________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬ સા : રૂલ્યન્દ્રિતે ત્રણ પ્રકારનો પ્રત્યેક કાયાદિયોગ શુભ અને અશુભ એમ બે પ્રકારનો છે. સાતાદિ પુણ્ય શુભયોગ છે અથવા શુભ એટલે સઘળા કર્મોનો ક્ષય. કારણ કે શુભયોગ સઘળા કર્મોના ક્ષયનું કારણ છે. એ પ્રમાણે અસાતાદિ પાપ અશુભયોગ છે. અથવા અશુભ એટલે સંસાર. કારણ કે અશુભયોગ સંસારનું કારણ છે. શબ્દ શુભ અને અશુભ એ બે યોગ કાલ્પનિક નથી પણ તાત્ત્વિક છે એમ જણાવવા માટે છે.
તે બેમાં અશુભયોગ સંવેગનું કારણ હોવાથી પ્રથમ કહેવાય છે. હિંસા, ચોરી અને અબ્રહ્મ વગેરે કાયિક અશુભયોગ છે. હિંસા વગેરે પણ હવે અ.૭ સૂ.૮ વગેરેમાં કહેવાશે. આ યોગ કાયાની પ્રધાનતાવાળો હોવાથી કાયિક છે. કેવળ પણ કાયયોગ અસંજ્ઞી મસ્યાદિને હોય છે એમ પ્રવચનમાં પ્રસિદ્ધ છે.
હવે વાચિકયોગને કહે છે- સાવદ્ય, અસત્ય, અમૃત, પિશુન વગેરે બોલવું તે વાચિક અશુભયોગ છે. જે બોલવા યોગ્ય હોય તે વઘ છે. જે બોલવા યોગ્ય નથી તે અવદ્ય છે. અવદ્યથી સહિત તે સાવદ્ય. જેમકે આ ચોરને હણો વગેરે. અમૃત એટલે યથાર્થ(=સાચું) ન હોય તેવું. જેમકે જે ચોર નથી તેને ચોર કહેવો. પરુષ એટલે સ્નેહરહિત( કઠોર). જેમકે હે જાલ્ય=ઘાતકી) ! તને ધિક્કાર થાઓ વગેરે. પિશુન એટલે પ્રીતિની શૂન્યતાને પ્રાપ્ત કરવી. કેમકે પિશુનમાં પરદોષોનું સૂચન કરાય છે. આદિ શબ્દથી અસભ્યવચન વગેરેનું ગ્રહણ કરવું. આ પણ વાણીની પ્રધાનતાવાળું હોવાથી વાચિક છે.
માનસ યોગને કહે છે- અભિળા, વ્યાપાદન, ઈર્ષ્યા અને અસૂયા વગેરે અશુભ માનસ યોગ છે. આ પણ મનની પ્રધાનતાવાળો હોવાથી માનસ યોગ છે. અભિધ્યા એટલે અપકારનું ચિંતન. જેમકે આ મરે છતે હું સુખપૂર્વક રહીશ ઇત્યાદિ. વ્યાપાદ એટલે ઉપાય સહિત અન્યને ૧. અસત્યનો વચનયોગમાં સમાવેશ કર્યો હોવાથી અહીં કહ્યું નથી. ૨. અવધ એટલે પાપ. પાપથી સહિત તે સાવદ્ય.
