraNaM duSpramArjitanikSepAdhikaraNaM sahasAnikSepAdhikaraNamanAbhoganikSepAdhikaraNamiti / saMyogAdhikaraNaM dvividham / bhaktapAnasaMyojanAdhikaraNamupakaraNasaMyojanAdhikaraNaM ca / nisargAdhikaraNaM trividham / kAyanisargAdhikaraNaM vAnisargAdhikaraNaM manonisargAdhikaraNamiti // 6-10 // bhASyArtha- param me sUtramai quaau mAnusAra 71 adhikaraNa. tene kahe che- te (ajIva adhikaraNa) saMkSepathI cAra prakAranuM cha. te mA pramA- nivartanA, nikSepa, saMyoga bhane nisA. temAM nirvIrtanA adhikaraNa be prakAranuM che. mUlaguNanirvartanAadhikaraNa ane uttaraguNanirvartanAadhikaraNa. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 . sUtra-10 temAM mUlaguNanirvartanAadhikaraNa pAMca zarIro, bhASA, mana, zvAsocchavAsa (ema ATha prakAre che.) uttaraguNanirvartanAadhikaraNa 08-pusta-yitra 3 che. | nikSepAdhikaraNa cAra prakAranuM che. te A pramANe- apratyavekSitanikSepAdhikaraNa, duSpamArjitanikSepAdhikaraNa, sahasAnikSepAdhikaraNa ane anAbhoganipAdhikaraNa. saMyoga(=saMyojanA)adhikaraNa be prakAranuM che. bhaktapAnasaMyojanAadhikaraNa ane upakaraNasaMyojanAadhikaraNa. | nisagadhikaraNa traNa prakAranuM che. kAyanisargAdhikaraNa, vacananisargathi:29|| bhane manonisApi4295. (6-10) TIkA- nirvartanAdayaH kRtadvandvAH yathAkramaM kRtadvandvaireva vyAdibhiH samAnAdhikaraNA draSTavyAH, adhikaraNamityanuvartate, tat paramityanenAbhisambandhyate'jIvAdhikaraNaM tannirvartanAdibhedAccaturddhA ajIvaviSayAnnivartanAnikSepasaMyoganisargAn kurvan rAgadveSavAnAtmA sAmparAyikaM karma badhnAti, nirvaya'mAnamajIvadravyaM nirvartanA nirvaya'mAnaprayojanA, nirvartaneti bhAvasAdhanA vA, sA dvividhA mUlottaraguNabhedAt, nikSipyate'sAviti nikSepaH-sthApyaH kazcidajIva eva, sa caturvidhaH apratyavekSitAdibhedAt, bhAvasAdhano vA, saMyojanaM saMyogaH-ekatvIkaraNaM vyAmizraNaM, tadvidhA-AhAropakaraNabhedAt, nisarjanaM nisargaH tyAgaH ujjhanaM, tatridhA kAyAdibhedAt, paravacanamanarthakaM, pUrvatrAdyavacanAd, asmin vA satyAdyavacanamanarthakamarthApattisiddheriti cet, tanna, antaraGgatApratipAdanArthatvAd Adyazabdasya, bahiraGgatApratipAdanArthatvAcca parazabdasyeti, viziSTArthapratipattihetutvAdubhayaM nyAyyamiti, amumevArthaM bhASyeNa spaSTayati-paramiti sUtrakramaprAmANyAda Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAyajiivaadhikrnnmaahetyaadi, paraM-bahiraGgamitikaraNaH zabdapadArthakaH prativiziSTapuruSapraNItasUtraprakramasya pramANatvAt, paraM bahiraGgamapradhAnamajIvAdhikaraNamAha, jIvapariNAmo'bhyantaraGgastadAyattatvAt karmabandhasya, nimittamAtratvAd bahiraGgamajIvAdhikaraNaM, iSTAbhidhAyI vA parazabdaH, prAyogikAH vaisrasA vA nirvartanAdayo'dhyavaseyAH, AdyaM ca jIvaviSayatvAdbhAvAdhikaraNamuktaM, karmabandhaheturmukhyataH, idaM tu dravyAdhikaraNamucyateparam-amukhyaM nimittamAtratvAt, tad-ajIvAdhikaraNaM samAsataH saMkSepataH caturvidhaM catuSprakAraM bhavati, samAsagrahaNAnmUlottaraguNAdibhedazarIrAdizastrakalApazca vyAsaH sUkSmaprabhedaH ApAdito bhavati, 'tadyathetyAdinA caturo vikalpAn svarUpataH paThanti, 'nirvartane'tyAdi itikaraNo mUlabhedeyattApratipAdanArthaH / prAgvyAkhyAtAH, zabdanirbhedadvAreNa nirvartanAdayaH / adhunA svarUpakathanameSAM kriyate 'tatre'tyAdi, tatra teSu nirvartanAdiSu nirvartanA tAvad vyAkhyAyate, nirvartanavAdhikaraNaM nirvartanAdhikaraNamiti samAnAdhikaraNamiti bhAvaH, sAdhanapakSe SaSThItatpuruSaH, nirvartanAyA adhikaraNamevamanyatrApi yojyaM, tad dvividha-dviprakAraM, prakAradvayapradarzanArthamAhamUlaguNanirvartanAdhikaraNaM uttaraguNanirvartanAdhikaraNaM ca, cazabdaH samuccaye, mUlaM cAsau guNazca mUlaguNaH mUlam-AdyaM pratiSThAsaMsthAnAkhyo guNo mUlaguNaH sa eva nirvartanAdhikaraNaM, sa hi nirvartitaH sannadhikaraNIbhavati karmabandhasya, tathA'GgopAGgasaMsthAnamajAditaikSNyAdiruttaraguNaH, so'pi nirvRttaH sannadhikaraNIbhavati karmabandhasya, uttaraguNa eva nirvartanAdhikaraNaM, tatra mUlaguNanirvartanA paJca zarIrANItyatrAdhikaraNazabdo nodito bhASyakRtA lAghavaiSiNA, anukto'pi ca pratyAsattito gamyate'to mUlaguNanirvartanAdhikaraNamaudArikAdIni paJca zarIrANi, tAni ca dvitIye'dhyAye vyAkhyAtAni, prakRte vastUni yojyante, audArikazarIravargaNAprAyogyadravyairnirmApitamaudArikazarIrasaMsthAnaM prathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-10 dhikaraNamAtmano bhavati, bandhanimittatvAt, uttaraguNanirvartanAdhikaraNamaudArikasyAGgopAGgajAkarNavedhAvayavasthApanAdi, vaikriyasyApi vapuSaH svavargaNAprAyogyadravyanirmApitamAdisamayAdArabhya saMsthAnaM mUlaguNanirvartanAdhikaraNam, asyottaraguNanirvartanAdhikaraNamaGgopAGgakezadazananakhAdikaM, AhArakazarIrasyApi svavargaNAyogyapudgaladravyanirmApitaM saMsthAnaM mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM uttaraguNanirvartanAdhikaraNamaGgopAGgAdi, karmasaMghAtalakSaNasya kArmaNasyApi tadyogyanirmApitasvasaMsthAnaM mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM, uttaraguNanirvartanAdhikaraNamasya nAstyeva, taijasasyApyUSmalakSaNasyAzitapItapAcakazaktibhAjo labdhipratyayasya ca paranigrahAnugrahakAriNaH svavargaNAnirmApitasaMsthAnaM mUlaguNanirvartanAdhikaraNam, asyApyuttaraguNanirvartanA naivAsti, vAGmanaHprANApAnAzceti cazabdAnmUlaguNanirvartanAdhikaraNAbhisambandhaH, vAGmanovargaNAyogyadravyanirmApitau vAGmanaHsaMsthAnavizeSau mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM, tathA prANApAnavargaNAyogyadravyanirmApita ucchAsaniHzvAsAkArau mUlaguNanirvartanAdhikaraNam, eSAmapyuttaraguNanirvartanA na sambhavatyeveti / mUlaguNanirvartanAdhikaraNamitthaM vyAkhyAya prakArAntareNottaraguNanivartanAguNamAcikhyAsurAha-kASThapustacitrakarmAdInIti, karmazabdaM pratyekamabhisambaddhyate, tatra kASThakarma kuTTimaM puruSAdInAM pratikRtiH, ata evottaraguNanirvartanocyate, prasiddhapuruSAdyAkRteH pratibimbanirvartanAd, evaM pustacitrakarmaNI api vAcye, pustakarma sUtracIvarakAdigrathitaM kRtrimaputrakAdikaM citrakarmAtyantaprasiddhamAdigrahaNAllepyapatracchedyajalakarmabhUkarmaparigrahaH, zastramapyanekAkAramAkhyAtaM kRpANAdi svasaMsthAnato mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM, tIkSNatojjvalatAdyuttaraguNAdhikaraNamiti / adhunA nikSepAdhikaraNanirdhAraNAyAha-'nikSepe'tyAdi nikSepAdhikaraNaM caturvidhaM catuSprakAraM, tadyathA-tathA''ha, 'apratyupekSite'tyAdinA, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 apratyupekSite - cakSuSA'nirIkSite, bhUbhAga iti gamyate, nikSepAdhikaraNamiti, nikSepyasya-daNDakAdeH sthApanamasAmAcAritvAt, evaM duSpramArjitanikSepAdhikaraNaM duSpramArjitaM pramAdAdanekazaH sakRdvA, supramArjitaM tvekatastririti, evaM sahasAnikSepAdhikaraNaM cetayato'pi kathaJcit pramAdAdazuddhabhUbhAge nikSepo'dhikaraNaM anAbhoganikSepAdhikaraNaM atyantavismRtyAnucite bhUbhAgetyAdi, 45 saMyogAdhikaraNaM dvividhaM dviprakAraM prakArAvAha- 'bhaktapAne 'tyAdi bhaktam - azanAdi tridhA, pAnaM tu pAnameva drAkSApAnakAdi, etatsaMyojanA bahirodanAdilAbhe kSIrAdimArgaNayA antarvA mukhe upadaMzAdiprakSepeNa grAse, evaM pAne bahirucitalAbhe cAturjAtakAdimArgaNayA antarmukha eva tattadAhAropari, adhikaraNametadasAmAcAritvAt, evamupakaraNetyAdi, upakaraNaM-vastrapAtrAdi tatsaMyojanA tathAvidhavicitralAbhe tadanurUpA'paramArgaNayA paribhogena caivamadhikaraNamiti / " 'nisarge' tyAdi nisargAdhikaraNaM trividhaM triprakAraM, prakArAnAha 'kAye' tyAdinA, kAyaH - audArikAdi zarIraM tannisargaH avidhinA tyAgo'dhikaraNaM, kAyAntarapIDApatteH evaM vAGmanonisargAvapi vAcyau, zAstrabAhyena vidhinA vinA vidhimadhikaraNameva, Aha- kathamidamajIvAdhikaraNaM ?, ucyate, bahirvyApArApekSayA, kAyAdInAmacetanatvAt, mUlaguNanirvartanAdhikaraNamapi saMsthAnamAtrameSAmiti vizeSaH // 6- 10 // - TIkArtha- nirvartanA vagere zabdo dvandvasamAsavALA che. dvi vagere zabdo paNa dvandvasamAsavALA che. nirvartanA vagere zabdo anukrame dvi vagere zabdonI sAthe samAna adhikaraNavALA jANavA, arthAt nirvartanA vagere zabdo anukrame dvi vagere zabdonI sAthe saMbaMdhavALA che. adhikaraNa e pada uparathI cAlyuM Ave che. teno saMbaMdha param e padanI sAthe karavo (jIbhuM adhira che, arthAt anuvAdhira che). Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-10 ajIvasaMbaMdhI nirvartanA, nikSepa, saMyoga ane nisargone karato rAgadveSavALo AtmA sAMparAyika karmane bAMdhe che. [nirvartanA Adi cArano vistRta artha bhASyakAra jaNAve e pahelA TIkAkAra saMkSepathI jaNAve che.] nirvatanA- ajIvadravyanI racanA karAI rahI che, arthAt racanA ajIvadravyanI karAya che. nirvartanA racanA karavAnA prayojanavALI cheHracanA karavI e nirvatanAnuM prayojana che, arthAt nirvartana eTale racanA. athavA nirvartanA bhAvasAdhanavALI che, arthAt nirvartanA evo zabda bhAva arthamAM siddha thAya che. (jema pavana" para: ahIM pAka zabda bhAva arthamAM par dhAtune dham pratyaya lAgavAthI siddha thayo che. e rIte nirvartana nirvanA ahIM nivRt dhAtune bhAva arthamAM gana pratyaya lAgavAthI nirvartanA zabda siddha thayo che.) nirvartanA mUlaguNa ane uttaraguNa evA bhedathI be prakAranI che, arthAt nikSepa eTale mUkavuM. nikSepa- je mUkAya te nikSepa. nikSepa eTale mUkavA yogya, ahIM koI ajIva ja mUkavA yogya che. nikSepa apratyavekSita Adi bhedathI cAra prakArano che. athavA nikSepa zabda bhAvasAdhana che, arthAta nikSepamAM nikSepa: ema bhAvamAM siddha thAya che. saMyoga- saMyonAM saMyo: ema bhAvamAM saMyoga zabdanI siddhi thAya che. saMyoga eTale je vastuo eka sthaLe nathI temane eka sthaLe karavI, arthAt mizraNa(=bheguM) karavuM. saMyoga AhAra ane upakaraNanA bhedathI be prakArano che. nisarga nirjana ni ema nisarga zabdanI bhAvamAM siddhi thAya che. nisarga eTale tajavuM choDI devuM, arthAt nisarga eTale tyAga. nisarga kAyA Adi bhedathI traNa prakAre che. 1. zrI siddhasenagaNikRta TIkAmAM tvIrAM evo pATha che. e pATha pramANe je vastuomAM ekapaNuM nathI te vastuomAM ekapaNuM karavuM evo zabdArtha thAya. bhAvArtha baMne pAThano samAna che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 47 pUrvapakSa-- sUtramAM param e pramANe paravacana(=52zabdano prayoga) nirarthaka che. kAraNa ke pUrvanA sUtramAM Adya e pramANe vacana che. athavA param e vacana hoya to Adyam e vacana nirarthaka che. kAraNa ke arthApattithI siddha thai jAya che. (pUrvasUtramAM Adyam lakhavAthI A sUtramAM param siddha thai jAya che. A sUtramAM param lakhavAthI pUrvasUtramAM Adyam siddha thai jAya che.) uttarapakSa- nirarthaka nathI. Adya zabda aMtaraMgatAnuM(=atyaMtara kAraNatAnuM) pratipAdana karavA mATe che. par zabda bahiraMgatAnuM (=bAhyakAraNatAnuM) pratipAdana karavA mATe che. viziSTa arthanA bodhanuM kAraNa hovAthI baMneno prayoga yogya che. A ja arthane bhASyathI spaSTa kare che- "paramitisUtramaprAmAkhyAvanIvAdhiSTharamA' hatyAvi sUtrano krama pramANa hovAthI param evA padathI ajIvAdhikaraNane kahe che. param eTale bAhyakAraNa. kRti zabdano prayoga zabdapadanA prayojanavALo che, arthAt param evA zabdapadane jaNAvanAro che. viziSTapuruSe racelo sUtrakrama pramANa hovAthI param evA vacanathI bAhya-apradhAna kAraNane kahe che. jIvapariNAma atyaMtara kAraNa che. kemake karmabaMdha jIvapariNAmane AdhIna che. ajIvAdhikaraNa nimittamAtra hovAthI karmabaMdhanuM bAhyakAraNa che. athavA pa2 zabda iSTa arthane kahenAro che. nirvartanA prAyogika ke vaignasA(=svAbhAvika thanArI) jANavI. paheluM adhikaraNa jIva saMbaMdhI hovAthI bhAvaadhikaraNa kahyuM che. kemake te karmabaMdhanuM mukhya kAraNa che. A(=nirvartanA vagere) dravyaadhikaraNa kahevAya che. param eTale amukhya. amukhya(=gauNa) eTalA mATe che ke karmabaMdhamAM mAtra nimitta che. ajIvAdhikaraNa saMkSepathI cAra prakAranuM che. 'samAsa' evA zabdanuM grahaNa karavAthI mUlaguNa-uttaraguNa bhedarUpa zarIra vagere ane zastrasamUha ke je sUkSmaprabhedarUpa vistAra che te prakAzita(=grahaNa) karelo thAya che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-10 tadyathA ityAdithI nirvartanA ityAdi cAra bhedone svarUpathI kahe chenirvartanA, nikSepa, saMyoga ane nisarga ajIvAdhikaraNa che. rUti zabdano prayoga mULabhedo ATalA ja che ema jaNAvavA mATe che. nirvartanA vagere zabdonuM vyAkhyAna pUrve zabdano bheda karavA dvArA karyuM che. 48 have A zabdonuM svarUpa kahevAmAM Ave che- 'taMtra' phatyAdri nirvartanA vagere zabdomAM nirvartanA zabdanuM vyAkhyAna karavAmAM Ave che- nirvartanA e ja adhikaraNa=nirvartanAdhikaraNa. A pramANe samAnAdhikaraNa che. (arthAt karmadhAraya samAsa che.) sAdhanapakSamAM nirvartanAyA adhigam ema SaSThI tatpuruSa che. A pramANe bIjA zabdomAM paNa yojanA karavI. nirvartanAdhikaraNa mUlaguNanirvartanAdhikaraNa ane uttaraguNanirvartanAdhikaraNa ema be prakAranuM che. mUla evo je guNa te mUlaguNa. mUla eTale Adya. pratiSThAsaMsthAna nAmano guNa mULaguNa che. mUlaguNa e ja nirvartanAdhika2Na che. banAvAyelo mULaguNa karmabaMdhanuM adhikaraNa thAya che. uttaraguNa e ja nirvartanAdhikaraNa che. be prakAranI nirvartanAmAM pAMca zarIra, vANI, mana ane zvAsozvAsa mUlaguNanirvartanA che. mUlamuLanivRtanA padma zarIrakhi e sthaLe lAghavane icchanArA bhASyakAre adhikaraNa zabda kahyo nathI. na kahyo hovA chatAM najIkanA saMbaMdhathI jANI zakAya che. AthI audArika vagere pAMca zarIro mULaguNanirvartanAdhikaraNa che. bIjA adhyAyamAM (37mA sUtramAM) kahelA(=varNana karAyelA) pAMca zarIro prastuta viSayamAM yojavAmAM Ave che. audArikaza2I2vargaNAne prAyogya dravyothI banAvAyela audArikazarIrasaMsthAna prathama samayathI AraMbhIne AtmAnuM mUlaguNanirvartanAdhikaraNa thAya che. kemake karmabaMdhamAM nimitta bane che. audArikazarIranAM aMgopAMganI zuddhi, karNavedha, avayavonI sthApanA vagere uttaraguNanirvartanA che. vaikriyaza2I2vargaNAne prAyogya dravyothI banAvAyela vaikriyazarIranuM paNa saMsthAna prathama samayathI 1. nivRtanA nirvaryamAnaprayoganA ityAdithI. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 49 mUlaguNanirvarsanAdhikaraNa che. vaikriyazarIranA keza, daMta, nakha vagere aMgopAMga uttaraguNanirvartanAdhikaraNa che. AhArakazarIravargaNAne prAyogya pagaladravyothI banAvela AhAraka zarIranuM paNa saMsthAna mUlaguNanirvartanAdhikaraNa che. A zarIranuM uttaraguNanirvarsanAdhikaraNa nathI. taijazarIravargaNAne prAyogya dravyothI banAvela uSNasvarUpa, khAdhelA AhArane pacAvavA mATe pILA agni jevI zaktivALA, labdhinA kAraNe anya upara nigraha-anugraha karanArA evA taijasazarIranuM paNa saMsthAna mUlaguNanirvarsanAdhikaraNa che. taijasanuM uttaraguNanirvatainAdhikaraNa nathI. vIna:prANAnA rUti, va zabdanA ullekhathI mUlaguNanirvarsanAdhikaraNano saMbaMdha che. vANI-manovargaNAne prAyogya dravyathI banAvelA vANI-mananA saMsthAnavizeSo(RviziSTa saMsthAno) mUlaguNanirvartanA che. tathA prANApAnavargaNAne prAyogya dravyothI banAvela ucchavAsaniHzvAsanA saMsthAno mUlaguNanirvartanAdhikaraNa che. vANI AdinI paNa uttaraguNanirvartanA saMbhavatI nathI. A pramANe mUlaguNanirvartanAdhikaraNanuM (ane uttaraguNanirvarsanAdhikaraNanuM) vyAkhyAna karIne have bIjI rIte uttaraguNanirvatanA guNane kahevAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che- "18-pusta-vitratIni" phati kAi-pusta-citrakarma vagere uttaraguNanirvartanA che. karmazabda pratyekanI sAthe joDavo. kAikarma eTale banAvelI puruSa vagerenI pratimA. AthI ja uttaraguNanirvatanA kahevAya che. kemake prasiddha puruSa AdinA AkAranuM pratibiMba banAvavAmAM Ave che. e pramANe pusta ane citrakarma paNa kahevA. sUtaranA vastra AdithI guMthelA kRtrima nAnA putra Adi pustakarma che. citrakarma atyaMta prasiddha che. Adi zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI lekha, patrachedya, jalakarma ane bhUkarmanuM grahaNa karavuM. (lepya= lepathI banAvela pUtaLI vagere. patrachedya=patrane=kAgaLane kApIne banAvela puruSAkRti vagere. jalakarma=pANImAM paDela puruSa pratibiMba vagere. bhUkarma=bhUmimAM paDela puruSanI chAyA vagere) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 zastra paNa svasaMsthAnathI talavAra Adi aneka prakAranuM mUlaguNanirvartanAdhikaraNa kahyuM che. zastranI tIkSNatA ane ujjavalatA vagere uttaraguNanirvarsanAdhikaraNa che. have nikSepAdhikaraNano nirNaya karavA mATe kahe che- "nikSepa" rUtyAdri nileSAdhikaraNa cAra prakAranuM che. te A pramANe- apratyavekSitanikSepAdhikaraNa, duSpamArjitanikSepAdhikaraNa, sahasAnikSepAdhikaraNa, anAbhoganikSepAdhikaraNa. apratyavekSitanikSepAdhikaraNa-cakSuthI nahi joyelA bhUmibhAgamAM mUkavA yogya dAMDAdine mUkavuM, kemake A sAmAcArI(=sAro AcAra) nathI. duSpamArjitanikSepAdhikaraNa- pramAdathI anekavAra ke ekavAra (rajoharaNathI) pramArjelA bhUmi bhAgamAM dAMDAdine mUkavuM. eka samaye traNa vakhata pramArjavAthI supramArjita thAya. sahasAnikSepAdhikaraNa- jANavA chatA koIka rIte pramAdathI azuddha (joyA vinAnA ke barobara joyA vinAnA ane pramAryA vinAnA ke barobara pramAryA vinAnA) bhUmibhAga upara vastu mUkavI te sahasAnikSepAdhikaraNa che. anAbhoganikSepAdhikaraNa- atyaMta vismaraNa thavAthI anucita (=joyA vinAnA ane pramAryA vinAnA) bhUbhAgamAM vastu mUkavI te anAbhoganikSepAdhikaraNa che. saMyogAdhikaraNa bhaktapAnasaMyojanA ane upakaraNasaMyojanA ema be prakAre che. bhaktapAnasaMyojanA- bhakta (azana-khAdima-svAdima) ema traNa prakAre che. drAkSApAna vagere pAna che. bhaktapAnasaMyojanA bAhya ane atyaMtara ema be prakAranI che. bahAra bhAta vagere maLatA dUdha AdinI 1. pratyavekSite'pi bhUpradeze duSpramANite rajoharaNenApramANite vA nikSepo'dhikaraNaM bhvti| supramArjitaM tvekatastririti tadviparItaM duSpramArjitam / (zrI siddhasenagaNikRtaTIkA) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 mAgaNI karavAthI bAhyasaMyojanA thAya. mukhamAM koLiyAmAM upadeza(=eka prakAranuM svAdiSTa dravya) vagere nAkhIne vApare e atyaMtarasaMyojanA che. e pramANe yogya pANI maLI jatA pANImAM nAkhavA) cAturthAta vagerenI mAgaNI karavAthI bAhyasaMyojanA thAya ane te te AhAranI upara AvuM pANI pIvAthI atyaMtarasaMyojanA thAya. A adhikaraNa che, kema ke A samAcArI(=sAro AcAra) nathI. upakaraNasaMyojanA- vastra, pAtra vagere upakaraNa che. tevA prakAranuM vicitra(=suMdara) vastra maLatA tene anurUpa bIjuM vastra mAgavAthI ane teno paribhoga karavAthI saMyojanAadhikaraNa thAya. nisarvAdhikaraNa- nisarvAdhikaraNa traNa prakAranuM che. te A pramANekAyanisarvAdhikaraNa, vacananisarvAdhikaraNa ane manonisarvAdhikaraNa. kAya eTale audArika zarIra. teno avidhithI (jalapravezAdithI) tyAga karavo te kAyanisarvAdhikaraNa che. kAraNa ke ema karavAthI anyanI kAyAne pIDA thAya che. e pramANe vacananisarga ane manonisarga paNa kahevA. zAstrabAhyatrazAstramAM na kahI hoya tevI vidhithI, arthAtu zAstrokta vidhi vinA zarIrAdino tyAga adhikaraNa ja che. prazna- A ajavAdhikaraNa kevI rIte che? uttara- bAhyavyApAranI apekSAe ajIvAdhikaraNa che. kema ke kAyA vagere acetana che. mUlaguNanirvartanAdhikaraNa paNa zarIra vagerenuM mAtra saMsthAna che. A pramANe vizeSa che. (zarIra vagerenI racanA vagere jIva ja kare che to pachI Ane ajIvAdhikaraNa kema kahevAya? ema praznakArano Azaya che. Ano uttara ApatA kahe che ke, jIvanI apekSA vinA mAtra bAhyavyApAranI apekSA che. bAhyavyApAra kAyAdithI thAya che. kAyA vagere to ajIva che. AthI nirvartana vagere ajavAdhikaraNa che.) (6-10) 1. taja, tamAlapatra, elacI ane nAgakesara e cAranI cAturthAta saMjJA che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-10 bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA sakaSAyAkaSAyayoryogaH sAmparAyikeryApathayorAsrava iti / sAmparAyikaM cASTavidhaM vakSyate / tat kiM sarvasyAviziSTa Asrava Ahosvit prativizeSo'stIti / atrocyate / satyapi yogatvAvizeSe prakRti prApyAsravavizeSo bhavati / tadyathA bhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che ke- Ape kahyuM ke- sakaSAyayoga sAMparAyikaAsrava che, akaSAyayoga iryApathaAsrava che. sAMparAyikaAsrava ATha prakArano che te AgaLa kahevAze. to zuM badhAne eka sarakho Asrava thAya che ke temAM kaMI bheda che? ahIM uttara kahevAya che- yoga eka sarakho hovA chatAM prakRtinA kAraNe AgnavamAM bheda paDe che. te A pramANe TIkAvataraNikA- 'atrAhe'tyAdi, sambandhagranthaH, atra sAmAnyAzravavicAre bhavatoktaM, kimityAha-sakaSAyAkaSAyayoH bandhakayoryogaH kAyAdivyApAraH yathAsaGkhyaM sAmparAyikeryApathayoH karmaNorAzrava ityevamuktaM bhavatA, sAmparAyikaM ca karma aSTavidhaM jJAnAvaraNAdi vakSyate bandhAdhyAye, tat kiM sarvasya karmaNo jJAnAvaraNAdeH aviziSTaH AzravastulyaH kAyAdivyApAro hetuH Ahozvit prativizeSo bhedaH karma karma prati kazcidastIti, atrocyate samAdhiH, 'satyapI'tyAdinA, satyapi bhavatyapi yogatvAvizeSe yogasAmAnye kimityAha-prakRti prApyAzritya jJAnAvaraNAdilakSaNAdilakSaNo AzravavizeSo bhavati, enameva darzayati'tadyathe' tyAdinA TIvatIrtha- atrAha tyA graMtha bhAgabanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDavA mATe che. ahIM=sAmAnyathI AgnavanI vicAraNAmAM Ape kahyuM che ke sakaSAya(=kaSAya sahita) baMdhaka AtmAno yoga=kAyAdi vyApAra sAMparAyikakarmano Asrava bane che ane akaSAya(=kaSAya rahita) baMdhaka AtmAno yoga iryApatha(=rasa rahita)karmano Asrava bane che. sAMparAyikakarma jJAnAvaraNAdi ATha prakAre che ane tene baMdha nAmanA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 adhyAyamAM (a.8 sU.5 mAM) kaheze. tethI prazna thAya che ke jJAnAvaraNAdi badhA ja karmono Asava(=kAyAdi vyApArarUpa hetu) tulya che ke dareka karma pratye AsavamAM koi bheda che ? ahIM samAdhAna kahevAya che- yoga sAmAnya hovA chatAM jJAnAvaraNAdi prakRtine AzrayIne AsravavizeSo thAya che=AsravamAM bheda thAya che. tadyathA (te A pramANe-) ityAdithI bhedane ja batAve che-- 53 jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA Azravo-- tatpradoSa - nihnava mAtsaryA - 'ntarAyA - ''sAdanopaghAtA jJAnavarzanAvarayo: 6-aa sUtrArtha- jJAna, jJAnI ane jJAnanA sAdhano saMbaMdhI yathAsaMbhava pradoSa, nidbhava, mAtsarya, aMtarAya, AsAdana ane upaghAta e cha jJAnAvaraNakarmanA tathA darzana, darzanI ane darzananA sAdhano viSe yathAsaMbhava pradoSAdi cha darzanAvaraNakarmanA Asravo che. (6-11) bhASyaM- Asravo jJAnasya jJAnavatAM jJAnasAdhanAnAM ca pradoSo nihnavo mAtsaryamantarAya AsAdana upaghAta iti jJAnAvaraNAsravA bhavanti / aitairhi jJAnAvaraNaM karma badhyate / evameva darzanAvaraNasyeti // 6- 11 // T bhASyArtha- jJAna, jJAnIo ane jJAnanA sAdhanono pradveSa, nidbhava, mAtsarya, aMtarAya, AsAdana ane upaghAta karavAthI jJAnAvaraNIyakarmano Asrava thAya che ane tenA vaDe ja jJAnAvaraNakarma baMdhAya che. e ja(=jJAnAvaraNanA je Asavo che te ja) darzanAvaraNanA (paNa) Asavo che. (6-11) TIkA- pradoSazca nihravazcetyAdirdvandvaH, tayorjJAnadarzanayoH pradoSAdayaH jJAnadarzanAvaraNayorAzrava iti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha'jJAnasye' tyAdinA jJAnasya-matyAdeH sAmAnyena tathA jJAnavatAmAcAryAdInAM jJAnasAdhanAnAM ca pustakAdInAM kimityAha- pradoSa iti, prakRSTo doSa:, kimanena kriyArahitena ? anantagamametat paralokasyaite matsarAH nihnavo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-11 vAcanA''cAryA'palApaH jJAnanihnavo vA nAhamidaM vedmIti, mAtsaryaM yogyArthino'pi jJAnAdAnaM, mA matsamo bhavatu kazciditi pariNAmaH, vighnakaraNaM antarAyaH zravaNAdau AsAdanA avidhyAdigrahaNAdinA upaghAto matimohenAhArAdyadAnena ityevamAdyAH prANAtipAtAdayazca, dvIndriyAdInAmapi tadbhAvAt vyapetApatteH, jJAnAvaraNasya karmaNaH AzravA bhavanti, pravezamArga ityarthaH, AzravabhAvArthamAha - etairhi jJAnAvaraNaM pudgalAtmakaM karma badhyate, tasmAdete AzravA iti, evamevetyAdi, evamevetyanenAtidezamAha, yathA jJAnAvaraNasya tatpradoSAdayaH tathA darzanAvaraNasyApi cakSurdarzanAvaraNAdeH, navaraM darzanasya tattvArtha zraddhAnalakSaNasya darzaninAM viziSTAcAryANAM darzanasAdhanAnAM ca sammatyAdipustakAnAmiti vAcyaM // 6- 11 // TIkArtha-- sUtramAM pradoSa ane nirbhava vagere zabdono dvandva samAsa che. tat padathI jJAna-darzana apekSita che. jJAna-darzana saMbaMdhI pradoSa vagere jJAnAvaraNa-darzanAvaraNanA Asravo che, e pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to 'jJAnasya' ityAdithI kahe che- jJAnanA=sAmAnyathI mati-Adi jJAna saMbaMdhI tathA jJAnInA=AcArya Adi saMbaMdhI ane jJAnasAdhananA=pustaka Adi saMbaMdhI pradoSa vagere jJAnAvaraNa karmanA Asravo=pravezamArga che. 54 - pradoSa prakRSTa dveSa te pradoSa. kriyArahita jJAnathI zuM ? evA prakArano aMtaramAM jJAna pratyeno je tiraskArabhAva te pradoSa. jJAna anaMta gamavALuM che=zAstramAM eka sarakhA pATho vAraMvAra Ave che. te(=jJAnIo) paralokanI irSyAvALA che. te pradoSa che. nihnava- vAcanAcAryano apalApa karavo athavA huM A jANato nathI ema jJAnane chupAvavuM. mAtsarya- mArA samAna koi na thAo evo pariNAma te mAtsarya (=irSyA) che. AvA pariNAmathI yogya arthIne paNa jJAna na ApavuM. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-12 aMtarAya- zravaNa vageremAM vighna karavo. AsAdanA-- avidhi-AdithI grahaNa karavuM vagere dvArA AsAdanA karavI=jJAnano anAdara karavo. 55 upaghAta- matimohathI AhAra vagere nahi ApIne upaghAta(=jJAnano nAza) karavo tathA prANAtipAta vagere jJAnAvaraNakarmanA Asravo che. kAraNa ke dvIndriya vagere jIvone paNa jJAna hoya che. dvIndriyAdinA nAzathI jJAnano nAza thavAnI Apatti Ave che. Asrava zabdanA bhAvArthane kahe che- ("ardi" tyAvi) A kAraNothI pudgalarUpa jJAnAvaraNakarma baMdhAya che tethI A Asravo che. 'vameva' jJatyAdri, vameva(=e ja pramANe) evA prayogathI bhalAmaNane kahe che. pradoSa vagere jevI rIte jJAnAvaraNanA Asravo che tevI rIte cakSudarzanAvaraNa vagere darzananA paNa Asravo che. phakta ATaluM vizeSa kahevuM- darzana--tattvarUpa jIvAdi padArthonI zraddhA. darzanI=viziSTa AcAryo. darzana sAdhano=sammatitarka vagere pustako. (6-11) TIkAvataraNikA - asdvedysyaashrvaanaahTIkAvataraNikArtha asAtAvedanIyanA Asavone kahe che- asAtAvedanIya karmanA Azravo-- 3:i-zo-tApA-DaDana-vadha-veivanAnyAtma parobhayasthAnyasadvedyasya // 6- 12 // sUtrArtha duHkha, zoka, tApa, AkraMdana, vadha ane paridevana (1) svayaM anubhave (2) anyane karAve ke (3) svayaM anubhave ane anyane paNa karAve ema traNa rIte asadvedyakarmanA Asavo che. (6-12) bhASyaM duHkhaM zokastApa AkrandanaM vadhaH paridevanamityAtmasaMsthAni parasya kriyamANAnyubhayozca kriyamANAnyasadvedyasyAsravA bhavantIti // 6- 12 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-12 bhASyArtha- duHkha, zoka, tApa, AkraMdana, vadha ane paridevana e potAmAM rahelA hoya to potAne, bIjAne karatA hoya to bIjAne ane ubhayane(=potAne ane bIjAne) karatA hoya to ubhayane asAtavedanIyanA Asravo thAya che. (6-12) TIkA- duHkhAdInyAtmAdyadhikaraNAnyasadvedyasyAzravA bhavantIti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'duHkha'mityAdinA tatra duHkhayatIti duHkhaM-bAdhAlakSaNaM zArIrAdiH, zoko mAnasavaiklavyaM mAnasaH pariNAmaH, tApastatphalabhUto dehapIDAvizeSaH, AkrandanamuccairAtavilapanaM, vadhaH kazAditADanaM, paridevanaM muhurmuhurnaSTacittatayaiva samantAdvilapanaM ityevamAdIni AtmasthAnyAtmani vartamAnAni AgamoktavidhibAdhayA, parasya kriyamANAnyavidhilocakaraNAdinA, ubhayostUbhayoH kriyamANAnyavidhizikSAgrahaNAdinA asadvedyasyeti asadityazobhanavidhinA vedyate yat karma tasyAzravA bhavantIti pUrvavat // 6-12 / / TIkArtha- duHkha vagere AtmAdinA adhikaraNavALA(=sva AdimAM rahelA) asatAvedanIyakarmanA Agnavo thAya che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to hukam' ityAdithI kahe cheAgamokta vidhinI virAdhanAthI(=apAlanathI) Atmastha potAnAmAM rahelA, avidhithI loca karavo AdithI parane karAtA, avidhithI zikSA grahaNAdithI sva-para ubhayane karAtA duHkha vagere asaddya karmanA AjhUvo thAya che. duHkha- zarIrAdinI pIDA. zoka- mananI vyAkuLatArUpa mAnasika pariNAma. tApa- zokanA phaLarUpa dehamAM thanAra pIDAvizeSa. AjaMdana- pIDA pAmelA jIvano moTA avAjathI vilApa. vadha- cAbukAdithI mAra mAravo. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya paridevana- cittano nAza thavAthI vAraMvAra cotarapha(=jyAM tyAM) vilApa karavo. asavedha-azubhazata (=du:5pUrva) Ayate asahavedha. (6-12) TIkAvataraNikA- sdvedysyaashrvaanaahTIkAvataraNikArtha- sAtavedanIyanA Agnavone kahe che- sAtavedanIya karmanA Azravo- bhUta-vratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH . zaucamiti sadvedyasya // 6-13 // sUtrArtha- bhUta-anu341, pratI-manu, hAna, sa saMyama, saMyamasaMyama, akAmanirjarA, bAlatapa, kSamA ane zauca e sAtavedanIya bhana mAvo che. (6-13) bhASyaM- sarvabhUtAnukampA agAriSvanagAriSu ca vratiSvanukampAvizeSo dAnaM sarAgasaMyamaH saMyamAsaMyamo'kAmanirjarA bAlatapoyogaH zAntiH zaucamiti sadvedyasyAsravA bhavanti // 6-13 // bhASyArtha- sarva jIvo upara dayA, vatI evA gRhastho ane sAdhuo pratye. manupAvizeSa(masti), na, sagasaMyama, saMyamAsaMyama (=hezaviti), manirA, pAsatapayoga(sata5. 42), kSama bhane zauya me sAtavenIyana mAsapo che. (6-17) TIkA- bhUtAnukampAdayo jAtibhedena sadvedyasyAzravA bhavantIti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'sarvabhUtAnukampe'tyAdinA, sarvabhUtAnukampA avizeSeNa sarvabhUtadayA agAriSvityagAraM-gRhamadhikaraNavyApAravattayA eSAmagAriNaH liGgasthA aliGgasthA vA teSu, anagAriSu ca tadviparIteSu gRhavyApAravirateSvityarthaH, ata evAha-vratiSu prANAtipAtAdiviratimatsu anukampAvizeSa ityatizayavatyanukampA, tathA dAnaM sarveSveteSu svasyAhArAdeH atisarjanalakSaNaM, evaM sarAgasaMyamaH Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-13 mUlaguNottaraguNasampad lobhAyudayavAn prANavadhAdhuparamaH, evaM saMyamAsaMyamaH sthUlaprANAtipAtAdinivRttirUpaH, tathA akAmanirjarA kutazcit pAratantryAdupabhoganirodharUpA tathA pAlanAyA ayogaH, ajJAnatapo bAlatapasvinastapo yat yogaH vyApAraH paJcAgnyAdyanuSThAnalakSaNaH pravacane'pi zAstrabAdhApravRttiH evaM zAntiH upakAryAdibhedAt krodhanivRttiH, evaM zaucaM zucibhAvaH zucikarma vA, etallobhopazamalakSaNaM, paramatra, pUtodakAGgaprakSAlanaM tvaparamiti, itizabdaH prakArArthaH, evaMprakArA anye'pi sadvedyasyAzravA bhavantIti samAnaM pUrveNa // 6-13 / / TIkArtha- bhUta-anukaMpA vagere jAtibhedathI sarvedyanA Agnavo thAya che e pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to "sarvabhUtAnuI' ityAdithI kahe che- sarvabhUtAnukaMpA- koI jAtanA bheda vinA sarva jIvo upara dayA. vrata-anukaMpA agArI ane anagArI vratIomAM anukaMpAvizeSa. agAra eTale gRha. adhikaraNa rUpa vyApAra jemAM hoya che te gRha. AvuM ghara jemane hoya te agArI che. agArIo liMga0(=vratInA vezamAM rahelA) ane aliMga(=vratanA vezavinAnA) ema be prakAranA che. agArIothI viparIta=gRhavyApArathI virAma pAmelA anagArIo che. vratI eTale prANAtipAtAdithI virAma pAmelA. agArIvratIomAM ane anagArIvRtIomAM vizeSa anukaMpA karavI te vrata-anukaMpA che. dAna- A sarvavratIone potAno AhAra vagere ApavuM te dAna. sarAgasaMyama- mUlaguNa-uttaraguNa saMpattirUpa ane lobhAdinA udayavALI prANIvadhAdinI virati=e sarAgasaMyama che. 1. pUrva sUtramAM duHkha vagere jAtithI bhinna nathI. duHkha vagere badhA ja duHkhasvarUpa hovAthI duHkharUpa jAtithI abhinna=samAna che. badhA ja duHkhajAtinA che. bhUta-anukaMpA vagere e rIte jAtithI abhinna nathI=bhinna che. mATe TIkAmAM jAtibhedathI ema kahyuM che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 59 saMyamasaMyama- zUlaprANAtipAtAdithI nivRtti e saMyamasaMyama che. akAmanirjarA- koIka parataMtratAthI upabhogano nirodha thAya tathA koi pAlana karanAra na hoya enA kAraNe anicchAe je kaMI sahana karavuM paDe tene ArtadhyAna karyA vinA sahana kare tethI thatI nirjarA akAma nirjarA che. bAlatapoyoga- bAlatapasvIno tapa tathA paMcAgni Adi anuSThAna rUpa vyApAra, jainazAsanamAM paNa zAstra sAthe virodha thAya tevI pravRtti karavI, A bAlatapoyoga che. kSAMti-krodhanI nivRtti=krodha na karavo e kSamA che. tenA upakArakSamA vagere pAMca bhedo che. zauca- zucino bhAva ke zucinuM kArya te zauca. ahIM lobhanA upazama(=saMtoSa)rUpa zauca che. te mukhya ziauca che. svaccha pANIthI zarIranuM prakSAlana karavuM te zauca gauNa che. rUti zabda prakAranA arthavALo che. AvA prakAranA bIjA (dharmarAga, veyAvacca, devagurunI bhakti, mAtA-pitAnI sevA vagerenA zubha pariNAma vagere) paNa sAtAvedanIyanA Agnavo che. (6-13) TIkAvataraNikA- drshnmohaashrvaanaahTIkAvataraNikAW- darzanamohanA Agnavone kahe chedarzanamohanIyakarmanA Azravokevli-shrut-snggh-dhrm-devaavrnnvaadodrshnmohsy||6-14|| sUtrArtha- kevaLIno, zrutano, saMghano, dharmano ane devono avarNavAda darzanamohanIyano Asrava che. (6-14) bhASyaM- bhagavatAM paramarSINAM kevalinAmarhatproktasya ca sAGgopAGgasya zrutasya cAturvarNasya saGghasya paJcamahAvratasAdhanasya dharmasya caturvidhAnAM ca devAnAmavarNavAdo darzanamohasyAsravA iti // 6-14 / / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-14 bhASyArtha- bhagavAna(=parama aizvarya AdivALA) paramarSi (=bhaviSyamAM mokSamAM janArA) kevalI bhagavaMtono, arihaMta bhagavaMte kahelA aMga-upAMga sahita zrutajJAnano, caturvidha zrIsaMghano, pAMca mahAvrata sAdhana che jenA evA (sAdhya) dharmano, cAreya prakAranA devono bhavavAha(=nihA vagaire) nimonIyana mArapoche. (6-14) TIkA- kevalyAdinindAdi darzanamohasyAzravo bhavatIti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'bhagavatA'mityAdinA bhagavatAM samagraizvaryAdiyoginAM paramarSINAM paramArthagAminAM kevalinAM sarvajJAnAM avarNavAda iti sambandhaH, evaM arhatproktaM tadarthAbhidhAnataH sAGgopAGgasya zrutasya AcArarAjaprasenajidrUpasya, evaM cAturvarNasya saGghasya, iha catvAro varNAH sAdhusaMyatizrAvakazrAvikAkhyA varNyanta iti varNA itikRtvA, evaM paJcamahAvratasAdhanasya dharmasya yatisambandhinaH kSAntyAdipradhAnasya, evaM caturvidhAnAM bhavanavAsyAdInAM (devAnAM) avarNavAdaH-avarNabhASaNaM, kiM kevalinA nivRttabhogasukhena ? kiM zrutena prAkRtAdidoSavatA ? kiM saGghana malagena kalpena ? kiM dharmeNAnupabhogasthAnAptiphalena ? kiM devairbhojanAdikriyArahitairityevamAdyavarNavAdo darzanamohasya karmaNo mithyAtvapradhAnasyAzravo bhavatIti vyAkhyAtameva // 6-14 // TIkArtha- kevaLI vagerenI niMdA vagere darzanamohano Asrava che. e pramANo sUtrano samuhita artha cha. avayavArthane to 'bhagavatAm' ityAhithI 5 cha jI- bhagavAna=samaya aushvyaahin| yogavA' 52marSi= bhaviSyamAM mokSamAM janArA kevaLI=sarvajJa. bhogasukhathI nivRtta evA 1. bhaga jene che te bhagavAna evI bhagavad zabdanI vyutpatti che. samagra aizvarya, rUpa, yaza, zrI, dharma ane prayatna - A chanI 'bhaga' evI saMjJA che. mATe ahIM samagra aizvaryAdinA yogavALA ema kahyuM che. samagra aizvarya=ATha mahAprAtihArya. 2. DI gAmI me sthaNe siddhamaza6L. 1.5 5 / 6-3 sU.1 thI bhaviSya' arthamA in pratyaya sAvyo che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 kevaLIthI zuM? ItyAdi kevaLIno( tIrthakarano) avarNavAda darzanamohano Asrava che. zruta- zrata arihaMtoe kahyuM che. kemake teno artha arihaMtoe kahyo che. sAMgopAMga eTale aMga upAMgothI sahita. AcArarUpa rAjAomAM prasenajita rAjA tulya, arthAt AcAromAM mukhya. (AcArAMga zAstra sarvaprathama hovAthI ane temAM mukhyapaNe AcAro jaNAvyA hovAthI upacArathI zrata AcAromAM mukhya gaNAya. A apekSAthI TIkAkAre bAvIsarInaprasenanipasya kahyuM hoya ema jaNAya che.) AvA zrutano prAkRtabhASAmAM racAyeluM che ityAdi doSavALA zrutathI zuM?' ityAdithI avarNavAda darzanamohano Asrava che. saMgha- saMgha sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikArUpa cAra varNavALo che. saMgha tarIke sAdhu Adi cAranuM (zAstramAM) varNana karavAmAM Ave che mATe saMgha caturvarNa kahevAya che. "malina jevA saMghathI zuM ?" ityAdi saMghano avarNavAda darzanamohano Asrava che. dharma- kSamAdipradhAnatAvALA, pAMcamahAvratarUpa sAdhudharmanA svarUpavALA, jyAM upabhoga nathI evA sthAnanI prApti karAvanArA dharmathI' zuM? ItyAdi dharmano avarNavAda darzanamohano Azrava che. deva- bhojanAdinI kriyAthI rahita bhavanapati-Adi cAra prakAranA devothI zuM? ItyAdi devono avarNavAda mithyAtvanI pradhAnatAvALA darzanamohakarmano Asrava che. (6-14) TIkAvataraNikA- caaritrmohaashrvaanaahTIkAvataraNitArtha- cAritramohanA Agnavone kahe checAritramohanIya karmanA AzravovaNAyo tyAghAtmapariNAmazaritramoha IR-pA . . 1. manu posthAnAnzina =jemAM (bhautika sukhano) jenuM te anupano sthAnattam tenA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtrArtha- kaSAyanA udayathI AtmAno tIvra(=prakRSTa)pariNAma yAritramohano mAnava che. ( 6-15) bhASyaM kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasyAsravo bhavati // 6- 15 // bhASyArtha-- kaSAyanA udayathI tIvra(=utkaTa) AtmAno pariNAma cAritramohanIyano Asrava che. (6-15) TIkA - samudAyArthaH prakaTaH / avayavArthaM tvAha- ' kaSAye 'tyAdinA kaSAyAH-krodhAdayaH tadudayAt sAmAnyena tIvro - raudraH AtmapariNAmaH AtmapariNAmavizeSa: cAritramohasyAzravo bhavati, vizeSatastu zabdAdiviSayeSu gArddhArkyamIrSyAlutvamanRtavAditvaM vakratA paradArAbhipriyatA strIvedabandhahetavaH, RjusamAcAratA mandakrodhakaSAyAditA svadAraratipriyatA anIrSyAlutvaM puruSavedabandhahetava:, tIvrakrodhAdinA pazUnAM bandhalakSaNamuNDanaratitvaM strIpuruSeSvanaGgasevanazIlatA zIlaguNavratadhAripAkhaNDayoSitsu vyabhicArakAritA tIvraviSayAnusaMgitA ca napuMsakavedabandhahetavaH, utprAsanadInAbhilApakandarpopahasanabahupralApahAsazIlatA hAsyavedanIya 62 sUtra-15 . syAzravaH, svazokotpAdazocanaparaduHkhAdhikaraNazokamUlakatAbhinanditA zokamohanIyasya vicitraparikrIDanaparacittAvarjanabahuvidharamaNapIDAbhAvadezAdyautsukyaprItisaJjananAni ratimohanIyasya, pararAjaprAdurbhAvanaM rativinAzaH pApazIlatA akuzalakriyA protsAhanAsUyAdayastvarativedanIyasya, svayambhayapariNAmaparAbhavotpAdananirdayatvatrAsanAdIni bhayavedanIyasya saddharmaprasaktacaturvarNaziSTavargakuzalakriyAcArapravaNajugupsAparivAdanazIlatvAdayo jugupsA'' zravA bhavantIti, svaparakaSAyodIraNA ca kaSAyasyetyAcAryAH // 6-15 // TIkArtha-- samudAyArtha spaSTa che. avayavArthane to jAya ityAdithI kahe che- krodhAdi kaSAyonA udayathI AtmAno raudra(=hiMsAdino) pariNAmavizeSa sAmAnyathI cAritramohano Azrava che. vizeSathI to Asravo A Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 63 - pramANe che- zabdAdi viSayomAM Asakti, irSyA, asatya bolavuM, vakratA, parastrI pratye prema- A strIvedanA baMdhahetuo che. saraLa AcaraNa, krodha-kaSAyanI maMdatA vagere, svastrI sAthe ratimAM prema, koInI paNa IrSyA na karavI A puruSavedanA baMdhahetuo che. tIvra krodhAdithI pazuonuM baMdharUpa muMDana karavAmAM prema, strI-puruSomAM maithunasevana mATenA aMgo sivAyanA (hastAdi) avayavothI kAmasevana karavAno svabhAva, zIlaguNane dhAraNa karanAra mithyAdharmavALI (parivrAjikA vagere) strIomAM vyabhicAra kare, viSayonI tIvrAsaktiA napuMsakavedanA baMdhahetuo che. aTTahAsya, dInatAthI bolavuM, kAmapUrvaka hasavuM, bahu pralApa karavo, hasavAno svabhAva- A hAsyavedanIyakarmanA Agnavo che. potAne zokano prasaMga utpanna thaye chate zoka karavo, bIjAne duHkhanuM adhikaraNa prApta thaye chate zokamUlakatA tathA abhinaMditA dhAraNa karavI e zoka mohanIyanA Asravo che. vividha rIte sarva rIte kriIDA karavI, paracittane prasanna karavuM, vividha rIte ramavuM, bIjAone pIDA na upajAvavI, deza vagerene jovAnI utsukatA, bIjAone prIti utpanna karavI - A ratimohanIyanA Asravo che. anya rAjAne ke svAmIne pragaTa karavo, arthAt eka rAjA ke svAmI hoya chatAM bIjAne rAjA ke svAmI banAvavo, bIjAnI ratino nAza karavo, pApa karavAno svabhAva, pApakriyAmAM protsAhana ApavuM, asUyA (anyanA guNomAM doSo pragaTa karavA) vagere arativedanIyanA Asravo che. svayaM bhayabhIta rahevuM, bIjAno parAbhava karavo, nidaryatA, bIjAne trAsa Apavo vagere bhayavedanIyanA Asravo che. sadharmamAM magna thayela cAreya varNanA ziSTavarganI je kuzala kriyA ane AcAra temAM tatpara thayela lokanI jAguptA ane parivAdana (niMdA) karavAno svabhAva vagere jAguptAnA Azravo thAya che. sva-paranA kaSAyonI udIraNA karavI e kaSAyano Asrava che ema AcAryo kahe che. (6-15) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-16 TIkAvataraNikA- adhunA AyuSa AzravA ucyante, tacca nArakAdibhedAccaturddhatyAha TIkAvataraNikArtha- have AyuSyanA Agnavo kahevAya che. AyuSya nArakAdinA bhedathI cAra prakAre che ema kahe che, arthAt kramazaH cAreya AyuSyanA Agnavone kahe che narakagati AyuSyanA Azravo- bahvArambha-parigrahatvaM ca naarksyaayussH||6-16|| sUtrArtha- atizaya AraMbha ane atizaya parigraha nAraka-AyuSyanA Agnavo che. (6-16) bhASyaM- bahvArambhatA bahuparigrahatA ca nArakasyAyuSa Asravo bhavati I6-1ddA bhASyArtha- atizaya AraMbhapaNuM ane atizaya parigrahapaNuM nAraka AyuSyanA Asravo che. (6-16) TIkA- etad vyAcaSTe-'bArambhe'tyAdinA bahuH-prabhUto vAGmanaHkAyabhedaiH ArambhaNamArambhaH, prANAtipAtaheturlAGgalAdivyApAraH tadbhAvo bahvArambhatA, evaM parigRhyata iti parigraha:-dvipadAdiH bahuzcAsau vicitrajAtibhedena gavAdinA parigrahazceti samAsaH tadbhAvo bahuparigrahatvaM, cazabdAt kuNimAhArapaJcendriyavadhAdigrahaH, yaccoktaM-"cauhiM ThANehiM jIvA narayaM gacchaMti, taMjahA-mahAraMbhayAe mahApariggahayAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNamityAdi" tadAha-nArakasyAyuSa AzravA bhavantIti // 6-16 // TIkArtha- vahArazna ItyAdithI nAraka AyuSyanA Agnavone kahe chebahu-AraMbha eTale prANAtipAtanA hetu evA haLa-Adino mana-vacanakAyAthI ghaNo vyApAra. bahu parigraha eTale gAya vagere vividha jAtinA bhedathI dvipada vagereno ghaNo parigraha. zabdathI mAMsAhAra ane paMcendriyavadha AdinuM grahaNa karavuM. (sthAnAMganA cothA sthAnomAM) kahyuM che ke- "jIvo cAra sthAnothI narakamAM jAya che. te A pramANe Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 sUtra-17-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 mahAraMbhathI, mahAparigrahathI, mAMsAhArathI ane paMcendriyavadhathI. ityAdi." mahAraMbha vagere nArakAyuSyanA Asravo che. (6-16) tiryaMcagati AyuSyanA Azravomaayaa tairyagyonasya // 6-17 // sUtrArtha- mAyA tiryaMcAyuSyano Asrava che. (6-17) bhASyaM- mAyA tairyagyonasyAyuSa Asravo bhavati // 6-17 // bhASyArtha- mAyA tiryaMcAyuSyano Asrava che. (6-17) TIkA- etad vyAcaSTe 'mAye'tyAdinA mAyA nikRtiH zAThyamiti paryAyAH, sarvaviSayasyaiva gRhyate, avizeSeNa laukikalokottareSu vyavahAreSu, sA tairyagyonasyAyuSaH karmaNaH Azravo bhavati pravezamArgo jAyate, taddvAreNa tadbhAvAditi // 6-17 // TIkArtha- "mAyA' ityAdithI tiryaMcanA AyuSyanA Agnavone kahe che. mAyA, nikRti, zAkya vagere paryAyavAcI zabdo che. laukika-lokottara vyavahAronI vizeSatA vinA badhA ja viSayanI(=badhA ja prakAranI) mAyA ahIMgrahaNa karAya che. mAyA tiryaMcAyuSyakarmano Asrava che=pravezano mArga che. kemake pravezamArga dvArA karmanuM Agamana thAya che. (6-17) TIkAvataraNikA- evmTIkAvataraNikArtha- e pramANe manuSyagati AyuSyanA Azravo- alpArambha-parigrahatvaM svabhAvamArdavA-''rjavaM ca mAnuSI -28aaaa sUtrArtha alpa AraMbha, alpa parigraha, svAbhAvika mRdutA ane svAbhAvika saraLatA e manuSya AyuSyanA Asravo che. (6-18) bhASyaM- alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasyAyuSa Asravo bhavati // 6-18 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-19 bhASyArtha alpaAraMbha, alpaparigraha, svAbhAvika mRdutA ane svAbhAvika saraLatA e manuSya AyuSyanA Asravo che. (6-18) TIkA - etad vyAcaSTe - 'alpArambhaparigrahatva'mityAdinA alpaustokau Arambhaparigrahau pUrvoktau tayorbhAvaH alpArambhaparigrahatvaM, asadicchAvyAvRttyA, svabhAvamArdavArjavamiti sahajaM mArdavam - akRtrimaM prakRtyaiva jAtyAdimadasthAneSvanuddhatatvaM evaM svabhAvArjavaM prakRtyaivArjavaM cazabdAt prakRtibhadratAdayo gRhyante, mAnuSasyAyuSaH AzravA bhavantIti puurvvt||6-18|| TIkArtha anvAra--parigrahatvam ityAdithI manuSyAyunA Asravone kahe che- alpAraMbha ane alpaparigrahanI vyAkhyA pUrve kahI che. asad icchAne rokavAthI alpAraMbha ane alpaparigraha thAya. svAbhAvika mRdutA eTale akRtrima=prakRtithI ja jAti Adi madasthAnomAM uddhatAi na karavI. svAbhAvika sa2LatA eTale prakRtithI ja saraLatA. 6 zabdathI prakRtithI ja bhadrakabhAva vagere grahaNa karavAmAM Ave che. A badhA manuSyAyunA Asravo che. (6-18) da naraka-tiryaMca-manuSyagati AyuSyanA samudita Azravo-- niHzIlavratatvaM ca sarveSAm // 6- 19 // sUtrArtha-- zIla ane vratano' abhAva saghaLAyano(=nAraka, tiryaMca ane manuSya e traNeya AyuSyano) Asrava che. (9-19) bhASyaM-- niHzIlavratatvaM ca sarveSAM naarktairygyonmaanussaannaamaayussaamAnnavo mati / yathotAni ca / / 6-6aa bhASyArtha-- pUrve kahelA bahuAraMbha vagere (AnA=nAraka-tiryaMcamanuSyanA Azravo to che ja) uparAMta zIla ane vratano abhAva saghaLAya nArakatiryaMca ane manuSya AyuSyanA Azravo che. (6-19) 1. sAdhuonI apekSAe pAMca mahAvrato vrata che. vratonA pAlana mATe jarUrI piMDavizuddhi(=betAlIsa doSothI rahita bhikSA meLavavI), gupti, samiti, bhAvanA vagere zIla che. zrAvakonI apekSAe pAMca aNuvrato vrata che. tenA pAlana mATe jarUrI traNa guNavrata, cAra zikSAvrata, abhigraho vagere zIla che. vratonuM nirUpaNa a.7 sU.1 mAM Avaze. gupti AdinuM nirUpaNa a.9 sU.2 thI zarU thaze. guNavrata ane zikSAvratonuM varNana a.7 sU.16 mAM Avaze. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya TIkA- niHzIlatAM vyAcaSTe-nizzIlavratatvaM zIlavrataM prANAtipAtanivRttyAdi tadabhAvo'nivRttatvaM ca, evaM bhAvapratyayaH pratyekamabhisambadhyate, sarveSAmityanantaroditAnAM nArakatairyagyonimAnuSANAM yadAyustasyAyuSaH Azravo bhavati, cazabdArthaM vyAcaSTe-'yathoktAni ceti pratyekasUtreSu vaDhAraHparipraNAlInIti II6-16 TIkArtha- zIlanA=zIlavratanA) abhAvane kahe che- prANAtipAtathI nivRtti Adi zIlavrata che. zIlavratano abhAva eTale prANAtipAtAdithI anivRtti. saghaLAyano eTale hamaNAM ja kahelA nAraka-tiyaca-manuSyonA AyuSyano Asrava che. 2 zabdanA arthane kahe che- "thovAni " kRti tathA pUrve pratyeka sUtramAM kahelA te te AyuSyanA bahuAraMbha-bahuparigraha vagere te te Asravo to che ja. (6-19) bhASyAvataraNikA- atha daivasyAyuSaH ka Asrava iti / atrocytebhASyAvataraNikAA- have devaAyuSyano Asrava koNa(=kayo) che? ahIM uttara kahevAya che- TIkAvataraNikA- 'athe' tyAdisambandhagranthaH, atheti prazne devAnAmidaM daivamAyustasya daivasyAyuSaH ka Azrava iti, atrocyate, atra pRSTe'bhidhIyate TIkAvataraNikartha- 1tha ityAdi graMtha AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDavA mATeno graMtha che. atha zabda praznamAM che. devonuM A daiva. devanA AyuSyano Asrava koNa che? A praznano uttara kahevAya che- devagati AyuSyanA AzravosraagsNym-sNymaasNymaa-'kaamnirjraa-baaltpaaNsi dvivarya -2nA 1. devonuM A daiva. ahIM "tenuM A" e arthamAM devazabdane siddhahema. a.6 pAda-3 sU.160 thI taddhitano maNa pratyaya Avyo che. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-20 sUtrArtha- sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, akAmanirjarA ane bAlatapa e deva AyuSyanA Asravo che. (6-20) 68 bhASyaM - saMyamo virativratamityanarthAntaram / 'hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam' iti vakSyate / saMyamAsaMyamo dezaviratiraNuvratamityanarthAntaram / 'dezasarvato'NumahatI' ityapi vakSyate / akAmanirjarA parAdhInatayAnurodhAccAkuzalanivRttirAhArAdinirodhazca / bAlatapa: / bAlo mUDha ityanarthAntaram / tasya tapo bAlatapaH / taccAgnipravezamarutprapAtajalapravezAdi / tadevaM sarAgasaMyamaH saMyamAsaMyamAdIni ca daivasyAyuSa AsravA mavantIti II6-20nA bhASyArtha- saMyama, virati ane vrata A zabdo ekArthatAvAcI che. hiMsA, juTha, corI, abrahma ane parigrahathI virati te vrata che ema AgaLa (a.7 sU.1) kaheze. saMyamAsaMyama, dezivarati, aNuvrata A zabdo ekArthatAvAcI che. dezathI aTakavuM te aNuvrata che ane sarvathI aTakavuM te mahAvrata che ema AgaLa (a.7 sU.2) kaheze. parAdhInatAthI ane anurodhathI akuzaLanI nivRtti ane AhArAdino nirodha thAya che te akAma nirjarA che. bAla, mUDha e zabdo ekArthatAvAcI che. bAlano tapa te bAlatapa. agnipraveza, parvata uparathI jhaMpApAta, DUbI maravuM Adi bAlatapa che. e pramANe sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama Adi devaAyuSyanA Asravo che. (6-20) TIjA- patar vyAvao-'saMyama'hatyAvinA, tatra saMyamanuM saMyamaHvissykssaayyoruprm:, viratiH samyagjJAnapUrvikA prANAtipAtAdinivRttiH, niyamo vratamityanarthAntaraM ekArthatA rAgaH saMjvalanakaSAyo'rthataH saha rAgeNa sarAgaH tasya saMyamo - vrataM, etacca svarUpataH kimbhUtamityAha - hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratamiti vakSyate saptame'dhyAye, - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya__evN saMyamAsaMyamaH kvacit pravRttiH kvacidapravRttirityevaMrUpaH, asya paryAyAnAha-dezaviratiH-sthUlaprANAtipAtAdinivRttiH sarvavirateH sarvaprANAtipAtAdinivRttirUpAyAH sakAzAt dezatvAt, aNuvrataM mahAvratApekSayA ityevameko'yamarthaH, etaM saMyamAsaMyamaM 'dezasarvato'NumahatI' viratirityevaM vakSyante-bhaNiSyanti saptame'dhyAye, ___ 'akAmanirjare'tyAdi nirjarA-karmapudgalazATaH na kAma:aprekSApUrvakAritA yatrAnuSThAne sA'kAmanirjarA, abuddhipUrvetyarthaH, sA parAdhInatayA cArakAdivAsena dhAvanAdyakaraNataH prANAtipAtAdhakaraNena tathA anurodhatvAddAkSiNyAdityarthaH, kasmiMzcidvizoSaNaM kurvanti anyabhaktA ityAdi, etadAha-akuzalanivRttiH dhAvanAdhakaraNena AhArAdinirodhazca pitrAdyanurodheneti, bAlatapa iti, mithyAdarzanasahavartibhyAM dvAbhyAM rAgadveSAbhyAmAkalito bAlaH, sattvAvabodhaparAGmukhaH etatparyAyAnAha-bAlo mUDhaH atattvAbhiniviSTa ityanarthAntaramevameko'rthaH, tasya-bAlasya tapo bAlatapaH taccAgnipravezanamiti, mauDhyAdagnau dharmAya patanaM marutprapAto-bhRgvAdipatanaM jalapravezo-jale nimajjanaM AdizabdAdudbandhanagRdhrabhakSaNAdigrahaH tadevamuktanItyA sarAgasaMyamaH saMyamAsaMyamAdIni coktalakSaNAni, caH samuccaye, daivasyAyuSaH prAgnirUpitazabdArthasya AzravA bhavantIti samAnaM pUrveNa // 6-20 // TIartha- saMyama tyAhiyA vaayussyn| mAnavane 4 cha sarAgasaMyama- saMyama, virati, vrata A zabdo ekArthatAvAcI che. saMyama eTale viSaya-kaSAyonuM aTakI javuM.virati eTale samyajJAnapUrvaka prANAtipAtAdithI nivRtti. vrata eTale niyama. rAga eTale paramArthathI saMjavalanakaSAya. rAgathI sahita te sarAga. sarAgano saMyama te sagasaMyama. mA (vrata) 135thI chate cha- "hiMsA-asatya Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-20 corI-abrahma-parigrahathI virati e vrata che"- ema sAtamA adhyAyamAM (pahelA sUtramAM) kaheze. saMyamasaMyama- kyAMka pravRtti ane kyAMka apravRtti =nivRtti) evA svarUpavALuM che. AnA paryAyavAcI zabdone kahe che- saMyamasaMyama, dezavirati, aNuvrata A zabdono eka ja artha che. dezavirati eTale sthUla prANAtipAtAdithI nivRtti. sarvaprANAtipAtAdithI nivRtti rUpa sarvaviratithI dezarUpa hovAthI dezavirati che. mahAvratonI apekSAe aNuvrata che. A saMyamasaMyamane "hiMsAdi pAponI dezathI(=AMzika ke sthULa) nivRtti te aNuvrata ane sarvathA(=bAdara ane sUkSmathI) nivRtti te mahAvrata che." ema sAtamA adhyAyamAM bIjA sUtramAM) kaheze. akAmanirjarA-nirjarA eTale karmayugalono nAza. je anuSThAnamAM akAma pUrve vicAryA vinA, arthAt nirjarA karavAnI buddhivinA mAtra karmanA udayathI nirjarA thAya te akAmanirjarA. parAdhInatAthI ane anurodhathI je akuzaLanivRtti ane AhArAdi nirodha thAya te akAmanirjarA che. parAdhInatAthI- baMdhana vageremAM rahevAthI doDavuM vagere na karavAnA kAraNe prANAtipAtAdi na karavAthI akuzaLathI(=pApathI) nivRtti thAya ane AhArAdino nirodha thAya tethI akAmanirjarA thAya. bhAvArtha- koI jIvane beDImAM bAMdhIne AhArAdi na Ape AvI sthitimAM te pApapravRttina kare, manamAM Arta-raudradhyAnana kare, je sahana karavuM paDe te sahana kare, je choDavuM paDe te choDe AthI tene akAmanirjarA thAya. anurodhathI- anurodhathI eTale dAkSiNyatAthI. (athavA prIti ke dabANa vagerethI) kyAMka (koika dezamAM) anya bhakto (anyatIrthika bhakto) vizoSaNa kare che kAyAne sUkavI nAkhe che ityAdi. Ane ja kahe che- doDavuM Adi na karavAthI akuzaLathI nivRtti thAya che. pitAdinA anurodhathI AhArAdino nirodha thAya. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 71 ahIM bhAvArtha A che-- mitra, svajana vagerene Apatti Ave tyAre dAkSiNyatAdinA kAraNe akuzaLanivRtti thAya ane AhArAdino nirodha thAya athavA pitA vagere, putra vagerene ghara vageremAM pUrI de ane khAvAnuM na Ape ethI akuzaLanivRtti ane AhArAdino nirodha thAya. AvI sthitimAM manamAM Arta-raudra dhyAna na thAya to akAmanirjarA thAya. bAlatapa- mithyAdarzananI sAthe rahelA rAgadveSathI yukta hoya te bAla. bAlanA paryAyavAcI zabdone kahe che- bAla, mUDha(=atattvAbhiniviSTa) A zabdo eka arthavALA che. bAlano tapa te bAlatapa. mUDhatAthI dharma mATe agnimAM praveza karavo, UMcA parvata uparathI paDavuM, parvatanA zikhara uparathI paDavuM vagere, pANImAM praveza karavo-DUbI javuM vagere bAlatapa che. Adi zabdathI gaLe phAMso khAvo, zarIra gIdhaDAone khAvA mATe ApI devuM, (mALa uparathI bhUsako mAravo) vagerenuM grahaNa karavuM. ukta rIte saMyama ane saMyamAsaMyama vagere daivAyuSyanA Asravo che. daiva zabdano artha pUrve (A sUtranI avataraNikAmAM) jaNAvyo che. (6-20) bhASyAvataraNikA - atha nAmnaH ka Asrava iti / atrocytebhASyAvataraNikArtha- have nAmakarmano Asrava kayo che ? ahIM uttara apAya che-- TIkAvataraNikA - 'atrAhe' tyAdi sambandhagranthaH, atra AzravAdhikAra eva para Aha-atha nAmnaH karmaNaH ka Azrava iti, atrocyate samAdhiH TIkAvataraNikArtha- atrAha ityAdi graMtha AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha joDavA mATe che. AsavanA adhikAramAM ja anya kahe che- have nAmakarmano Asrava koNa che ? ahIM samAdhAna kahevAmAM Ave che-- azubha nAmakarmanA Azravo-- yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 6- 21 // 1. prAkRta koSamAM marutra=marut zabdano UMco pahADa evo artha che. 2. mRtyu eTale parvatanuM zikhara. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-22 sUtrArtha- kAyA, vacana ane mana e traNa yogonI vakratA kuTila pravRtti tathA visaMvAdana azubha nAmakarmano Asrava che. (6-11). bhASyaM- kAyavAGmanoyogavakatA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmna zAstravo pavatIti drazA bhASyArtha- kAyA, vacana ane mana e traNa yogonI vakratA ane visaMvAdana azubha nAmakarmano Asrava che. (6-11) TIkA- etad vyAcaSTe-'kAye'tyAdinA kAyavAGmanoyogAnAM prAguktAnAM vakratA mAyAvyavahAraH tathA'jJAnAdikriyA visaMvAdanaM ca tattatpratijJAtAkaraNaM, cazabda ubhayavizeSasamuccayArthaH, adhArmikadarzanasaMbhramAdi ca, kimityAha-azubhasya nAmno narakagatyAdezcatustriMzadbhedasya karmaNa Azravo bhavati upAdAnadvAramityarthaH // 6-21 // TIkArtha-AyA ItyAdithI azubhanAmakarmanA Amravane kahe che-pUrvokta (a.6 sU.1) kAyA-vacana-manoyoganI vakratA mAyA bharelo vyavahAra ane ajJAnatA AdivALI kriyA tathA visaMvAdana=karelI te te pratijJAnuM pAlana na karavuM e narakagati Adi 34 bheTavALA azubha nAmakarmano AsravaHkarmone grahaNa karavAnuM dvAra che. zabdayogavakratA ane visaMvAdana e ubhayanA vizeSano samuccaya karavA mATe che. jemake- adhArmikanA darzanathI saMbhrama thAya vagere azubha nAmakarmano Asrava che. (6-11) zubhanAmakarmanA AzravovipriitN zubhasya // 6-22 // sUtrArtha- azubha nAmakarmanA AsravothI viparIta bhAvo zubha nAmakarmanA Agnavo che. (6-22) 1. (1) narakagati, (2) narakAnupUrvI, (3) tiryaMcagati, (4) tiryaMcAnupUrvI, (5) ekendriya jAti, (6) beIndriyajAti, (7) te indriyajAti, (8) caurindriyajAti, (9 thI 13) pAMca saMghayaNa, (14 thI 18) pAMca saMsthAna, (19 thI 22) azubhavadi-4, (23) azubhavihAyogati, (24) upaghAta, (25 thI 34) sthAvaradazaka. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-23 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 73 bhASyaM- etadubhayaM viparItaM zubhasya nAmna Asravo bhavatIti // 6-22 // bhASyArtha- yogonI vakratA ane visaMvAdanathI viparIta, arthAt yogonI saraLatA ane avisaMvAdana zubhanAmakarmanA Agnavo che. (6-22) TIkA- etad vyAcaSTe-'etadubhaya'mityAdinA etadubhayamanantarasUtrokta viparItamiti kAyavAGmanoyogAvakratA avisaMvAdanaM cetyevaM dhArmikadarzanasambhramAdi ca, kimityAha-zubhasya nAmno manuSyagatyAdeH saptatriMzadbhedasyAzravo bhavatIti samAnaM pUrveNa // 6-22 // TIkArtha- "tatuma" ItyAdi zubha nAmakarmanA Agnavone kahe cheanaMtara (AgaLanA tarata) sUtramAM kahela yogavakratA ane visaMvAdana e ubhayathI viparIta kAya-vacana-manoyoganI avakratA ane avisaMvAdana manuSyagati Adi 37 bhedavALA zubhanAmakarmanA Agnavo che. dhArmikanA darzanathI saMbhrama thAya vagere paNa zubhanAmakarmano Asrava che. (6-22). bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- kizcAnyadityanena smbndhmaahTIkAvataraNikArtha- "vaLI bIjuM evA kathanathI AgaLanA sUtranI sAthenA saMbaMdhane kahe che- tIrthakara nAmakarmanA Azravo darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIla-vrateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayoga-saMvegau zaktitastyAga-tapasI snggh-saadhu-smaadhi1. (1) devagati, (2) devAnupUrvI, (3) manuSyagati, (4) manuSyAnupUrvI, (5) paMcendriya jAti, (6 thI 10) pAMca zarIra, (11 thI 13) audArika, vaikriya, AhAraka zarIranA aMgopAMga, (14) paheluM saMghayaNa, (15) paheluM saMsthAna, (16 thI 19) zubhavarNAdi-4, (20) zubhavihAyogati, (21 thI ra7) upaghAta sivAyanI sAta pratyeka prakRti, (28 thI 37) trasadarzaka. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-23 -vaiyAvRttyakaraNamarhadAcArya-bahuzruta-pravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya II6-2rA sUtrArtha darzanavizuddhi, vinayasaMpannatA, zIlavratomAM apramAda, vAraMvAra jJAnopayoga, vAraMvAra saMvega, yathAzakti tyAga-tapa, saMgha, sAdhu samAdhi, veyAvacca, arihaMta, AcArya, bahuzruta, pravacananI bhakti, Avazyaka aparihANa, mokSamArga prabhAvanA, pravacana vAtsalya e tIrthaMkaranAmakarmanA Agnavo che. (6-23) ___ bhASyaM- paramaprakRSTA darzanavizuddhiH / vinayasaMpannatA ca / zIlavrateSvAtyantiko bhRzamapramAdo'naticAraH / abhIkSNaM jJAnopayogaH / saMvegazca / yathAzaktitastyAgastapazca / saGghasya sAdhUnAM ca samAdhivaiyAvRtyakaraNam / arhatsvAcAryeSu bahuzruteSu pravacane ca paramabhAvavizuddhiyuktA bhaktiH / sAmAyikAdInAmAvazyakAnAM bhAvato'nuSThAnasyAparihANiH / samyagdarzanAdermokSamArgasya nihatya mAnaM karaNopadezAbhyAM prabhAvanA / arhacchAsanAnuSThAyinAM zrutadharANAM bAlavRddhatapasvizaikSaglAnAdInAM ca saGgrahopagrahAnugrahakAritvaM pravacanavatsalatvamiti / ete guNAH samastA vyastA vA tIrthakaranAmna AsravA bhavantIti // 6-23 / / bhASyArtha- paramaprakRSTa darzana vizuddhi(=samyagdarzananI nirmaLatA), vinayasaMpannatA, zIla ane vratomAM atizaya apramAdarUpa anaticAra, vAraMvAra jJAnano upayoga, vAraMvAra saMvega, zakti pramANe dAna ane zakti pramANe tapa, saMghanI samAdhi ane sAdhuonI veyAvacca karavI, arihaMtone viSe, AcAryone viSe, bahuzrutone viSe ane pravacanane viSe prakRSTabhAvapUrvakanI vizuddhithI yukta bhakti karavI, sAmAyika Adi AvazyakonuM anuSThAna bhAvathI karavuM, mAnano nAza karIne AcaraNa ane upadeza dvArA samyagdarzana Adi mokSamArganI prabhAvanA karavI, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 75 bhinazAsananI ArAdhanA 'ranArA zrutaghara, jAsa, vRddha, tapasvI, zaikSa, glAna Adino saMgraha karavo. upasaMpadA svIkAravA mATe AvelAno svIkAra karavo, upagraha karavo=vasra-pAtra Adi meLavI ApaNA dvArA upagraha karavo. anugraha karavo=AhAra-pANI AdinuM dAna karavA dvArA anugraha karavo e pravacanavAtsalya che. A guNo bhegA maLIne ke chUTA eka eka tIrthaMkaranAmakarmanA Asravo che. (6-23) TIkA- sAmAnyena zubhanAmakarmAzravAbhidhAne'pi acintyAnupamazaktiprabhAvasya tIrthakRtastannAmakarmA zravAbhidhAnamiti sUtrasamudAyArthaH / avayavArthaM tvAha-'paramaprakRSTA darzanavizuddhi' rityAdinA parametyatizayena prakRSTA paryantavarttinI granthibhedAvizeSe'pi tathAbhavyatvalakSaNottamasvabhAvabhedAt, kaiSetyAha-darzanavizuddhiriti, samyagdarzananirmalatA zaGkAdyapAyAbhAvena, samyagdarzanasthiratetyarthaH, tIrthakaranAmnaH Azravo bhavatIti sambandhaH, tathA vinayasampannatA ceti vinIyate'nenASTaprakAraM karmeti vinayaHjJAnadarzanacAritropacArabhedAccaturddhA, tatra jJAnavinayaH kAlabahumAnopadhAnAdiH darzanavinayo niHzaGkaniH kAGkSAdibhedaH, caraNavinayaH samitiguptipradhAnaH, upacAravinayo'bhyutthAnAsanapradAnAJjalipragrahAdibhedaH, etatsaMpannateti, tathA'tigAmbhIryAdetatsambhRtatetyarthaH caH samuccaye, " .. tathA zIlavrateSvAtyantiko bhRzamapramAdo'naticAra iti, iha zIlamuttaraguNAH piNDavizuddhyAdayaH, mumukSoH samAdhihetutvAt, vratagrahaNAt paJca mahAvratAni rAtribhojanaviratiparyantAnyucyante, zIlAni ca vratAni ca zIlavratAni teSviti tadviSaya: Atyantiko'tyantabhavaH asAvapi bhRzamatyarthaM, ka evaMbhUta ityAha- apramAdaH kaSAyAdinidrAvikathAdilakSaNaH pramAdaH, na pramAdo'pramAdaH / ayamevAnaticAraH svakIyAgamAnatikrama ityarthaH, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-23 __ abhIkSNaM muhurmuhuH pratikSaNaM jJAnaM dvAdazAGgaM pravacanaM pradIpAGkazaprAsAdaplavasthAnIyaM, tatropayogaH praNidhAnaM sUtrArthobhayaviSayaH Atmano vyApArastatpariNAmiteti, saMvegazceti abhIkSNamiti pravarttate, saMvejanaM saMvegaH-saMsArabhItyA tadvicalanapariNAmaH, caH samuccaye, tathA 'yathAzaktitastyAge'ti iha zaktiH-sAmarthya yathA'nurUpA zaktiryathAzakti tatpUrvakasya tyAgo nyAyArjitasya dAnaM pAtre yo nisargaH tathA tapazceti karmaNaH tApanAcchoSaNAttapa iti, tad dvidhA-bAhyAbhyantarabhedAt, bAhyamanazanAdi itarat, prAyazcittAdi, etaddvayaM yathAzaktItyabhisambadhyate, tathA saGghasya sAdhUnAM ca samAdhivaiyAvRttyakaraNamiti, tatra saGghojJAnAdyAdhAraH sAdhvAdisamUhastasya samAdhiH-svasthatA etatkaraNaM sAdhavaHpravrajitA eva, teSAM ca kimityAha-vaiyAvRttyakaraNaM vyAvRttaH-tatkAryAnuSThAnapravaNastasya bhAvo vaiyAvRttyaM, etatkaraNaM ca, etadyathAsaGkhyameva, prAyaH zrAvakAdevaiyAvRttyAkaraNAt, samAdhikaraNaM tu sarvaviSayameva tathA'dhikaraNAdyakaraNena, evaM arhatsvAcAryeSu bahuzruteSu pravacane ca paramabhAvavizuddhiyuktA bhaktiriti, ihArhantaH-tIrthakarAH teSu arhatsu jJAnAdipaJcavidhAcArAcaraNAdAcAryAsteSu, bahu zrutaM yeSAM te bahuzrutAH-prakRSTazrutadharAH upAdhyAyA ityarthaH teSu, procyante'nena jIvAdayaH padArthA iti pravacanamAgamastasmizca, kimityAha-paramaH-prakRSTo bhAvaH-cittapariNAmaH tasya vizuddhiH-aucityapravRttyA nirmalatA tadyuktA bhaktiH, aucityena bAhyasevA ityarthaH, AyatanagamanadharmazravaNasiddhAntalekhanAdirUpA, tathA sAmAyikAdInAmAvazyakAnAM bhAvato'nuSThAnasyAparihANiriti, ihAraktadviSTaH samaH tasyAyaH-prAptiH sa prayojanamasyeti sAmAyikaM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-23 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 sakalasAvadyayogaviratilakSaNaM pratikramaNAdi tadAdiryeSAM AvazyakAnAM tAni sAmAyikAdIni teSAM sAmAyikAdInAmAvazyakAnAm-ahorAtrAbhyantare kartavyAnyAvazyakAni-avazyaMtayA'nuSTheyAni, tAni ca saptadazavidhAnasaMyamaviSayavyApArarUpatvAdanekaprakArANi icchAmithyAtathAkArAdIni teSAM bhAvato'nuSThAnasyAparihANiH, bhAvata iti tadupayogAnanyatvakathanaM, anupayuktasya hi sarvakriyAnuSThAnaM dravyamAtratvAt zubhabandhananirjarAphalazUnyaM pravacane avaghuSyate tat sadbhAvAvahitacetaso yadanuSThAnakaraNaM tasyAparihANi:-yathAvihitakAlAsevanamanyUnAtiriktatayetyevameSA AvazyakAparihANistIrthakaranAmakarmaNa Azravo bhavati, 'samyagdarzane'tyAdi, tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanaM sakalaguNAdhAraH tadAdiryasyAsau tadAdiH tasya samyagdarzanAdermokSamArgasya sakalakarmakSayottarakAlamAtmanaH svAtmanyavasthAnaM mokSastasya mArgaH-panthAH prAptyupAyaH samyagdarzanajJAnakriyAlakSaNastasya prabhAvanA prakhyApanaM prakAzanaM, kena prakAreNetyAha-nihatya mAnaM karaNopadezAbhyAmiti, mAno'haGkAraH, sa ca jAtyAdisthAnodbhUtaH zreyovighAtakArI, yathA''ha'zrutazIlavinayasaMdUSaNasya dharmArthakAmavighnasya / mAnasya ko'vakAzaM muhUrtamapi paNDito dadyAt ? // 1 // (praza.27) tamevaMvidhaM mAnaM nyatkRtya karaNaM svayamanuSThAnaM zraddhAvataH kAlavinayabahumAnAdyAsevanaM mUlottaraguNaprapaJcAnuSThAnaM ceti, upadezaH-anyasmai pratipAdanaM bahuvidhavidvajjanasamitiSu syAdvAdanyAyAvaSTambhena prasabhamapahRtya pratibhAmekAntavAdinAmahatpraNItasyAnavadyasya sarvatobhadrasya mArgasyaikAntikAtyantikaniratizayAbAdhakalyANaphalasyoccaiH prakAzanaM prabhAvanA, sA khalveSA tIrthakaranAmakarmaNa AzravaH / - 'arhacchAsane'tyAdi vandananamaskArapUjAsatkArArhA arhantasteSAM zAsanamupadeza AgamAkhyastadanuSThAyinAmAgamavihitakriyAnuSThAyinAM zruta Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-23 dharANAmityanena svayamadhigatajJAnAnAmiti pratipAdayatIti, parapratyayAnuSThAyitvaM niSedhayati, adhItapravacanArtho hi viditotsargApavAdaprapaJcaH svAtantryAt kriyApravRttau na vyAhanyate, bAla:-kSullakaH kAraNAt pravrajito jaghanyAdibhedaH, jAtizrutaparyAyasthavirAstrayaH SaSTivarSaH samavAyAGgadharo vratAropaNottarakAlaM viMzativarSazca yathAkramaM vRddhaH, tapo bAhyamanazanAdi AntaraM ca prAyazcittAdistadasyAstIti tapasvI vicitraM vA tapaH kanakaratnAvalyAdibhedaM vakSyamANaM tadyogAttapasvI, zikSata iti zikSaH zikSa eva zaikSaH, svArthe('N) prAjJAdivat, zikSaNazIlo vA chAtrAdipAThANNaH pratyayaH zaikSaH, sUtrAdhigame'bhiyukto, yathAvihitakAlamadhyetavye zrotavye vA'bhyudyata ityarthaH, glAno mandapATavaH savyAdhikatvAdbhaktapAnAdyanveSaNe na pratyalaH, AdigrahaNAt kulagaNasamanojJaparigrahaH, cazabdaH samuccaye, zrutadharANAM bAlAdInAM ca saMgrahAdikAritvaM, tatra saMgrahaH parigrahaNamupasaMpadAlocanApUrvakaM saMyamAnuSThAnazrutAdhyayanacodanArthaM, upagraho vastrapAtrotpAdanabahuguNakSetrAkrAntilakSaNaH, anugraho bhaktapAnayathAyogyavasatipradAnAdilakSaNaH etat karoti tacchIlazca tadbhAvaH saGgrahopagrahAnukAritvaM tatpariNAmitetiyAvat, pravaktIti pravacanaM ata eva zrutadharAdayo bhagavadbhASitArthapratipAdanapariNAmAH pravacanazabdavAcyAsteSu vAtsalyam / uktaM saGgrahopagrahAnugrahalakSaNaM, itizabdaH AdyarthaH, viMzateH kAraNAnAM sUtrakAreNa kiJcit sUtre kiJcidbhASye kiJcidAdigrahaNAt siddhapUjAkSaNalavadhyAnabhAvanAkhyaM anupAttamupayujya ca vaktrA vyAkhyeyam, idAnIM upasaMharati-'ete guNA' ityAdinA ete yathoditA guNA darzanavizuddhyAdayaH AtmanaH pariNAmAH samuditAH pratyekaM ca tIrthakaranAmakarmaNa AzravA bhavanti, na punaniyamo'sti samastA eva vyastA eva vA, vikalpArtho vAzabdaH, itizabdaH tIrthakaranAmakarmAzraveyattApratipAdanArtha iti // 6-23 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 sUtra-23 zrI sattAdhigamasUtra adhyAya TIkArtha-sAmAnyathI zubha nAmakarmanA AzravanuM kathana karavA chatAM A sUtramAM vizeSathI aciMtya ane anupama zaktiprabhAvavALA tIrthaMkara nAmakarmanA AsavonuM kathana che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to "paramapravRSTI vizuddhi" ItyAdithI kahe che (1)darzanavizuddhi- jenAthI adhika vizuddhi na hoya tevI sarvotkRSTa samyagdarzananI nirmaLatA. prazna- samyagdarzanane pAmelA badhA jIvomAM graMthibheda samAna hoya che to pachI samyagdarzananI nirmaLatAmAM bheda kema ? uttara-tathAbhavyatva rUpa uttamasvabhAvano bheda hovAthI samyagdarzananI nirmaLatAmAM bheda thAya che. tIrthakarabananArAjIvanuM tathAbhavyatva sarvotkRSTa hoya che. ethI enA samyagdarzananI nirmaLatA sarvotkRSTa hoya che. zaMkAdi aticAro na lAgatA hovAthI samyagdarzanamAM nirmaLatA hoya che, arthAt samyagdarzanamAM sthiratA hoya che. (2) vinayasaMpannatA-jenAthI ATha prakAranuM karma dUra karAya te vinaya. jJAna-darzana-cAritra-upacAranA bhedathI vinaya cAra prakAre che. temAM sUtra kALe bhaNavuM, sUtra bahumAnapUrvaka bhaNavuM, sUtra upadhAna (ke yogIpUrvaka bhaNavuM vagere jJAnavinaya che. darzanavinayanA niHzaMka, niHkAMkSa vagere bhedo che. samiti-guptinI pradhAnatA cAritravinaya che. upacAravinayanA abhutthAna, AsanapradAna, aMjalipragraha vagere bhedo che. vinayathI pUrNa banavuM te vinayasaMpannatA, arthAt atizaya gaMbhIratApUrvaka vinayane dhAraNa karavo te vinayasaMpannatA che. (3) zIlavratomAM aticArano abhAva zIlavratomAM atizaya ghaNo apramAda e aticArano abhAva che. ahIM piMDavizuddhi vagere uttaraguNo zIla che. kemake te guNo mumukSune samAdhinuM kAraNa che. vratagrahaNathI rAtribhojanavirati sudhInA pAMca mahAvrato kahevAya che. AtyaMtika= atyaMta pRghaNo. kaSAyAdi-nidrA-vikathAdi pramAda che. pramAdano Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-23 abhAva te apramAda. apramAda e ja aticArano abhAva che, arthAt potAnA AgamanuM siddhAMtanuM atikramaNa(=ullaMghana) na karavuM te aticArano abhAva. Ama zIlavratomAM atizaya ghaNo apramAda e zIlavratomAM aticArano abhAva che. (4) vAraMvAra jJAnopayoga- jJAna eTale dvAdazAMgarUpa pravacana. dvAdazAMgarUpa pravacana pradIpa, aMkuza, prAsAda ane plavanA sthAne che samAna che. jema pradIpa prakAza Ape jethI rasto dekhAya tema pravacana samyajJAnarUpa prakAza Ape che jethI mokSamArga spaSTa dekhAya che. aMkuza hAthIne kAbUmAM rAkhe che tema pravacana indriyorUpa hAthIne kAbUmAM rAkhe che. jevI rIte prAsAda sukhapUrvaka rahevAnuM sAdhana che tevI rIte pravacana sukhane prApta karavAnuM sAdhana che. jema tarApAthI samudra tarI zakAya che tema pravacanathI saMsArasamudra tarI zakAya che. temAM pravacanamAM upayoga eTale ekAgratA, sUtra-artha-tadubhAya saMbaMdhI AtmAno vyApAra e pravacanamAM upayoga che, arthAt pravacana AtmAmAM pariNamI jAyaotaprota thaI jAya che. (5) vAraMvAra saMvega- saMvega eTale saMsArano bhaya utpanna thavAthI tenAthI (saMsArathI) calita thavAno-chUTavAno pariNAma. (6) yathAzakti tyAga- zaktisAmarthya, yathA=anurUpa. zaktine anurUpa te yathAzakti. zakti pramANe, nyAyathI meLavelAnuM pAtramAM dAna te yathAzakti tyAga. (7) yathAzakti tapa- karmane tapAvavAthI=zoSaNa karavAthI tapa kahevAya che. bAhya ane atyaMtara bhedathI tapa be prakAre che. anazanAdi bAhya tapa che. prAyazcitta vagere abhyatara tapa che. yathAzakti A be prakArano tapa karavo. (8) saMghasamAdhikaraNa- jJAnAdino AdhAra sAdhu vagereno samUha te saMgha che. tenI samAdhi svasthatA karavI. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 (9) sAdhuyAvRnyakaraNa- sAdhuo dIkSita thayelA ja hoya. temanuM vaiyAvRtya karavuM. vyAvRtta eTale sAdhuonA kAryo karavAmAM tatpara. vyAvRttano bhAva te vaiyAvRtya. sa-sAdhusaMdharvayovRrya e prayogamAM yathAsaMkhya ja samajavuM, arthAt saMghasamAdhikaraNa ane sAdhuvaiyAvRttakaraNa ema samajavuM. kAraNa ke prAyaH zrAvaka vagerenuM vaiyAvRtya karavAnuM na hoya. te rIte adhikaraNa na karavA vaDe, arthAt adhikaraNa na thAya te rIte samAdhi to badhAnI ja karavAnI hoya. (10)arihaMta-AcArya-bahuzruta-pravacananI bhakti- arihaMta= tIrthaMkara-AcArya-jJAnAcAra Adi pAMca prakAranA AcArane AcaravAthI AcArya kahevAya che. bahuzruta=prakRSTa kRtane dharanArA, arthAt upAdhyAya. pravacana-jIvAdi padArtho jenAthI kahevAya te pravacana=Agama. "RHbAvavizuddhiyuvA pavitaH ti parama eTale prakRSTa, bhAva eTale cittapariNAma, cittapariNAmanI vizuddhi eTale aucityapUrvakanI pravRttithI thatI nirmaLatA, tenAthI yukta bhakti. bhakti eTale aucityapUrvaka bAhya sevA. arihaMtAdinI bhakti karavI eTale prakRSTa cittapariNAmanI nirmaLatAthI yukta evI aucityapUrvakanI bAhya sevA karavI. AyatanamAM(maMdira-upAzrayamAM) gamana, dharmazravaNa, siddhAMtalekhana vagere yathAsaMbhava arihaMtAdinI bhakti che. (11)Avazyaka aparihANi- "sAmayikAlInAmAvavAnAM mAvatoDanuSThAna sAparihaLi:" rUti rAga-dveSano abhAva te sama. samano Aya (prApti) jenuM prayojana che te sAmAyika. siddhahema. 6-4-117 sUtrathI prayojana arthamAM rU pratyaya Avyo che.) ahIM sakaLa sAvadyayogonI viratirUpa pratikramaNa vagere sAmAyika che. sAmAyika jemanI AdimAM che te sAmAyikAdi Avazyako. Avazyako 17 prakAranA saMyamanA vyApArarUpa hovAthI icchAkAra-mithyAkAra-tathAkAra vagere Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-23 aneka prakAre che. te AvazyakonA bhAvathI AcaraNanI aparihANi= hAnino abhAva, te AvazyakAparihANi. 'bhAvathI' ema kahIne AvazyakonA upayogamAM ananyatvanuM kathana karyuM che, arthAt Avazyakone mAnasika upayogapUrvaka karavAnuM kahyuM che. upayogarahita sarvakriyAonuM AcaraNa mAtra dravya hovAthI zubhabaMdha ane nirjarAnA phaLathI rahita che ema pravacanamAM kahyuM che. tethI sadUbhAvapUrvaka ekAgracittavALAnuM je anuSThAna anyana-anatiriktapaNe karavuM e AvazyakAparihANi che. (12)mArgaprabhAvanA-- samyaAnAveaukSamArgA nitya mAnaM 2opadezAmyAM prabhAvanA / samyagdarzana eTale tattvarUpa jIvAdipadArthonI zraddhA. samyagdarzana saghaLA guNono AdhAra che. samyagdarzana jenI AdimAM che te samyagdarzanAdi. mokSa eTale saghaLA karmono kSaya thayA pachI AtmAnuM potAnA AtmAmAM rahevuM. mokSano mArga eTale mokSanI prAptino upAya. ane te samyagdarzana-samyagnAna-samyakriyA( cAritra) rUpa che. tenI prabhAvanA eTale tenI prasiddhi-tenuM prakAzana. kevI rIte mokSamArganI prabhAvanA kare tene kahe che- mAnane haNIne karaNa ane upadezathI prabhAvanA kare. mAna eTale ahaMkAra. mAna jAti Adi sthAnothI utpanna thAya che ane kalyANano vinAza kare che. kahyuM che ke- zruta, zIla ane vinayane atyaMta dUSita karI nAkhanAra tathA dharma, artha ane kAmamAM vighna karanAra mAnane kayo paMDita eka muhUrta paNa avakAza Ape ? (prazamarati-27). AvA prakAranA mAnano tiraskAra= anAdara karIne prabhAvanA karavI. karaNa eTale svayaM AcaravuM, zraddhAvALA jIvanuM je kALa-vinaya-bahumAna AdinuM Asevana ane mUlaguNa-uttaraguNonA vistAranuM AcaraNa te karaNa che. upadeza eTale bIjAne jaNAvavuM. ghaNA prakAranA vidvAnalokonI sabhAmAM, syAdvAdanItinA AlaMbanathI, svasAmarthyathI ekAMtavAdIonI pratibhAne naSTa karIne, nirdoSa sarva rIte kalyANakArI, ekAMtika Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 AtyaMtika-sarvotkRSTa-duHkharahita kalyANanA phaLavALA mArganuM zreSTha rIte prakAzana karavuM te prabhAvanA. te kharekhara A tIrthakara nAmakarmano Azrava che. (13)pravacanavAtsalya- acchanAnuSThAyinAM kRtathANAM vAta-vRddhatpsvi-shaikssglaanaadiinaaN ca saMgrahopagrahAnukAritvaM pravacanavatsalatvamiti / 4 vaMdana-namaskAra-pUjA-satkArane yogya te ahatuM, temanuM zAsana eTale Agama nAmano upadeza, arthAt Agama ahaMtonA zAsanarUpa che. tenuM AcaraNa karanArA eTale AgamamAM kahelI kriyAone karanArA. AvA zratadharonuM, "zratadhara' ema kahIne "svayaM jJAtA" ema kahyuM che. svayaM jANIne karavuM joIe, bIjAonA bharose na karavuM joIe. jeNe pravacanano abhyAsa karyo che ane tethI utsarga-apavAdanA vistArano jJAtA banyo che te svataMtrapaNe kriyAmAM pravarte to paNa doSita na bane. bAla eTale bALamuni. kAraNe laghu vagere pravRjita thayA hoya. (vRddha eTale vira.) jAtithI, zratathI ane paryAyathI ema traNa prakAre sthavira che. 60 varSanI vayavALo jAti(=vaya)sthavira che. samavAyAMgadhArI zrutasthavira che. vratanuM AropaNa karyA pachIthI(=vaDI dIkSAthI) vIsa varSanA dikSA paryAyavALo paryAyasthavira che. anazana vagere bAhya ane prAyazcitta vagere atyaMtara tapa je kare te tapasvI athavA have kahevAze te kanakAvalI, ratnAvalI vagere vividha tapa che. e tapanA yogathI tapasvI kahevAya. je zIkhe te zikSa. zikSa e ja zaikSa. jema prajJa purva pragaTa ema svArthamAM pratyaya lAgavAthI prAjJa vagere zabdo banyA che, tema zila vi zaikSa: ema svArthamAM ma pratyaya lAgavAthI zaikSa zabda banyo che. athavA je zikSaNazIla che(=zikSA levAnA svabhAvavALo che) te zaikSa. chAtra vagere zabdomAM zikSA zabdano pATha hovAthI ja pratyayathI zaikSa zabda banyo che. 1. ahIM tAtparyArtha A che ke jenAmAM bhaNavAnI vizeSa zakti na hoya te gItArthagurunA vizvAse kriyA kare paNa jenAmAM vizeSa bhaNavAnI zakti che teNe Agamo bhaNIne svayaM jJAtA banavAno prayatna karavo joIe. zaktisaMpanna sAdhu paNa jyAM sudhI gItArtha na bane tyAM sudhI gItArthaguru AdinA vizvAsathI kriyA kare. 2. prazArioDak (siddhahema 7-ra-165) sUtrathI mana pratyaya lAgyo che. praNAdi AkRtigaNa che. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 - sUtra-23 bhAvArtha-sUtra-arthane bhaNavAmAM rokAyela hoya ane zAstramAM vihita karelA kALe bhaNavAmAM ke sAMbhaLavAmAM tatpara rahe te zaikSa. glAna-eTale maMdaArogyavALo. te vyAdhivALo hovAthI AhAra pANIne zodhavAmAM samartha na hoya. AdizabdanA grahaNathI kula-gaNa-samanojJanuM grahaNa karavuM. saMgraha- saMyamanA AcaraNanI ane zrutanA adhyayananI preraNA mATe AvelA upasaMpadAno=upasaMpadA svIkAravA mATe AvelA sAdhuono AlocanApUrvaka svIkAra karavo te saMgraha. upagraha-vastra-pAtrane utpanna karavA meLavI ApavA, ghaNA guNovALA kSetrane zodhIne e kSetramAM sAdhuone laI javA e upagraha che. anugraha-AhAra-pANI ane yogya vasatinuM dAna karavuM vagere anugraha che. pravacana-je prakarSathI(=paripUrNa rIte) kahe te pravacana. pravacana zabdanI AvI vyAkhyA hovAthI ja bhagavAne kahelA arthanuM pratipAdana karavAnA pariNAmavALA zratadharo vagere pravacana zabdathI vAcya che, arthAt pravacana eTale bhagavAne kahelA arthanuM pratipAdana karavAnA pariNAmavALA zratadharo vagere. zrutadharo vagere viSe saMgraha-upagraha-anugraharUpa vAtsalyane pravacanavAtsalya kahyuM che. rUti zabda Adi zabdanA arthavALo che, arthAt pravacana vAtsalya vagere tIrthakaranAmakarmanA Agnavo che. 1. zAstramAM jJAna-darzana-cAritra mATe upasaMpadA svIkAravAnuM kahyuM che. upasaMpadA eTale jJAnAdi mATe gurunI rajAthI anya AcAryanI pAse AtmasamarpaNapUrvaka rahevuM. prastutamAM saMyamanA AcaraNanI ema kahIne cAritranI upasaMpadA jaNAvI che. zrutanA adhyayananI ema kahIne jJAna upasaMpadA jaNAvI che. upasaMpadA mATe AvanAra sAdhue vihAra karI Ave tyAre sarvaprathama vihAramAM lAgelA saghaLA doSonI AlocanA levAnI hoya che. mATe upasaMpadAnI AlocanApUrvaka ema kahyuM che. vidhipUrvaka upasaMpadA mATe AvelA sAdhuone svIkAravA e saMgraha. A pramANe saMgrahazabdano saMkSipta artha che. upasaMpadAnuM vistRta varNana bRhatkalpa graMthamAM che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 85 tIrthakara nAmakarmabaMdhanA vIza kAraNomAMthI keTalAka kAraNo sUtrakAre sUtramAM, keTalAka kAraNo bhASyamAM, keTalAka kAraNo Adi zabdanA prahaNathI kahyAM che. siddhapUjA, kSaNalavadhyAna ane bhAvanA, A kAraNonuM ahIM grahaNa karyuM na hovA chatAM vaktAe upayoga rAkhIne grahaNa karavuM. have upasaMhAra kare che- AtmAnA pariNAmarUpa darzanavizuddhi vagere yathokta guNo bhegA ke eka eka tIrthakara nAmakarmanA Agnavo thAya che paNa bhegA ja ke eka eka ja tIrthakara nAmakarmanA Agnavo thAya evo niyama nathI. vA zabda bhegA ke eka eka ema vikalpa arthavALo che. rUti zabda tIrthaMkara nAmakarmanA Agnavo ATalA che ema jaNAvavA mATe che. (6-23) TIkAvataraNikA- nAmAnantaranirdezabhAjo gotrasyopAdAne kiM nibandhanamiti, tadvidhA gotraM-nIcairuccaizca, tatra tAvannIcairgotrAzravaprasiddhyarthamidamAha TIkAvataraNikALuM-nAmakarma pachI turata jeno nirdeza che te gotrakarmanA AmravanuM kayuM kAraNa che? gotra nIca ane ucca ema be prakAre che, temAM nIcagotranA AgnavonI prasiddhi mATe kahe che- nIcagotrakarmanA AzravopraatmnindaaprshNse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIrI 6-28aa sUtrArtha- paraniMdA, AtmaprazaMsA, parasaguNAcchAdana, sva-asadguNobhAvana e nIcagotranA Agnavo che. (6-24) bhASyaM- paranindAtmaprazaMsA sadguNAcchAdanamasadguNodbhAvanaM cAtmaparobhayasthaM nIcairgotrasyAsravA bhavanti // 6-24 // / bhASyArtha- paranI niMdA, potAnI prazaMsA, paranA saguNone= vidyamAnaguNone DhAMkavA, potAnA asadgaNone=avidyamAnaguNone Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 - sUtra-24 prakaTa karavA, potAnAmAM na hoya tevA guNone pragaTa karavA ane paramAM Doya tevA guNAne Dhai.sqA meM nAyagona mAsako . (6-24) TIkA- etadeva vivRNvannAha-'paraninde'tyAdi bhASyam parazcAtmA ca parAtmAnau, nindA ca prazaMsA ca nindAprazaMse, yathAkramamabhisambandhaH parAtmanindAprazaMse, santo'santazca sadasantaH vidyamAnAzcAvidyamAnAH te ca te guNAzca sadasadguNAH, AcchAdanaM codbhAvanA cAcchAdanodbhAvane, atrApi krameNAbhisambandhaH, sadasadguNAcchAdanodbhAvane, cazabdAt parAtmanindAprazaMse samuccIyete, nIcairgotrasya karmaNa AzravA bhavanti, tatra svAtmavyatiriktaH paraH tasya guNavato'pi guNAcchAdanadvAreNa nindAapavadanamabhUtAnAM bhUtAnAM ca doSANAmudbhAvanaM, svAtmanaH prazaMsanaM stutirguNodbhAvanam-abhUtAnAM bhUtAnAM ca guNAnAmAtmanaiva prakhyApanaM, santo guNA vidyamAnAsteSAM chAdanaM saMvaraNaM sthaganaM dveSAt pRSTo'pRSTo vA nAcaSTe guNAn sato'pi, prastutatvAt parasambandhiguNagaNAcchAdanameva sambandhyaM, AtmA'bhisambandhenAsatAmabhUtAnAmeva guNAnAmudbhAvanaM karoti pRSTo'pRSTo vA prakhyApayatItiyAvat, etadeva ca sphuTataraM vibhajate-'Atmaparobhayastha'miti, AtmasthamasadguNodbhAvanaM parasthaM sadguNacchAdanaM, AtmaparAvevobhayaM tatra sthitaM vartamAnaM, nIcairiti nIcaM jaghanyaM hInaM, gotramiti gUyate'bhidhIyate AhUyate cAneneti gotraM, yat karmAzubhaM tannimittIkRtyAbhidhA pravartate caNDAlazvapacamatsyabandhAdi tannIcairgotraM karma, abhisambandhAccazabdaH kutsAhetuSveva prayujyate, evamete paranindAdayo jAtikularUpabalazrutAjaizvaryatapomadaparAvajJAnotprAsanakutsanAdayazca nIcairgotrasyAzravA bhavantIti // 6-24 // TIArtha- nIyagotranAmAvaY 4 vi129 42tA cha- 'paranindA' ityAdi bhASya che. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 sUtra-25 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 paraniMdA- guNavAna evA paNa bIjAnI guNo DhAMkavA dvArA niMdA karavI. anyanA vidyamAna ke avidyamAna doSo pragaTa karavA. svaprazaMsA-potAnI prazaMsA karavI. potAnA vidyamAna ke avidyamAna guNonI jAte prasiddhi karavI. parasakruNAcchAdana- bIjAnA vidyamAnaguNone DhAMkavA. bIjAe pUchyuM hoya ke na pUchyuM hoya chatAM TheSanA kAraNe bIjAnA vidyamAna paNa guNone na kahe. sva-asadgaNodbhAvana-potAnA avidyamAna paNa guNone pUchAyelo ke na pUchAyelo kahe. Ano ja adhika spaSTa vibhAga kare che- potAnAmAM avidyamAna guNone pragaTa karavA, bIjAmAM vidyamAna guNone DhAMkavA.3mayasthaAtma ane para e ja ubhaya che. temAM rahela nIcagotranA Agnavo che. nIca eTale jaghanya, hIna. gotra- (manuSya) jenAthI kahevAya che ane bolAvAya che te gotra. je azubhakarmane nimitta karIne cAMDAla, cupaca (halako cAMDAla) macchImAra vagere nAma pravarte che te nIcagotra. A pramANe paraniMdA vagere ane jAti-kuLa-rUpa-baLa-mRta-Azaizvaryatapano mada, anyAvajJA, anya upahAsa, anya tiraskAra vagere nIcagotranA Agnavo che. (6-24) TIkAvataraNikA- idaaniimuccairgotraashrvaabhidhitsyedmaahTIkAvataraNikArtha- have uccagotranA Azravone kahevAnI icchAthI A kahe cheuccagotrakarmanA Azravotdvipryyo nIcairvRttyanutseko cottarasya // 6-25 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-25 sUtrArtha nIcagotranA kAraNothI viparIta kAraNo eTale ke svaniMdA, paraguNaprazaMsA, svasadguNAcchAdana, svanA asadguNodbhAvana tathA nIcaivRtti ane anutyeka e cha uccagotrakarmanA Asravo che. (6-25) bhASyaM-- uttarasyeti sUtrakramaprAmANyAduccairgotrasyAha-nIcairgotrAsravaviparyayo nIcairvRttiranutsekazcoccairgotrasyAsravA bhavanti // 6-25 // 88 bhASyArtha- uttaranA eTale sUtramAM batAvelA kramane anusAre uccagotranA (Asravone) kahe che- nIcagotranA AsravothI viparIta temaja namravRtti ane anutyeka (garvano abhAva) e uccagotranA Asavo che. (6-25) TIkA - taditi sarvanAma pUrvaprakRtApekSaM, prAk prakRtA nIcairgotrAzravAH teSAM viparyayo yathA'bhihitavaiparItyaM paraguNaprazaMsA AtmanindA ca sadguNaprakAzanamasadguNacchAdanaM ca paratra, Atmani tu sadguNAcchAdanamapyAtmotkarSaparihArArthaM tathA nIcairvRttiH nIcairvarttanaM vinayapravaNavAkkAyacittatA, utseko garvaH zrutajAtyAdijanitaH notseko'nutseko vijitagarvatA etau nIcairvRttyanutsekau cazabdAttadviparyayazca, uttarasyeti sUtrakramaprAmANyAduccairgotrasyAha itizabdaH padArthavAcaka: sa nIcairgotramuktalakSaNaM tasyAzravaviparyayAH paraguNaprazaMsAdayaH paraM cAzravadvayaM nIcairvRttiranutsekazcoccairgotrasyAzravA bhavanti, uccairityuccamutkRSTamikSvAkuharibhojarAjanyAdIti // 6-25 // , TIkArtha- ta evuM sarvanAma pUrvasUtramAM je prastuta che tenI apekSAe che. pUrvasUtramAM nIcagotranA Asravo prastuta che. temano viparyaya=je pramANe kahyuM che tenAthI viparItapaNe-paraguNaprazaMsA, svaniMdA, bIjAnA vidyamAna guNonuM prakAzana. bIjAnA asadguNonuM(=durguNonuM-doSonuM) AcchAdana. svotkarSanA tyAga mATe svasadguNAcchAdana, namravRtti ane anutyeka uccagotranA Asavo che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-26, zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 89 nIcevRtti- mana-vacana-kAyAthI vinaya karavAmAM tatpara rahevuM. anutyeka- utsaka eTale zrata ane jAti AdithI utpanna thayela garva. anuseka eTale garva upara vijaya meLavavo. | uccagotra eTale utkRSTa gotra. ikvAku, harI, bhoja, rAjanya vagere uccagotra che. uttara ti, uttarasya evuM pada sUtrano krama pramANa hovAthI uccagotrane kahe che, arthAt uttaranA=uccagotranA (Azrava che). itizabdaH padArthavAcakaH itizabda uttarasya sevA pAnI vAcaka-jaNAvanAra che. pUrve kahelA svarUpavALA nIcagotrakarmanA AzravothI viparIta svaniMdA, paraguNaprazaMsA, parasaguNaubhAvana, paradoSa AcchAdana - A cAra uparAMta mana-vacana-kAyAthI vinaya karavAmAM tatpara rahevuM ane garvano tyAga karavo e be (ema badhA maLI che) uccagotrakarmanA Azravo che. (6-25) __TIkAvataraNikA- uktaM gotram, AzravAdhikAra evAyamanupravRttaH, tatra samastakarmapratyavasAnanirdiSTasyAnugrAhakasukhavyavacchedakRto'ntarAyasya ka Azrava iti ?, ucyate TIkAvataraNikArca-gotra kahyuM=gotranA Agnavo kahyA. A Amravano adhikAra ja cAlyo Ave che. temAM saghaLA karmonA aMte nirdiSTa ane anugraha karanAra sukhano viccheda karanAra aMtarAyakarmano Asrava koNa che? uttara ApavAmAM Ave che- aMtarAyakarmanA Azravovighnkrnnmntraaysy // 6-26 // sUtrArtha- dAnAdimAM vighna karavo e kramazaH dAnAMtarAyAdinA Agnavo che. (6-16) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-26 bhASyaM- dAnAdInAM vighnakaraNamantarAyasyAsravo bhavatIti / ete sAmparAyikasyASTavidhasya pRthak pRthagAsravavizeSA bhavantIti // 6-26 // iti tattvArthAdhigamasUtre svopajJabhASyasamete SaSTho'dhyAyaH samAptaH // 6 // bhASyArthadAnAdimAM vighna karavo e aMtarAyakarmano Asrava che. A (tantradoSa vagere) kAraNo ATha prakAranA sAMparAyikakarmanA alaga alaga bhAvavizeSo che. (6-26) | TIkA-vighno vighAtaH pratiSedhaH savyAjo nirvyAjazca tasya karaNamanuSThAnaM tatpariNAmayogino'ntarAyAbhidhAnasya karmaNa Azravo bhavati, etadeva bhASyeNa spaSTayati-'dAnAdInA'mityAdi dAnamAdiryeSAM te dAnAdayodAnalAbhabhogopabhogavIryAkhyAH, tatra dAnaM viziSTapariNAmapUrvakaM svasya parasvatvApAdanaM, tadeva gRhyamANaM pratigRhItrA''deyaM lAbha ucyate, bhogo manohArizabdAdiviSayAnubhavanaM, upabhoga:-annapAnavasanAdyAsevana, vIryamAtmapariNAmo viziSTaceSTAlakSaNaH, eSAM dAnAdInAM vighnakaraNaM yena yenopAyena na datte taM tamupAyamApAdayati dAtuH, evaM yena yenopAyena na labhate lipsuH tathA bhogopabhogAnubhavanasamartho yena yenopAyena na bhavati yathA cAsya vIryamutsAhaH parAkramo na bhavati tathA tathA'nutiSThato'ntarAyasya karmaNaH Azravo bhavati, itizabdo vighnakaraNavizeSapradarzanArthaH, adhunA sakalAzravaprakaraNaparAmarzadvAreNopasaMharatyadhyAyArtham-'eta'ityAdinA, ete tatpradoSanihnavAdayaH sAmparAyikasya saMsArabhramaNakAraNasyASTavidhasya jJAnAvaraNAderantarAyaparyavasAnasya karmaNaH pRthak pRthak-vivekena apunaruktatayA AzravavizeSA-sAmAnyAzravApekSayA vizeSA bhavanti itizabdo'trAbhidhitsitasaMkSiptArthaparisamAptAviti // 6-26 / / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-26 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-6 ityAcAryazrIharibhadrArabdhAyAM (trayoviMzatitamasUtre vinayasaMpannatAntaM) zrIyazobhadrAcAryanirdRDhAyAM bhASyAnusAriNyAM tattvArthaTIkAyAM SaSTho'dhyAyaH samApta: | TIkArtha- viddha, vighAta, pratiSedha A zabdono eka artha che. kapaTa (=bahAnA)thI ke kapaTavinA vighna karavo e vidganA pariNAmavALAne aMtarAya nAmanA karmano Asrava che. Ane ja bhASyathI spaSTa kare chetAnAvInA" tyavi, dAnAdi eTale dAna-lAbha-bhoga-upabhoga-vIrya. dAna- viziSTa pariNAmapUrvaka potAnI vastune bIjAnI karavI. lAbha- grahaNa karanAra vaDe grahaNa karAtI levA yogya te jA=bIjAthI apAI rahelI) vastu lAbha che. bhoga- manohara zabda vagere viSayono anubhava karavo. upabhoga- AhAra-pANI-vastra vagerenuM Asevana karavuM. vIrya- viziSTa ceSTArUpa AtmapariNAma. A dAnAdimAM vighna karavo. jemake- dAtA je je upAyathI bIjAne na Ape te te upAya dAtAne prApta karAve. e pramANe meLavavAnI icchAvALo je je upAyathI na meLavI zake te te upAyane kare. tathA bhoga-upabhogano anubhava karavAmAM samartha je je upAyathI temAM samartha na thAya te te upAyane kare. je je rIte enuM vIrya(=utsAhake parAkrama) na thAya te te rIte kare. AvuM karanAra jIvane aMtarAyakarmano Asrava thAya. ti zabda viddha karavAnA vizeSa upAyone batAvavA mATe che. have saMpUrNa Asrava prakaraNano vicAra karavA dvArA adhyAyanA arthano upasaMhAra kare che. A kAraNo ATha prakAranA sAMparAyikakarmanA alaga alaga AsravavizeSo che. A tasvoSanidbhava vagere sAMparAyika=saMsAra paribhramaNanuM kAraNa evA jJAnAvaraNathI prAraMbhI aMtarAya sudhInA ATha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-6 sUtra-26 prakAranA karmanA (punarukti na thAya te rIte) alaga alaga AsravavizeSo che. AsravavizeSo eTale sAmAnya AsavonI apekSAe vizeSa Asravo. rUti zabda ahIM kahevA mATe icchelA saMkSipta arthanI samAptimAM che. (9-26) bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe 5.pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasampannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) pachI chaThThA adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA) temanA ziSya vaDe pUrNa karAyelI tattvArthAdhigama sUtranI chaThThA adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhi parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchasthavira parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvadharma parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekha vAvanA bI nAzinI SINIvAthI vipAko NINItA kaTu vipANI | koi dAvAnaLano dAha kaSAyonA kaTu vipAko 41oluM (18aa ujaLuM tRSNAnI tijorIne toDo ahaMkAra, ajagarano huMphADIne - jIvana jIvavAnI jaDIbuTTIo navakAra mahAmaMtra zrI zrAvakadhamavidhi prakaraNa // zrI vItarAgotra Il, jI hAivonI mA potAnI prANI kri) zrI zaMkhezvara sAhiba sAyo bIjano Azaro kAyo , || gaba li. nArIvenAla dhINotiviracina cir3ayAMdaNamAlAmAko CHdana, dhAbaU) na tapa karIe bhavajala tarIe hIrapAThI Bad of AdhyAtmika - AdhyAtmika patinA pAMca pagathiyAM vikAsanA traNa pagathiyA pratimA zataka | morapINAM pAna Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jazekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana jaLa di tethI suSTi EAsakathI sArI rIta zI vItarAgatI. eka zabda auSagha re, eka zabda re vAva bhavabhAvanA guru dravyanA upayoga aMge. satya mArgadarzanA 8 8 hi A 8 8 N gun 45 Agamata5 ArAdhanA vidhi sAdhanA saMgraMha saMTakA za , rUpAvalI prema-guNa-gaMgAmAM snAna karIe vadhId ra .. pracalIzA upekSA sAbarakulithI A marAddhio mAtA-||vAnI zo RIA pusaEIGILI jIbuTIo RE (ra) zrI yASTiS UkiraNI jJASTi karaNa KNa kA kaka vAvadhi, | zrImaMto [[ || sirisirivAlakahA ||shriipnycaashk prakaraNam / / huM jarA ) & ilAja pariNAmalakSaNa | mAtmapravotha: // go on (be bhAga) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tejas Printers AHMEDABAD M.98253 47620