________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬ ના સૂત્ર-૧ છે અથવા જે કાયથી નિવૃત્ત છે અથવા જે કાયમાં થયેલ છે તે કાયિક. (અર્થાત્ કાયા દ્વારા થતો યોગ કાયિયોગ છે. આને સરળ ભાષામાં કાયયોગ કહેવામાં આવે છે. કાયાનો યોગ તે કાયયોગ.) આ પ્રમાણે વાચિક અને માનસ અંગે જાણવું. રૂતિ શબ્દ કર્મના પરિમાણને(=નિયત સંખ્યાને) બતાવવા માટે છે. આ પ્રમાણે ત્રણ પ્રકારનો યોગ છે.
જયત્મિ' ઇત્યાદિ, કાયા અને આત્મપ્રદેશોનો પરિણામ કે જે ગમનાદિ ક્રિયાનો હેતુ છે તે કાયયોગ છે. ભાષાયોગ્ય પુદ્ગલો અને આત્મપ્રદેશોનો પરિણામ વચનયોગ છે. મનોયોગ્ય પુગલો અને આત્મપ્રદેશોનો પરિણામ મનોયોગ છે. (કાયા હોય પણ ક્રિયા કરવાનો આત્મપ્રદેશોનો પરિણામ ન હોય તો ક્રિયા ન થાય. આથી કાયા અને આત્મપ્રદેશોનો પરિણામ એ બંનેને કાયયોગ કહે છે. એ પ્રમાણે વચનયોગ અને મનોયોગમાં પણ સમજવું.)
ત્રણ પ્રકારનો યોગ સામાન્યથી છે, વિશેષથી પંદર પ્રકારનો છે. તે આ પ્રમાણે- કાયયોગ, ઔદારિકાદિ ભેદથી સાત પ્રકારનો છે. વાગ્યોગ સત્યાદિ ભેદથી ચાર પ્રકારનો છે. મનોયોગ સત્યાદિ ભેદથી ચાર પ્રકારનો છે. (પ્રાચીન) ઋષિઓએ કહ્યું છે કે, ઔદારિકશરીર કાયયોગ, ઔદારિકમિશ્રશરીર કાયયોગ, વૈક્રિયશરીર કાયયોગ, વૈક્રિયમિશ્રશરીર કાયયોગ, આહારકશરીર કાયયોગ, આહારકમિશ્રશરીર કાયયોગ, કાર્મણશરીર કાયયોગ, સત્ય વચનયોગ, અસત્ય વચનયોગ, સત્યામૃષા વચનયોગ, અસત્યામૃષા વચનયોગ, એ પ્રમાણે સત્ય મનોયોગાદિમાં જાણવું.
તેમાં ઔદારિક વગેરે શરીરથી યુક્ત આત્માનો યોગ=વીર્ય પરિણામવિશેષ તે કાયયોગ છે તથા ઔદારિક-વૈક્રિય-આહારક શરીરના વ્યાપારથી લીધેલા વચનદ્રવ્યોના(=વચનવર્ગણાના દ્રવ્યોના) સમૂહની સહાયથી થતો જીવવ્યાપાર વચનયોગ છે. એ પ્રમાણે ઔદારિક-વૈક્રિયઆહારક શરીરના વ્યાપારથી લીધેલા મનોદ્રવ્યના(મનોવર્ગણાના દ્રવ્યોના) સમૂહની સહાયથી થતો જીવવ્યાપાર મનોયોગ છે.
