________________
૭૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
સૂત્ર-૨૦ ચોરી-અબ્રહ્મ-પરિગ્રહથી વિરતિ એ વ્રત છે”- એમ સાતમા અધ્યાયમાં (પહેલા સૂત્રમાં) કહેશે.
સંયમસંયમ- ક્યાંક પ્રવૃત્તિ અને ક્યાંક અપ્રવૃત્તિ =નિવૃત્તિ) એવા સ્વરૂપવાળું છે. આના પર્યાયવાચી શબ્દોને કહે છે- સંયમસંયમ, દેશવિરતિ, અણુવ્રત આ શબ્દોનો એક જ અર્થ છે. દેશવિરતિ એટલે સ્થૂલ પ્રાણાતિપાતાદિથી નિવૃત્તિ. સર્વપ્રાણાતિપાતાદિથી નિવૃત્તિ રૂપ સર્વવિરતિથી દેશરૂપ હોવાથી દેશવિરતિ છે. મહાવ્રતોની અપેક્ષાએ અણુવ્રત છે. આ સંયમસંયમને “હિંસાદિ પાપોની દેશથી(=આંશિક કે સ્થૂળ) નિવૃત્તિ તે અણુવ્રત અને સર્વથા(=બાદર અને સૂક્ષ્મથી) નિવૃત્તિ તે મહાવ્રત છે.” એમ સાતમા અધ્યાયમાં બીજા સૂત્રમાં) કહેશે.
અકામનિર્જરા-નિર્જરા એટલે કર્મયુગલોનો નાશ. જે અનુષ્ઠાનમાં અકામ પૂર્વે વિચાર્યા વિના, અર્થાત્ નિર્જરા કરવાની બુદ્ધિવિના માત્ર કર્મના ઉદયથી નિર્જરા થાય તે અકામનિર્જરા. પરાધીનતાથી અને અનુરોધથી જે અકુશળનિવૃત્તિ અને આહારાદિ નિરોધ થાય તે અકામનિર્જરા છે.
પરાધીનતાથી- બંધન વગેરેમાં રહેવાથી દોડવું વગેરે ન કરવાના કારણે પ્રાણાતિપાતાદિ ન કરવાથી અકુશળથી(=પાપથી) નિવૃત્તિ થાય અને આહારાદિનો નિરોધ થાય તેથી અકામનિર્જરા થાય.
ભાવાર્થ– કોઈ જીવને બેડીમાં બાંધીને આહારાદિ ન આપે આવી સ્થિતિમાં તે પાપપ્રવૃત્તિન કરે, મનમાં આર્ત-રૌદ્રધ્યાનન કરે, જે સહન કરવું પડે તે સહન કરે, જે છોડવું પડે તે છોડે આથી તેને અકામનિર્જરા થાય.
અનુરોધથી– અનુરોધથી એટલે દાક્ષિણ્યતાથી. (અથવા પ્રીતિ કે દબાણ વગેરેથી) ક્યાંક (કોઇક દેશમાં) અન્ય ભક્તો (અન્યતીર્થિક ભક્તો) વિશોષણ કરે છે કાયાને સૂકવી નાખે છે ઇત્યાદિ. આને જ કહે છે- દોડવું આદિ ન કરવાથી અકુશળથી નિવૃત્તિ થાય છે. પિતાદિના અનુરોધથી આહારાદિનો નિરોધ થાય.
