________________
૩૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
સૂત્ર-૯
તત્પુરુષ સમાસ છે. અથવા સામર્થ્યથી પ્રત્યેક શબ્દનો વિશેષ શબ્દની સાથે સંબંધ છે. (જેમકે સંરંભવિશેષ, સમારંભવિશેષ વગેરે).
ક્રિયાવાચક બીજો પદાર્થ નહીં હોવાથી સંરમ્માવિવિશેષ: માં રહેલી તૃતીયા વિભક્તિની અનુપપત્તિ છે, અર્થાત્ તૃતીયા વિભક્તિ ઘટતી નથી. તથા પિણ્ડી પ્રવિજ્ઞ ની જેમ બીજા પણ અધ્યાહાર વાક્યની ઉપપત્તિ (સંગતિ) નથી. તેથી (તૃતીયા વિભક્તિની સંગતિ કરવા માટે) અહીં પણ ‘બિન્ધાત્’ એવા ક્રિયાપદનું અવધારણ કરવું, અર્થાત્ ‘બિન્ધાત્’ એવું ક્રિયાપદ અધ્યાહારથી લેવું. તેથી એક એકના ત્રણ ભેદ કરવા (એવો અર્થ જોડાશે.) અને આનુપૂર્વીથી વચન એ પૂર્વાપરનું વિશેષણ હોવાથી વાગ્યોગ વગેરેના ક્રોધાદિ ચતુષ્ટય અને કૃત-કારિત-અનુમતિના ભેદ થતા હોવાથી કાયાવગેરેના સંરંભ-સમારંભ-આરંભથી વિશિષ્ટ એવા ૩૬ ભેદો યંત્રથી સ્પષ્ટ કરાય છે– (જુઓ યંત્ર)
ઉત્પન્ન થયેલ ક્રોધપરિણામવાળો આત્મા કાયાથી સંરંભ કરે છે એ પહેલો ભેદ છે.
ઉત્પન્ન થયેલ માનપરિણામવાળો આત્મા કાયાથી સંરંભ કરે છે એ બીજો ભેદ છે.
ઉત્પન્ન થયેલ માયાપરિણામવાળો આત્મા કાયાથી સંરંભ કરે છે એ ત્રીજો ભેદ છે.
ઉત્પન્ન થયેલ લોભપરિણામવાળો આત્મા કાયાથી સંરંભ કરે છે એ ચોથો ભેદ છે.
આમ કૃતથી ચાર ભેદો થાય. કારિતથી ચાર અને અનુમતિથી પણ ચાર ભેદો થાય. આ બાર ભેદો કાયાથી પ્રાપ્ત થયા. તે પ્રમાણે વચનથી બાર અને મનથી પણ બાર ભેદો થાય. આ ૩૬ ભેદો સંરંભથી પ્રાપ્ત થયા. તે પ્રમાણે સમારંભથી પણ ૩૬ ભેદો પ્રાપ્ત થાય તથા આરંભથી પણ ૩૬ ભેદો પ્રાપ્ત થાય. આ પ્રમાણે ૧૦૮ ભેદો થાય.
