________________
સૂત્ર-૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય(૩)પ્રયોગક્રિયા– કાયા આદિનો વાચના વગેરે વિવિધ વ્યાપાર પ્રયોગક્રિયા છે. (અહીં મોક્ષના લક્ષથી રહિત આ લોક-પરલોક સંબંધી સુખની આશંસાવાળા જીવનો વ્યાપાર સમજવો.)
(૪)સમાદાનક્રિયા સમાદાનક્રિયા વિવિધ પ્રકારના અભિગ્રહ સ્વરૂપ છે. (અહીં મોક્ષના લક્ષથી રહિત જીવના અભિગ્રહો સમજવા. કારણ કે આ ક્રિયા સાંપરાયિક કર્મનો આસ્રવ છે. મોક્ષના લક્ષવાળા જીવના અભિગ્રહો સાંપરાયિક કર્મનો આસ્રવ ન બને.) (૫)ઈર્યાપથક્રિયા-ઇર્યાપથ કર્મબંધ માટે થતી ચેષ્ટા ઇર્યાપથક્રિયા છે. (૬)કાયકિયા- કાયક્રિયા અનુપરત અને દુષ્યયુક્ત એમ બે પ્રકારે છે. તેમાં પહેલી અનુપરત કાયક્રિયા મિથ્યાદષ્ટિ જીવોને હોય છે. બીજી દુપ્રયુક્ત કાયક્રિયા પ્રમત્ત સંયતને હોય છે.
(૭)અધિકરણક્રિયા અધિકરણક્રિયા પણ નિર્વર્તન અને સંયોજનના ભેદથી બે પ્રકારે છે. નિર્વર્તન એટલે મૂલગુણ-ઉત્તરગુણોની રચના. તેમાં ઔદારિકાદિ શરીરોની રચના કરવી તે મૂલગુણ નિર્વર્તન છે. ઔદારિકાદિ શરીરોને ક્રિયામાં જોડવા તે ઉત્તરગુણ નિર્વર્તન છે. વિષ અને ગરલાદિનું (કોઈ વસ્તુની સાથે) સંયોજન કરવું તે ઉત્તરગુણ નિર્વર્તન છે.
(૮)પ્રદોષક્રિયા– જીવ-અજીવપ્રદોષના ભેદથી પ્રદોષક્રિયા બે પ્રકારે છે. (પુત્ર, સ્ત્રી, વગેરે સ્વજન પરજન ઉપર દ્વેષ કરવો તે જીવ પ્રદોષક્રિયા છે. ક્રોધની ઉત્પત્તિમાં નિમિત્ત બનનારા કાંટો, પથ્થર વગેરે ઉપર દ્વેષ કરવો એ અજીવ પ્રદોષક્રિયા છે.)
(૯)પરિતાપનક્રિયા– પરિતાપનક્રિયા પણ સ્વપરિતાપ અને પરંપરિતાપ એમ બે પ્રકારે છે. દુઃખથી અતિશય દુઃખી બનેલો જીવ શરીરનું તાડન કરે, માથું પછાડે વગેરે રીતે પોતાના શરીરને પરિતાપ ઉપજાવે છે તે સ્વપરિતાપ ક્રિયા છે. પુત્ર, સ્ત્રી, શિષ્યાદિને મારવું એ પરંપરિતાપ ક્રિયા છે.)
