________________
સૂત્ર-૨૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
૭૧
અહીં ભાવાર્થ આ છે— મિત્ર, સ્વજન વગેરેને આપત્તિ આવે ત્યારે દાક્ષિણ્યતાદિના કારણે અકુશળનિવૃત્તિ થાય અને આહારાદિનો નિરોધ થાય અથવા પિતા વગેરે, પુત્ર વગેરેને ઘર વગેરેમાં પૂરી દે અને ખાવાનું ન આપે એથી અકુશળનિવૃત્તિ અને આહારાદિનો નિરોધ થાય. આવી સ્થિતિમાં મનમાં આર્ત-રૌદ્ર ધ્યાન ન થાય તો અકામનિર્જરા થાય.
બાલતપ– મિથ્યાદર્શનની સાથે રહેલા રાગદ્વેષથી યુક્ત હોય તે બાલ. બાલના પર્યાયવાચી શબ્દોને કહે છે- બાલ, મૂઢ(=અતત્ત્વાભિનિવિષ્ટ) આ શબ્દો એક અર્થવાળા છે. બાલનો તપ તે બાલતપ. મૂઢતાથી ધર્મ માટે અગ્નિમાં પ્રવેશ કરવો, ઊંચા પર્વત ઉપરથી પડવું, પર્વતના શિખર ઉપરથી પડવું વગેરે, પાણીમાં પ્રવેશ કરવો-ડૂબી જવું વગેરે બાલતપ છે. આદિ શબ્દથી ગળે ફાંસો ખાવો, શરીર ગીધડાઓને ખાવા માટે આપી દેવું, (માળ ઉપરથી ભૂસકો મારવો) વગેરેનું ગ્રહણ કરવું.
ઉક્ત રીતે સંયમ અને સંયમાસંયમ વગેરે દૈવાયુષ્યના આસ્રવો છે. દૈવ શબ્દનો અર્થ પૂર્વે (આ સૂત્રની અવતરણિકામાં) જણાવ્યો છે. (૬-૨૦) भाष्यावतरणिका - अथ नाम्नः क आस्रव इति । अत्रोच्यतेભાષ્યાવતરણિકાર્થ– હવે નામકર્મનો આસ્રવ કયો છે ? અહીં ઉત્તર અપાય છે—
टीकावतरणिका - 'अत्राहे' त्यादि सम्बन्धग्रन्थः, अत्र आश्रवाधिकार एव पर आह-अथ नाम्नः कर्मणः क आश्रव इति, अत्रोच्यते समाधिः
ટીકાવતરણિકાર્થ– અત્રાહ ઇત્યાદિ ગ્રંથ આગળના સૂત્રની સાથે સંબંધ જોડવા માટે છે. આસવના અધિકારમાં જ અન્ય કહે છે- હવે નામકર્મનો આસ્રવ કોણ છે ? અહીં સમાધાન કહેવામાં આવે છે—
અશુભ નામકર્મના આશ્રવો—
योगवक्रता विसंवादनं चाशुभस्य नाम्नः ॥६- २१॥
૧. પ્રાકૃત કોષમાં મરુત્ર=મરુત્ શબ્દનો ઊંચો પહાડ એવો અર્થ છે. ૨. મૃત્યુ એટલે પર્વતનું શિખર.
