________________
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬ સૂત્ર-૧૦ અજીવસંબંધી નિર્વર્તના, નિક્ષેપ, સંયોગ અને નિસર્ગોને કરતો રાગદ્વેષવાળો આત્મા સાંપરાયિક કર્મને બાંધે છે. [નિર્વર્તના આદિ ચારનો વિસ્તૃત અર્થ ભાષ્યકાર જણાવે એ પહેલા ટીકાકાર સંક્ષેપથી જણાવે છે.]
નિર્વતના- અજીવદ્રવ્યની રચના કરાઈ રહી છે, અર્થાત્ રચના અજીવદ્રવ્યની કરાય છે. નિર્વર્તના રચના કરવાના પ્રયોજનવાળી છેઃરચના કરવી એ નિર્વતનાનું પ્રયોજન છે, અર્થાત્ નિર્વર્તન એટલે રચના. અથવા નિર્વર્તના ભાવસાધનવાળી છે, અર્થાત્ નિર્વર્તના એવો શબ્દ ભાવ અર્થમાં સિદ્ધ થાય છે. (જેમ પવન” પર: અહીં પાક શબ્દ ભાવ અર્થમાં પર્ ધાતુને ધમ્ પ્રત્યય લાગવાથી સિદ્ધ થયો છે. એ રીતે નિર્વર્તન નિર્વના અહીં નિવૃત્ ધાતુને ભાવ અર્થમાં ગન પ્રત્યય લાગવાથી નિર્વર્તના શબ્દ સિદ્ધ થયો છે.)
નિર્વર્તના મૂલગુણ અને ઉત્તરગુણ એવા ભેદથી બે પ્રકારની છે, અર્થાત્ નિક્ષેપ એટલે મૂકવું. નિક્ષેપ- જે મૂકાય તે નિક્ષેપ. નિક્ષેપ એટલે મૂકવા યોગ્ય, અહીં કોઈ અજીવ જ મૂકવા યોગ્ય છે. નિક્ષેપ અપ્રત્યવેક્ષિત આદિ ભેદથી ચાર પ્રકારનો છે. અથવા નિક્ષેપ શબ્દ ભાવસાધન છે, અર્થાત નિક્ષેપમાં નિક્ષેપ: એમ ભાવમાં સિદ્ધ થાય છે.
સંયોગ- સંયોનાં સંયો: એમ ભાવમાં સંયોગ શબ્દની સિદ્ધિ થાય છે. સંયોગ એટલે જે વસ્તુઓ એક સ્થળે નથી તેમને એક સ્થળે કરવી, અર્થાત્ મિશ્રણ(=ભેગું) કરવું. સંયોગ આહાર અને ઉપકરણના ભેદથી બે પ્રકારનો છે.
નિસર્ગ નિર્જન નિ એમ નિસર્ગ શબ્દની ભાવમાં સિદ્ધિ થાય છે. નિસર્ગ એટલે તજવું છોડી દેવું, અર્થાત્ નિસર્ગ એટલે ત્યાગ. નિસર્ગ કાયા આદિ ભેદથી ત્રણ પ્રકારે છે. ૧. શ્રી સિદ્ધસેનગણિકૃત ટીકામાં ત્વીરાં એવો પાઠ છે. એ પાઠ પ્રમાણે જે વસ્તુઓમાં
એકપણું નથી તે વસ્તુઓમાં એકપણું કરવું એવો શબ્દાર્થ થાય. ભાવાર્થ બંને પાઠનો સમાન છે.
